TT Belarus nâng cao vị thế sau khi ngăn cuộc nổi loạn Wagner

[june04]

Tổng thống Lukashenko nổi lên như người trung gian đàm phán chấm dứt cuộc nổi loạn của Wagner, giúp ông gia tăng vị thế và ảnh hưởng với Moskva.

Nga cuối tuần qua trải qua cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng khi ông trùm Wagner Yevgeny Prigozhin nổi loạn và điều quân tiến về thủ đô Moskva. Căng thẳng chỉ hạ nhiệt khi Prigozhin chấp nhận rút quân theo thỏa thuận với Điện Kremlin, đổi lại trùm Wagner sẽ được miễn tố và rời Nga tới Belarus.

Thỏa thuận dẹp yên cuộc nổi loạn đó được cho là có đóng góp không nhỏ của Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, đồng minh của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) ở Washington nhận xét chính ông Lukashenko là người ngăn chặn thành công hành động kéo quân vào Moskva của các tay súng Wagner.

Văn phòng Tổng thống Belarus cho biết ông Putin đã thông báo với ông Lukashenko về cuộc khủng hoảng ở miền nam Nga vào sáng 24/6, cho thấy lãnh đạo Nga lúc đó muốn tìm kiếm giúp đỡ từ đồng minh thân cận để tìm giải pháp tối ưu dẹp yên cuộc nổi loạn.

Nhà phân tích quân sự Croatia Marinko Ogorec cho rằng Tổng thống Putin đã yêu cầu ông Lukashenko làm trung gian hòa giải để ông tránh phải tự đàm phán với Prigozhin. "Ông ấy không muốn đặt mình vào tình thế phải đàm phán với kẻ nổi loạn", Ogorec nói.

Trong khi cuộc điện đàm diễn ra, Wagner đã kiểm soát trụ sở Quân khu miền Nam ở thành phố Rostov-on-Don và đang tiến quân dọc cao tốc M4 để hướng về phía Moskva.

"Điều nguy hiểm nhất, theo tôi hiểu, không phải tình hình ngay lúc đó, mà là những diễn biến tiếp theo và hệ quả đi kèm. Một quyết định mạnh tay có thể được đưa ra là tiêu diệt Prigozhin, nhưng tôi khuyên ông Putin không nên vội vàng. Hãy trao đổi với Prigozhin, với các chỉ huy của ông ấy", ông Lukashenko ngày 27/6 kể lại.

Theo phân tích của ISW, sau khi được Tổng thống Putin cho phép, ông Lukashenko đã tận dụng "các kênh hiện có" để liên lạc và đàm phán với Prigozhin. "Điều này ngụ ý rằng Lukashenko có thể có tầm ảnh hưởng nhất định đối với Prigozhin, góp phần giảm leo thang căng thẳng", ISW cho hay.


Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko tại Moskva, Nga ngày 25/5. Ảnh: AFP

Tổng thống Lukashenko cho biết ông đã phải tìm mọi đầu mối có thể liên hệ với trùm Wagner và đến trưa 24/6, ba kênh liên lạc được thiết lập.

Ông Lukashen gọi điện cho Prigozhin vào 11h và cho biết trùm Wagner "lập tức nhấc máy". Ông tìm cách nói lý suốt nhiều giờ với Prigozhin, người đang phẫn nộ vì "sự mục nát và kém cỏi" của các lãnh đạo quân đội Nga. Ông mô tả cuộc gọi có những từ ngữ thô tục "gấp 10 lần" bình thường.

Tổng thống Belarus đã cảnh báo với Prigozhin rằng sẽ không làm trung gian đàm phán nếu có dân thường thiệt mạng. Ông đảm bảo trùm Wagner cùng các thành viên tổ chức an toàn nếu họ dừng nổi loạn. Tới 17h hôm đó, trùm Wagner gọi điện lại và chấp nhận các điều kiện thỏa hiệp.

Thỏa thuận này cho thấy vai trò và tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của Tổng thống Lukashenko, người từng đối mặt nguy cơ mất quyền lực trong phong trào biểu tình ở Belarus năm 2020. Tổng thống Putin khi đó tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ quân sự cho Belarus, triển khai lực lượng cảnh sát giúp Minsk vãn hồi trật tự và cung cấp khoản vay 1,5 tỷ USD để giúp nước này vượt qua sức ép từ lệnh trừng phạt phương Tây, theo Times.

Khoản hỗ trợ đó đã được đền đáp. Khi ông Putin phát động chiến dịch ở Ukraine đầu năm ngoái, Belarus, quốc gia có chung biên giới hơn 1.000 km với Ukraine, đã trở thành nơi để Moskva tập kết quân để tiến vào miền bắc Ukraine. Và sau đó là quyết định can thiệp kịp thời của ông Lukashenko để ngăn chặn cuộc nổi loạn Wagner.

"Bằng cách can thiệp vào kế hoạch của ông Prigozhin, Tổng thống Lukashenko có thể đã tìm cách bảo vệ ân nhân ở Điện Kremlin và cũng là chính bản thân mình", Yasmeen Serhan, nhà phân tích của Times, nhận định.

Truyền thông Belarus ca ngợi nỗ lực của Tổng thống Lukashenko, gọi ông là "người kiến tạo hòa bình" hay "anh hùng của Nga". Trong khi đó, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov ghi nhận mối quan hệ lâu dài giữa ông Lukashenko và Prigozhin giúp đạt thỏa thuận, đồng thời nói thêm rằng Moskva "biết ơn Tổng thống Belarus vì những nỗ lực này".

Artyom Shraibman, một chuyên gia về Belarus tại Trung tâm Carnegie về Á-Âu và Nga, nhận định nỗ lực đàm phán thỏa thuận hạ nhiệt giúp Tổng thống Belarus trở thành người bạn "rất quý giá" của Moskva.

"Sự trân trọng này rất đáng giá và sẽ giúp Belarus nhận được hỗ trợ lớn hơn từ Nga", Shraibman nói. "Sự hỗ trợ của Nga sẽ là yếu tố quan trọng giúp ông Lukashenko đối phó với bất cứ thách thức nào trong tương lai".


Tuy nhiên, những gì xảy ra tiếp theo sau khi Wagner rút quân khá mơ hồ, theo giới quan sát. Prigozhin được cho là đã đến Minsk, nhưng ông trùm này sẽ làm gì tại Belarus vẫn là câu hỏi lớn.

"Nếu Prigozhin ở lại Belarus và lôi kéo các tay súng Wagner sang nước này để tiếp tục hoạt động hoặc điều gì đó tương tự, nó có thể tăng cường ảnh hưởng chính trị của ông Lukashenko", Nikolay Mitrokhin, chuyên gia của Đại học Bremen ở Đức, nói.

Một kịch bản khác cho rằng ông Prigozhin và lực lượng Wagner sẽ ở lại Minsk một thời gian ngắn để ổn định lực lượng trước khi khởi hành đến châu Phi để tập trung cho công việc làm ăn ở đó, theo Economist. Tập đoàn Wagner đã ký một số thỏa thuận an ninh với vài nước châu Phi, đổi lại họ sẽ được quyền khai thác các mỏ vàng và khoáng sản trong khu vực.

Bất kể tương lai của ông Prigozhin và tập đoàn Wagner như thế nào, giới quan sát cho rằng vị thế của Tổng thống Belarus với Nga có thể gia tăng đáng kể sau vụ nổi loạn.

Trong gần ba thập kỷ qua, ông Lukashenko đã đưa Belarus tham gia sáng kiến "Nhà nước Liên minh" với mục tiêu thành lập nội các, quốc hội và tòa án chung, cũng như các thể chế khác.

Tổng thống Belarus đã có một số nhượng bộ trước Nga, nhưng không nỗ lực thúc đẩy sáng kiến này, dù hai bên đã trải qua nhiều cuộc đàm phán. Ông cho phép Nga triển khai vũ khí hạt nhân ở Belarus và sử dụng lãnh thổ làm bàn đạp cho chiến dịch Ukraine, song từ chối gửi quân đội trực tiếp tham chiến.

"Belarus dựa vào sự hỗ trợ của Nga để đảm bảo an ninh trước sức ép trừng phạt của phương Tây, cũng như có nguồn cung năng lượng giá rẻ và nhiều đặc quyền kinh tế khác", Aleksey Kushch, nhà phân tích ở Kiev, nhận định. "Vai trò của Tổng thống Lukashenko trong vụ nổi loạn Wagner có thể giúp ông tăng thêm tiếng nói với Moskva".