"CỐC VẠI BIA HƠI LÊ HUY VĂN" - 1 TIẾNG THIẾT KẾ VÀ 45 NĂM VĂN HÓA BIA HƠI HÀ NỘI

[nguoiduatinabc]

Đối với người dân Hà Nội, uống bia (đặc biệt là bia hơi) là một trong những nét văn hóa đường phố đặc trưng. Gần như hầu hết các quán nhậu/bia hơi thường chỉ sử dụng một loại cốc duy nhất. Đó là chiếc cốc thuỷ tinh vại, có màu xanh trắng, đục ngầu và chiếc cốc này đã có tuổi đời là 45 năm.

Người thiết kế ra chiếc cốc huyền thoại này là họa sĩ Lê Huy Văn - nguyên hiệu phó trường Mỹ thuật công nghiệp, trưởng khoa Tạo dáng công nghiệp.

Nói thêm một chút về đường học vấn của ông Lê Huy Văn, trước khi đi sâu vào việc ông trở thành nhà tạo dáng công nghiệp (industrial designer) - để thiết kế nên cốc vại bia huyền thoại này.



Ông Lê Huy Văn sang Đức học cấp 2 tại trường Maxim Gorky (1956 - 1959). Sau đó, ông tiếp tục học tại trường nghề Kamera - und Kinowerke Dresden, ngành cơ khí chính xác (1959 - 1962). Từ 1965 - 1970, ông học ngành mỹ thuật công nghiệp (Mỹ thuật-Thiết kế tại trường Burg Giebichenstein Kunsthochschule Halle). Tại đây ông đã được đào tạo để làm nhà tạo dáng công nghiệp. Tới năm 1976, khi về nước, ông công tác tại Liên hiệp hợp tác xã Trung ương.

"Tôi thiết kế cái cốc này vào năm 1976, khi ấy Việt Nam còn ở thời bao cấp, đi uống bia thậm chí là bia hơi thôi cũng là sang trọng lắm rồi. Mỗi người chỉ được phát một cốc bia mỗi lần, uống xong phải xếp thành hàng để nhận bia tiếp. Và tôi phải đưa cái bối cảnh xã hội vào khi thiết kế ra cái cốc này, làm sao cho nó thuận tiện nhất, cả cho người bán và người uống bia. Làm sao để mà chồng nó lên nhau vẫn rửa được cho thật sạch. Hình dạng của cốc có những cái gờ mà khi cầm nó dễ và khi uống nó ngon. Một thiết kế mà tính ứng dụng giải quyết được hình dạng của nó.

Với tư cách là một nhà thiết kế, tôi nghĩ là một sản phẩm chỉ có giá trị khi trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống - là khi nó được sản xuất ồ ạt, 1000 đến cả 10000 chiếc mà vẫn giữ được tính ứng dụng cao trong đời sống và được sử dụng bởi nhiều người.

Để cho cốc bia hơi mang tính ứng dụng, tôi cũng đã rất suy nghĩ về khâu sản xuất và môi trường ở thời điểm đấy, và quyết định dùng thủy tinh tái chế để sản xuất. Các xí nghiệp sẽ không phải lo về thiết hụt nguyên vật liệu mà còn dễ dàng sản xuất ở khắp các nhà xưởng quy mô lớn nhỏ và với giá thành bán ra rất rẻ, vào những năm 1980 chỉ từ 500 đồng một cốc bán lẻ và đến thời điểm hiện tại là khoảng 10.000 đồng giá bán lẻ."

Khi học ở trường dạy nghề Kamera - und Kinowerke Dresden, người ta dạy ông về cơ khí và sự lãng mạn của bờ sông Elbe Dresden, nền tảng vững chắc cho ông sau đó để học chuyên sâu hơn về thiết kế. Đến năm 1976 thì lúc đó ông đang công tác tại Phòng Kỹ thuật Liên hiệp xã Tiểu thủ Công nghiệp Trung ương thì được giao cho trách nhiệm thiết kế cốc bia hơi phục vụ cho người dân.

"Những năm bao cấp, người ta chỉ được phát đúng một cốc/lần nên họ mang theo nào là tô, chén, bát trong nhà đến đựng bia, uống xong lại phải xếp hàng để lấy uống tiếp. Nên dung tích sản xuất ban đầu là 500ml, để dân mình lấy bia uống được cho nhiều, cốc vại lúc ấy có những bong bóng khí trong, ẩn bên trong lớp thuỷ tinh tạo ra một cảm giác như bọt khí trong một cốc bia ngon lành nhất."

Ông Lê Huy Văn phân tích, có vài lý do chính khiến chiếc cốc vại tồn tại lâu bền. Thứ nhất, nó được thiết kế chắc chắn, mộc mạc, phù hợp với việc uống bia. Mẫu cốc đơn giản cũng giúp quá trình sản xuất, vận chuyển trở nên thuận lợi hơn. Ngày nay, chiếc cốc thu nhỏ lại, bớt loe hơn nhưng nhìn chung, thiết kế không thay đổi nhiều.

Đồng thời, vì được làm từ nguyên liệu tái chế nên giá thành cốc vại rẻ lại hạn chế ô nhiễm môi trường. Cuối cùng là do cảm thụ, thói quen của người tiêu dùng. Khi họ đã quen với sản phẩm, nhận thấy được tiện ích của nó thì thật khó để dịch chuyển sang một sản phẩm khác.

Những chiếc "cốc vại bia hơi Lê Huy Văn" đã góp phần lớn để cùng với Nhà máy Bia Hà Nội và cộng đồng sùng bái bia hơi bản địa, tạo nên "văn hóa bia hơi Hà Nội" từ năm 1976 tới nay. Ngoài ra, chiếc cốc này đã trở thành một nguồn thu chủ lực lực của ngành nghề sản xuất thuỷ tinh ở Hà Nội và những hộ sản xuất thuỷ tinh lân cận vào những năm 80-90. Đến nay thì vẫn còn 3 hộ sản xuất lại cốc này. Sau, mẫu cốc được điều chỉnh lại, dung tích nhỏ hơn, không còn bọt khí nhưng vô hình trung thì thiết kế không thay đổi gì.