Hòa bình ở Ukraine trong tầm mắt nhưng ngoài tầm với

[Romano]

Các tín hiệu “tiến triển” từ các cuộc tiếp xúc ngoại giao gần đây giữa Nga, Ukraine và Mỹ đang làm dấy lên hy vọng về một lệnh ngừng bắn sau hơn hai năm xung đột. Thế nhưng, thực tế trên chiến trường, những bất đồng sâu sắc về lãnh thổ và mục tiêu chính trị khiến con đường đến hòa bình vẫn đầy chông gai.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết Nga dường như đang “nghiêng về” một lệnh ngừng bắn, song các chi tiết về bất kỳ thỏa thuận tiềm tàng nào vẫn hết sức mơ hồ, kể cả các nhượng bộ mà Kiev hoặc Moscow có thể phải thực hiện. Về phía Washington, Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định cuộc gặp giữa đặc phái viên Steve Witkoff và Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 6/8 đã mang lại “tiến triển lớn”, nhưng ông không tiết lộ cụ thể. Trong khi đó, Điện Kremlin thông báo hai nhà lãnh đạo Mỹ – Nga đã nhất trí tổ chức một cuộc gặp trực tiếp trong những ngày tới.

Diễn biến này diễn ra ngay trước thời hạn chót 8/8 mà ông Trump đặt ra: Moscow phải đạt được thỏa thuận hòa bình với Kiev hoặc đối mặt với các biện pháp trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt. Động thái mang tính răn đe này cũng phản ánh chiến lược gây sức ép mà chính quyền Tổng thống Trump thường xuyên áp dụng cho các hồ sơ đối ngoại khác. Ấn Độ là quốc gia đầu tiên cảm nhận rõ sức ép. New Delhi hiện phải chịu mức thuế 50% đối với hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ, khi nước này tiếp tục mua dầu thô từ Nga bất chấp những lời đe dọa từ Mỹ.Bức tranh tiền tuyến cũng không kém phần căng thẳng. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), quân Nga có thể đã áp sát Kupyansk ở đông bắc Ukraine – thành phố từng bị Nga giành quyền kiểm soát vào đầu năm 2022 và được Kiev giành lại trong cuộc phản công bất ngờ cuối năm đó. Tiến quân ở khu vực này có thể mở ra một mũi gây sức ép mới lên tuyến phòng thủ của Ukraine, trong bối cảnh lực lượng Kiev đang phải cầm cự ở nhiều mặt trận. Tuần trước, ông Putin tuyên bố quân Nga đã chiếm thị trấn chiến lược Chasiv Yar sau hơn một năm giao tranh ác liệt. Nếu đúng, đây sẽ là thắng lợi lớn nhất của Moscow trong nhiều tháng giao tranh. Tuy nhiên, Ukraine kiên quyết bác bỏ thông tin này.

Về mặt ngoại giao, ngay sau cuộc gặp giữa Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông Zelensky điện đàm với ông Trump và một số lãnh đạo châu Âu. Nhà lãnh đạo Ukraine nêu ba ưu tiên then chốt, bao gồm chấm dứt đổ máu với điều kiện tiên quyết là Nga ngừng bắn; thiết lập khuôn khổ để các nguyên thủ hướng tới hòa bình bền vững và đảm bảo an ninh lâu dài với sự phối hợp của Mỹ và châu Âu.

Tuy nhiên, câu hỏi lớn vẫn là liệu Nga có thực sự mong muốn ngồi vào bàn đàm phán ở thời điểm này hay không. Cựu Đại sứ Anh tại Ukraine Simon Smith nhận định nhà lãnh đạo Nga đang “chơi ván cờ dài hạn”. Theo ông, bất kỳ thỏa thuận nào đạt được lúc này có thể chỉ là ngừng bắn tạm thời hoặc giới hạn ở một số hành động quân sự và chưa thể chạm tới một giải pháp hòa bình toàn diện.

Bế tắc lớn nhất nằm ở vấn đề lãnh thổ. Moscow khẳng định chủ quyền đối với nhiều vùng lãnh thổ, bao gồm Donetsk, Luhansk, Zaporizhia, Kherson, cũng như Crimea. Trong khi đó, Ukraine lại bác bỏ hoàn toàn các yêu sách này. Sự đối lập về lập trường giữa hai bên tham chiến khiến mọi lệnh ngừng bắn, nếu có, khó trở thành nền tảng cho hòa bình lâu dài.

Ngoài ra, cách thức thực thi bất kỳ thỏa thuận nào cũng là bài toán chưa có lời giải. Ý tưởng thành lập “lực lượng gìn giữ hòa bình tự nguyện” do Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đề xuất có thể sẽ được đưa trở lại bàn đàm phán; tuy vậy, vẫn còn nhiều tranh cãi liên quan đến quyền hạn, thành phần và phạm vi triển khai hoạt động của lực lượng này trên lãnh thổ Ukraine.

Trong bối cảnh đó, tiến trình đàm phán hiện tại giống như một sợi dây mỏng manh nối giữa hy vọng và hoài nghi. Mỗi tuyên bố “tiến triển” đều bị phủ bóng bởi thực tế chiến trường khốc liệt, trong khi mọi kế hoạch hòa bình vẫn đứng trước khoảng cách lớn giữa mục tiêu chính trị và thực tế chiến trường. Ở thời điểm này, áp lực không chỉ đè nặng lên lãnh đạo Nga và Ukraine, mà còn lên chính ông Trump – người từng cam kết sẽ chấm dứt xung đột chỉ trong 24 giờ sau khi trở lại Nhà Trắng. Song, cho đến nay, lời hứa đó vẫn chưa thể thành hiện thực.