Mối quan hệ Ukraine - Ba Lan: Phép thử mới

[june04]

Phép thử mới cho mối quan hệ Ukraine - Ba Lan. Hiện Ba Lan đang gia tăng áp lực lên Ukraine để thuyết phục nước này không kiện lệnh cấm nhập khẩu nông sản.

Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda (trái) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong cuộc họp báo ở Kiev ngày 23/8/2022. Ảnh: Politico
Theo nhận định của tờ Pravda (Ukraine), “tuần trăng mật” trong quan hệ Ukraine - Ba Lan dường như sắp kết thúc. Những tuyên bố gay gắt từ các quan chức cấp cao ở Kiev và Warsaw trong vài tháng qua chỉ càng củng cố thêm xu hướng này.

Nhưng điều gì thực sự đang xảy ra giữa Ukraine và Ba Lan? Những vấn đề hiện tại có xuất phát từ cuộc bầu cử sắp diễn ra ở Ba Lan hay không? Mối quan hệ này có thể cải thiện nhanh chóng hay chúng mang tính hệ thống và có khả năng trở nên tồi tệ hơn trong tương lai?

Đó là một số nghi vấn mà Pravda đã tìm kiếm câu trả lời tại Diễn đàn Kinh tế ở thành phố Karpacz của Ba Lan. Những phản ánh dưới đây đến từ các cuộc phỏng vấn với nhiều chuyên gia, đại diện doanh nghiệp và chính trị gia Ba Lan.

Trước hết, tất cả những người được phỏng vấn đều cho rằng Ba Lan sẽ tiếp tục ủng hộ Ukraine trong cuộc xung đột đang diễn ra với Nga. Warsaw có truyền thống tách vấn đề an ninh khỏi các vấn đề khác mà có thể gây ra hiểu lầm và tranh chấp với Kiev.

Trong số những vấn đề đáng nói đến, có tâm lý mệt mỏi trong xã hội Ba Lan trước những người tị nạn Ukraine. Tuy nhiên, vấn đề này vẫn chưa nghiêm trọng đến mức ảnh hưởng đến quan hệ giữa hai nước.

Một vấn đề quan trọng hơn nhiều là tranh chấp hiện nay do lệnh cấm nhập khẩu nông sản Ukraine vào Ba Lan (cũng như Hungary, Slovakia, Romania và Bulgaria).

Lệnh cấm do Ủy ban châu Âu áp đặt nhưng chỉ có hiệu lực đến ngày 15/9 tới. Hiện tại, khó có khả năng lệnh cấm sẽ được Ủy ban châu Âu gia hạn, bất chấp đề xuất từ ​​các quốc gia bị ảnh hưởng.

Thay vào đó, Ba Lan và Hungary cảnh báo duy trì lệnh cấm ở cấp quốc gia, đây rõ ràng là vi phạm nguyên tắc của thị trường chung EU.

Lập trường của Ba Lan chắc chắn được thúc đẩy bởi yếu tố chính trị - cuộc bầu cử quốc hội sẽ diễn ra vào ngày 15/10 và chiến thắng dường như không chắc chắn đối với chính phủ đương nhiệm.

Trong tình hình này, Chính phủ Ba Lan hiện tại không sẵn sàng mạo hiểm đánh mất phiếu bầu của nông dân Ba Lan nên họ không thể đồng ý dỡ bỏ lệnh cấm. Điều trớ trêu ở đây là lệnh cấm đã tác động đến các doanh nghiệp Ba Lan có quy mô lớn quan tâm đến nguyên liệu thô giá rẻ từ Ukraine. Tuy nhiên, khi cuộc bầu cử đến gần, quan điểm của họ không còn được tính đến nữa.

Có lý do nào để cho rằng vấn đề này sẽ dịu sau cuộc bầu cử ngày 15/10? Tiếc là không có.

Thứ nhất, dường như có sự đồng thuận giữa các chính trị gia Ba Lan về vấn đề này. Phe đối lập đã tránh chỉ trích quyết định của chính phủ.

Thứ hai, có khả năng lớn là cuộc bầu cử sẽ không dẫn đến việc hình thành ngay lập tức đa số và bổ nhiệm một chính phủ mới. Các cuộc đàm phán liên minh có thể bị kéo dài và liên minh mới có thể không ổn định.

Trong tình huống như vậy, các lực lượng chính trị sẽ hành động đồng thời xem xét khả năng bầu cử sớm và do đó, việc hủy bỏ lệnh cấm sẽ xuất hiện như một bước đi rủi ro ngay cả sau cuộc bầu cử.

Vì vậy, quyết định của Kiev thách thức về mặt pháp lý lệnh cấm đơn phương được Ba Lan công bố có vẻ là một bước đi hợp lý. Việc phân xử cần có thời gian và sẽ không thực tế nếu lệnh cấm chỉ kéo dài trong vài tháng. Tuy nhiên, nếu lệnh cấm của Ba Lan được gia hạn, Kiev không còn lựa chọn nào khác.

Chính phủ Ukraine mới đây đã công bố kế hoạch kiện hành động của Ba Lan trong trường hợp bị đơn phương áp lệnh cấm.

Thái độ của người dân Ba Lan đối với động thái trên của Kiev khá rõ ràng. Hầu hết những người mà Pravda phỏng vấn đều cho rằng Warsaw không sợ mối đe dọa này, cho rằng Ba Lan vốn đã có nhiều tranh chấp pháp lý với các nước láng giềng (ví dụ với CH Séc), nhưng họ coi đây là hành động đúng đắn để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Tuy nhiên, vấn đề không đơn giản như vậy. Có vẻ như Chính phủ Ba Lan thực sự lo ngại về khả năng gây tổn hại cho hình ảnh của mình, đặc biệt nếu Kiev tích cực tham gia vào vụ kiện.

Chính phủ Ukraine dường như cũng hiểu điểm yếu này trong lập trường của Warsaw. Trong một động thái rất đáng chú ý, Chính phủ Ukraine tuyên bố sẽ kiện lệnh cấm của Ba Lan lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WHO). Thoạt nhìn, quyết định này có vẻ kỳ lạ vì Kiev có sẵn một công cụ thay thế - trọng tài theo Thỏa thuận liên kết với EU.

Công cụ này có trọng lượng hơn trọng tài WTO. Hơn nữa, cơ chế phúc thẩm của WTO hiện đang bị phong tỏa nên mọi phán quyết của trọng tài đều không thể có tính ràng buộc.

Tuy nhiên, Kiev đã chọn công cụ WTO chủ yếu để tạo áp lực quốc tế lên Ba Lan.

Trong cơ chế trọng tài WTO, bất kỳ quốc gia nào quan tâm đến tranh cãi này đều có thể tham gia với tư cách là bên thứ ba. Rõ ràng là tranh cãi này sẽ thu hút sự quan tâm của các nước Global South (các nước đang phát triển và mới nổi ngoài phương Tây), đặc biệt là các nước châu Phi, những quốc gia sẽ tham gia tranh cãi này để ủng hộ lập trường của Ukraine.

Và trong đó có việc Warsaw lo ngại rằng họ sẽ bị cáo buộc gây ra "nạn đói ở Châu Phi".

Kết quả là, trong những tuần tới, Kiev sẽ phải đối mặt với áp lực rất lớn trong việc từ bỏ cơ chế phân xử như vậy và hậu quả của cuộc tranh cãi này có thể còn tiếp tục ảnh hưởng đến quan hệ Ukraine - Ba Lan trong nhiều năm tới.