Ba loại huy chương của cuộc đời

[florida80]

Tôi vừa nói chuyện với một người bạn, anh kể tôi nghe trong cuộc đời này có 3 loại huy chương mà nhiều người thường nói đến, đó là huy chương “đồng”, “bạc” và huy chương “vàng”. Tại sao chỉ có ba loại huy chương dành cho ba lớp người trí thức trong đời sống hằng ngày? Hôm nay tôi xin chia sẻ với các bằng hữu xa gần về điều đó.

-Thứ nhất. Học lực hay nhiều người gọi là kiến thức, học thức.v.v. Như vậy những từ đó mang ý nghĩa gì? có ba loại lý thuyết học tập và quan điểm cơ bản của nó phải bao gồm: hành vi, xây dựng nhận thức và xây dựng xã hội. Nếu ai có được học thức cao mà chưa đủ các yếu tố trên, cứ tạm cho người đã có huy chương đồng. Theo như lý thuyết của nhà khoa học nổi tiếng Ivan Pavlov đã khám phá và ghi lại nguyên tắc chi phối của động vật và cả con người. Đối với con vật thì học cách liên kết một kích thích trung tính (hay gọi là tín hiệu) ví dụ một con chó liên kết âm thanh của tiếng chuông nó cảm thấy thèm ăn hay sẽ có thức ăn cho nó. Đó là cách học tập lâu ngày của nó với người chỉ dạy, (chứ thực ra với tiếng chuông lúc ban đầu không có ý nghĩa gì với nó). Khi một con vật học cách thức thực hiện hành vi cụ thể để có được một kích thích bổ ích cho nội tại. Nó cũng giống như con cá heo nhảy ra khỏi nước bò lên bờ hồ để được nhận thức ăn vậy. Con người cũng vậy đã mất nhiều năm tháng học tập thì có được kiến thức, nhưng chưa chắc đã có tri thức. Hay nói cách khác kiến thức chỉ là các thông tin chúng ta vay mượn, sao chép lại, còn tri thức là các thông tin đã biến thành nhận thức hiểu biết và trải nghiệm. Điều quan trọng mà chúng tôi muốn nói là hành vi của kẻ học thức và tư duy trong tri thức. Do đó, kiến thức và tri thức cần phải được xem trọng như nhau. Tuy nhiên, chúng ta cần có sự nỗ lực học tập, lao động trí tuệ để biến các kiến thức thành tri thức đầy đủ có hệ thống của chính chúng ta. Thường thì những người học thức chưa chắc đã có tư duy tốt. Họ quên một yếu tố quan trọng về các sự kiện tinh thần trong hành vi định hình. Theo như Stuart Firestein đã nói: “Kiến thức là một đề tài lớn, nhưng tôi cho rằng thiếu hiểu biết là đề tài còn lớn hơn”. Ngày hôm nay kiến thức rất dễ có, chúng ta chỉ cần nhấp con chuột trên Google hay một vài website, chúng ta sẽ có ngay kiến thức. Chính vì lý do này, tôi chỉ cho những người có bằng cấp cao mà không có tri thức, trí tuệ thì chỉ được huy chương “đồng” mà thôi. Vì sao? Có một câu nói ai cũng từng đọc qua: Lễ Ký có nói: “Ngọc bất trác, bất thành khí; nhân bất học, bất tri lý”. Có người dịch: “Ngọc chẳng mài, chẳng ra chi. Người mà chẳng học, trí tri đâu tường…”. Nhưng thế nào là “người có học”? Người có học vị cao có nhiều bằng cấp cử nhân, tiến sĩ, Thạc sĩ, Giáo sư, Kỷ sư.v.v. Điều này ai cũng biết. Tuy nhiên, những vị này cũng có người gọi là kẻ “vô học” như vậy thì sự khác biệt đó như thế nào. Theo sự hiểu biết của chúng tôi là những người mang danh trí thức đó, họ chỉ biết chữ, học thuộc những chuyên môn khoa học, y học, kỹ thuật và một số lý thuyết… mà họ thiếu nhận thức hay quá trình tiếp thu kiến thức, bao gồm các quy trình như tri thức. Tri và Hành cần phải hiệp nhứt với nhau. Tóm lại, người chỉ có kiến thức mà không có tri thức hay trí tuệ thì chỉ được huy chương đồng.

-Thứ hai. Những học thức mà biết sử dụng sự hiểu biết của mình để sáng tạo, hầu phục vụ cho việc làm của mình kiếm đồng lương cao hơn mà không có hữu ích gì cho con người. Sự hiểu biết đó là năng lực chỉ mục đích để phục vụ cho tư lợi, hay họ chỉ học theo sở thích của họ mà thôi. Cái học đó không mang đến lợi ích cho xã hội, con người. Hay làm nhiều việc vô đạo đức, sai trái.v.v. Những người này, tôi cho là họ chỉ được hưởng huy chương bạc mà thôi. Có câu người xưa thường nói: “Con chiên ăn cỏ, đâu phải để mà nhả cỏ mà là để biến thành những bộ lông mượt đẹp. Con tằm ăn dâu, đâu phải để mà nhả dâu, mà là để nhả tơ…”. Cho nên học mà không có sáng tạo, không làm điều gì lợi ích cho xã hội, không đạo đức, không biết điều hay lẽ phải, thì con người đó cũng chỉ như một bộ máy chứa các dữ kiện để kiếm tiền mà thôi. Đa số người học thức hôm nay vì tư lợi nhiều hơn. Cho nên, André Gide cũng nói: “Một cái hạnh phúc mà vô tâm, tôi không chịu sống trong hạnh phúc ấy”. Cái hiểu biết của mình mà chỉ biết phục vụ cho bản thân và gia đình riêng mình thí cái kiến thức đó cũng không hữu ích gì. Nhất là tâm của những người kiến thức đó không nhận ra được điều trái phải, tốt xấu, tà ác hay lương thiện thì cái học đó cũng vứt đi.

-Thứ ba. Người được huy chương vàng loại người này rất thích hợp với câu nói sau đây của Giáo sư Duclaux, trong một bài diễn văn nói về BS Pasteur ông nói: “Tôi không rõ những phát minh kỳ vĩ có phải là do thiên tài sản xuất, không cần đến sự cố công gắng sức không? Chứ ở trường hợp Pasteur đây, tôi thấy hẳn không phải vậy. Nếu ông là một nhà phát minh đã lập đặng rất nhiều kỳ công vĩ đại trong nhân loại, trước hết là nhờ ông là một người làm việc rất nhẫn nại và lặng lẽ….

Nếu một người có kiến thức rộng rãi mà chẳng bao giờ sử dụng để đóng góp một chút giá trị nào cho xã hội con người, thì kiến thức đó cũng chỉ là hạng người tầm thường. Một người có kiến thức phải có tri thức.

Như vậy người có tri thức là gì? Kiến thức không vẫn chưa đủ vì kiến thức chỉ là những thông tin đã được chọn lọc và được hiểu biết tường tận có thể thực hành, ví dụ người có kiến thức về thông thiên học, chính trị, thương mại, nấu ăn.v.v. Nếu những thứ đó chỉ hiểu biết suông không phân tích, không hiểu đúng sai, không dùng kiến thức đó để phục vụ cho con người, xã hội thì những người đó chỉ có được một mớ thông tin mà thôi (Information) chứ không phải là thứ kiến thức hữu dụng.

Còn tri thức là sự kết hợp của kiến thức và trí tuệ. Những người đó không chỉ có kiến thức mà còn phải sử dụng khả năng tư duy bản thân để phân tích, phát triển và ứng dụng những kiến thức đó.

Và đây là phần rất quan trọng trong kinh điển Phật giáo có nói đến rất nhiều ảnh hưởng đến người thứ ba này được danh hiệu huy chương vàng. Chữ trí trong giáo pháp là một sự thức tĩnh để suy nghĩ, quan sát và hành động mọi hoàn cảnh trong đời sống. Nếu chúng ta có học thức, có năng lực mà chúng ta biết tiến đến mức xa hơn đến bờ tri thức và trí tuệ thì họ là người đáng được lĩnh huy chương vàng. Người có tri thức, trí tuệ, họ có thể nhận biết đúng sai để từ bỏ, để thông cảm, biết hy sinh, có yêu thương, từ bi không rớt vào bến mê… Những người như thế phải có tư duy sáng suốt, họ biết dùng sự hiểu biết của mình để giúp cuộc đời, để mang lợi ích cho xã hội, con người. Nếu họ chỉ biết khoe khoang, kiêu ngạo, tự đắc, phách lối… thì họ chỉ là một con người ngả mạn mà thôi. Người ngã mạn thường song hành với các tâm lý cố chấp, bảo thủ và độc đoán. Người cống cao, ngã mạn khi làm được một công việc nào đó thành công thì họ lên mặt hống hách, có vẻ như ta đây là người tài ba, lỗi lạc bậc nhất. Họ tự thấy mình là người học cao không ai bằng mình, rồi tỏ ra khinh thường, mạt thị kẻ khác nên dẫn đến nhiều người không ưa thích. Người có bằng cấp cao mà ngã mạn thì họ đã vấp vào 6 điều căn bản của phiền não đó là tham, sân, si, mạn, nghi, ác kiến. Trong Phật giáo gọi là chứng bệnh “công thần” mà họ không hay biết. Những hạn người có bằng cấp cao mà không có những đức tính đạo đức khiêm nhường chắc chắn sẽ bị người đời xa lánh và thù hằn, ghét bỏ họ. Đó là hậu quả do tâm cống cao ngã mạn gây ra từ gốc rễ si mê chấp ngã mà ra. Cho nên những người này chỉ được huy chương “đồng” mà thôi dù là bằng cấp cao đến cỡ nào.

Tóm lại, người có học, có kiến thức hiểu biết nhiều do sách vỡ, về kỹ thuật, lý thuyết…chỉ được huy chương đồng. Người học thức có kiến thức, có sáng tạo, có giúp ích cho gia đình và cộng đồng, thì tạm cho là có huy chương bạc. Người có kiến thức cao, có tư duy biết phân biệt đúng sai, có tâm bồ tát độ lượng yêu thương con người, không tà kiến, không ngạo mạn, kiêu căng, tự cao tự đại, luôn suy nghĩ về lợi ích xã hội con người thì họ xứng đáng có huy chương vàng.