Dấu son Thanh Minh - Thanh Nga: Cơ đồ trong tay nữ tướng

[Hanna]

Cải lương Việt Nam đã từng có thời kỳ rực rỡ với các đại bang, trong đó có đoàn Thanh Minh - Thanh Nga, nơi gắn liền với tên tuổi của NSƯT Thanh Nga.

Người sáng lập tài hoa
Người sáng lập đoàn Thanh Minh là nghệ sĩ Năm Nghĩa, chồng của bà bầu Thơ. Ông tên thật là Lư Hòa Nghĩa, làm thầy giáo nhưng mê đờn ca tài tử nên thọ giáo những danh cầm nức tiếng lúc bấy giờ như ông Cao Văn Lầu, ông Ba Chột (hậu tổ của Nhạc Khị), ông Mười Khói. Chẳng những có ngón đờn cò đờn kìm điêu luyện, ông Năm Nghĩa còn có giọng ca rất hay và ngoại hình đẹp, nên khó anh kép nào sánh được.

Bà bầu Thơ / Nghệ sĩ Năm Nghĩa - Ảnh: Gia đình NS cung cấp

Thập niên 30 là thời kỳ thịnh hành bản Dạ cổ hoài lang nhịp 4, ông nghĩ ra cách kéo dài gấp đôi thành nhịp 8 cho mùi hơn, tạo tiền đề cho câu vọng cổ phát triển lên nhịp 16, 32, 64 như hiện nay. Ông sáng tác bài vọng cổ Văng vẳng tiếng chuông chùa nhịp 8 được hãng đĩa Béka thu thanh và phát hành trên toàn quốc. Và chính bản vọng cổ sau khi phát triển đã làm rạng danh những danh ca như Út Trà Ôn, Hữu Phước, Út Bạch Lan...
Tài hoa như vậy nên chẳng bao lâu “thầy giáo Nghĩa” bỏ trường bỏ lớp đi theo tiếng gọi của cải lương. Vào năm 1942, ông được “đại gia” Phạm Minh Tấn bỏ vốn lập gánh tên là Hậu Tấn - Năm Nghĩa, còn danh ca Bảy Cao thì có gánh Hậu Tấn - Bảy Cao. Về sau, 2 gánh bị nạn cùng rã một lúc. Năm 1949 Năm Nghĩa kết duyên với bà bầu Thơ thì năm 1950 mới lập gánh Thanh Minh. Tên Thanh Minh có nghĩa là “tiếng ca trong sáng”. Đến khi Thanh Nga đoạt giải Thanh Tâm năm 1958 gánh mới đổi tên là Thanh Minh - Thanh Nga.
Người giữ cơ đồ
Nếu ông Năm Nghĩa có công sáng lập đoàn Thanh Minh thì vợ ông mới thật sự là người gìn giữ và phát triển cơ đồ trở nên rực rỡ. Bà Nguyễn Thị Thơ quê ở Tây Ninh, nhân một lần đi coi hát gặp ông Năm Nghĩa. Thấy người phụ nữ góa chồng, vừa bán tạp hóa vừa may đồ tần tảo nuôi 4 đứa con, ông nể sự đảm đang ấy nên thường xuyên âm thầm giúp đỡ, rồi có tình cảm. Nhiều lần tỏ tình không được, ông viết bài vọng cổ Điên đảo vì tình, được phát trên đài phát thanh. Bà Thơ nghe bài hát, mới cảm động, nhận lời làm vợ ông, sinh con trai Bảo Quốc tại Tây Ninh.

Má tôi đã để lại một di sản vô giá, không chỉ gánh hát, không chỉ tiếng tăm, mà còn là những phẩm chất tuyệt vời! NSƯT Bảo Quốc

Đến năm 1950, hai ông bà dẫn con về Sài Gòn, lập gánh Thanh Minh. Nhưng năm 1959, ông qua đời, để lại một đoàn hát với cả trăm con người. Thế là bà Thơ phải đứng ra gánh vác. Một người phụ nữ vốn không hề biết gì về nghề hát, nhưng phải nhận gánh nặng quá sức tưởng tượng cùng với 9 đứa con, vừa để tang chồng vừa chạy gạo, dạy con, vừa giữ gìn bảng hiệu tâm huyết của gia đình. Vậy mà không ngờ, bà điều hành đâu vào đấy, không những duy trì được sự nghiệp của chồng mà còn phát triển nó lên thời vàng son.
Bà bầu Thơ không biết nhiều chữ nghĩa, bà đọc chậm, ký tên cũng chậm nhưng đầu óc quản lý rất giỏi. Tập tuồng vào 7 giờ rưỡi, nhưng chưa đến giờ đã thấy bà ngồi dưới khán đài ăn trầu, vừa nhai nhóp nhép vừa suy nghĩ. Chỉ đơn giản vậy thôi nhưng không ai dám làm việc qua loa bởi cái uy của bà hội đồng ngày trước, thấy cục thuốc xỉa trong tay bà kéo mạnh nghe “xẹt xẹt” là hoảng hồn, im re. Nghệ sĩ tập tuồng không đàng hoàng, bà lên sân khấu biểu đưa roll (kịch bản) xé cái rẹt, coi như mất vai để người khác đóng. Chỗ bà đang ngồi ai đi ngang cũng cúi đầu, nói chuyện cũng chỉ dám khép nép, nhưng phải nhìn thẳng đối mặt với bà, vì bà thích thẳng ngay, chân thật. Mọi người không phải sợ bà, mà tự nhiên nể phục cái uy cái tài. Thật sự bà là vợ ba của ông hội đồng ở Tây Ninh, có 4 đứa con với ông gồm Hữu Thình (ba của NSƯT Hữu Châu), Thanh Nga và 2 người nữa.
Bà quan niệm “Tiên trị kỳ gia, hậu trị kỳ quốc”, đối với con cháu trong nhà bà rất nghiêm. Con cháu không giữ được kỷ luật thì làm sao bà nói kỷ luật với cả trăm nghệ sĩ cho được. Cho nên gia đình luôn giữ được nền nếp, đi ra ngoài làm nghề không dám làm bậy.
NSƯT Bảo Quốc ngậm ngùi tưởng nhớ: “Má tôi đã để lại một di sản vô giá, không chỉ gánh hát, không chỉ tiếng tăm, mà còn là những phẩm chất tuyệt vời!”.
vnn