Bí ẩn ở Thổ

[vuitoichat]

Theo như vào ngày 28/5, diễn ra vòng hai bầu cử kịch tính ở Thổ Nhĩ Kỳ đúng một tuần nữa, có lẽ nhiều người vẫn ngỡ ngàng về hiện thực khắc nghiệt ở vòng một. Bí ẩn vẫn chưa bộc lộ hết. Phát biểu của tổng thống đương nhiệm phủ kín báo chí nhà nước, trong khi ông Kilicdaroglu soạn thông điệp trên bàn ăn và đăng lên Twitter.

Trái dự đoán, tổng thống Recep Tayyip Erdogan chỉ thiếu gần một điểm phần trăm để thắng. Hóa ra nhiều ẩn số quan trọng ở nền dân chủ kiểu Thổ đã bị phớt lờ trong các nhận định.

Một ngày trước bầu cử 14/5, ai nấy háo hức chờ bước ngoặt thời đại. Sau hai thập kỷ cầm quyền đàn áp khốc liệt phe đối lập, ông Erdogan được nhận định ở thế yếu. Kinh tế rối loạn; tham nhũng được cho là nguyên nhân chính khiến nhiều nhà cao tầng đổ và hơn 50.000 người chết do động đất 7,8 độ richter ngày 6/2/2023.

Dự đoán lãnh đạo đối lập Kemal Kilicdaroglu chắc suất dẫn đầu vòng một đã sai. Ông Kilicdaroglu ít hơn đối thủ gần 5% phiếu, trong khi đảng của ông Erdogan còn kiểm soát quốc hội. Hóa ra “quản lý kinh tế yếu kém và tham nhũng lan tràn không có sức hấp dẫn rộng rãi như nhiều người (kể cả tôi) nghĩ”, theo giáo sư Daron Acemoglu, Học viện Công nghệ Massachusetts.

Có vẻ giống Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, 20 năm tại vị giúp ông Erdogan thành thạo hơn trò chơi quyền lực. Thắng lợi bầu cử năm 2015 và 2018 gắn với hiệu quả chính quyền kiểm soát tuyên truyền. Tháng 4, ông Erdogan có 32 giờ phát sóng trên truyền hình nhà nước, còn ông Kilicdaroglu chỉ có 32 phút. Báo chí chính phủ tố phe đối lập, những người thế tục và giới tinh hoa, làm xói mòn truyền thống Hồi giáo.

Bầu cử lần này, ưu thế quyền lực gần như nguyên xi. Các đối thủ quan trọng bị tổng giam hoặc truy tố. Hai lãnh đạo của Đảng Dân chủ Nhân dân Vì người Kurd và HDP, hai đảng lớn ủng hộ ông Kilicdaroglu, đều ngồi tù. Các ứng viên HDP tham gia danh sách bầu cử của Đảng Cánh tả Xanh khiến một số ứng viên vả cử tri ủng hộ đảng này bị bắt.

Bí ẩn vẫn chưa bộc lộ hết. Phát biểu của tổng thống đương nhiệm phủ kín báo chí nhà nước, trong khi ông Kilicdaroglu soạn thông điệp trên bàn ăn và đăng lên Twitter. Vài tuần trước bầu cử, tổng thống tăng lương cho công chức và cấp miễn phí khí đốt cho các gia đình, theo Amberin Zaman, nhà báo chuyên đưa tin về Thổ của tờ Al-Monitor.

Vòng hai bầu cử chủ nhật tới sẽ thử thách suy đoán về sức hấp dẫn lâu dài của Erdogan. Thăm dò dư luận khó đo được tiếng vang chính trị của ông với nhóm cử tri bảo thủ, ngoan đạo, và dân túy - khá giống cử tri trung thành với cựu tổng thống Donal Trump. Trong khi ấy, sáu đảng đoàn kết quanh ông Kilicdaroglu có dấu hiệu giảm đoàn kết. Nếu chủ nghĩa dân tộc thắng thế ở Thổ, kết quả tới đây hầu như đã rõ.