Trong ḍng suối nguồn tân nhạc của Việt Nam, Phạm Duy có chỗ đứng đặc biệt, v́ ở bất cứ một nhánh quanh co hay bát ngát nào của ḍng nhạc Việt, ta cũng gặp ông. Ông nhập cuộc rất sớm và theo đuổi cầm ca như niềm hạnh phúc và một cái nghề hơn là cái nghiệp, cho tới gần đây khi đă trên 75. Cho nên ta không dễ ǵ nói về nhạc của Phạm Duy trong vỏn vẹn một chương tŕnh.
Nhưng, người ta như lại dễ nói về Phạm Duy, nếu chúng ta kể ra bao điều đă được viết về ông.
Vẫn biết rằng như đỉnh cao trên dăy Trường Sơn trùng điệp của tân nhạc, ông là cây cao nên chịu gió lớn, và ông mới bị phê phán về cả trăm điều, mà đa số lại ở ngoài âm nhạc. Phải chăng sự việc đó cho thấy rằng chúng ta quá yêu nên đ̣i hỏi quá nhiều ở một nghệ sĩ đă có công lao rất lớn với tân nhạc của dân tộc? Nói chung, dư luận khó có thể dửng dưng với Phạm Duy, mà nếu Phạm Duy có dửng dưng trước dư luận th́ lại chẳng bao giờ dửng dưng với cuộc đời... Chúng ta nên trả cho Phạm Duy những ǵ của đời sống riêng tư của ông, và chỉ hân hoan đón nhận những ǵ ông viết cho tân nhạc, và cho t́nh yêu, chủ đề của chương tŕnh hôm nay...
Bài ca măi măi gắn liền tên tuổi Phạm Duy với tân nhạc - khiến lời ca là thành ngữ được trích dẫn trong nhiều tác phẩm khác - Phạm Duy lại không viết cho t́nh yêu đôi lứa. Bản T́nh Ca bất hủ được ông viết tại Saigon, vào năm 53, cho quê hương. Đây là bài hát tiêu biểu nhất cho thể tài hoài hương mà chúng ta đă giới thiệu trong một chương tŕnh trước. Chúng ta không thể có một chương tŕnh đặc biệt về Phạm Duy mà không nhắc tới T́nh Ca. Bài này, Quỳnh Giao xin quư thính giả thưởng thức qua tiếng hát Thái Thanh...
Y như nhạc Phạm Đ́nh Chương vẫn chưa được công khai tŕnh diễn trong nước, nhạc Phạm Duy cũng chưa được phép tŕnh bày trọn vẹn, dù người ta thuộc và hát khá nhiều cho nhau nghe. Một trong rất nhiều nguyên nhân của điều đáng buồn này có thể được t́m ra từ thuở ban sơ của nhạc kháng chiến: khi cả nước đang sôi nổi nói và hát lời tranh đấu, th́ Phạm Duy lại viết... nhạc t́nh. Thực ra, như ông tâm sự, Phạm Duy đă vu vơ lăng đăng viết nhạc t́nh từ trước, như Cô Hái Mơ với thơ Nguyễn Bính năm 42, như Cây Đàn Bỏ Quên năm 45 hay Khối T́nh Trương Chi năm 46.
Nhưng, Bên Cầu Biên Giới mới là một trong mấy bản t́nh ca đầu tiên của ông, viết trên nhịp Tango ngay giữa chiến khu Lào Cai năm 47, và viết cho một người t́nh có thật, làm t́nh báo cho kháng chiến. Phạm Duy vốn chẳng sợ sấm sét, kể cả sấm sét ái t́nh, nên không muốn chối bỏ bài hát, và ra đi từ 1951. Chúng ta hăy nghe Vũ Khanh kể lại t́nh khúc tiền oan này của Phạm Duy...
Ngay giữa chiến khu Việt Bắc, yêu người đang làm nghĩa vụ, rồi lại mơ... sống trong ḷng người đẹp Tô Châu, hay là chết bên bờ sông Danube, người nghệ sĩ quả là có sự lăng mạn khó tha thứ!
Sang thập niên năm sau, nhạc t́nh Phạm Duy phát triển qua nhiều hướng khác. Có bài d́u dặt nhịp 3/4 của hạnh phúc trăng mật, như Thương T́nh Ca, ông viết năm 56; có bài mang nhiều năo tính về lẽ tử sinh của cuộc đời, như Đường Chiều Lá Rụng, ông viết năm 58; có bài lại đầy chất đa cảm mà thánh thiện như Ngày Đó Chúng Ḿnh ông viết năm 59.
Thương T́nh Ca là một tác phẩm đẹp, ở cả lời lẫn nhạc, dù giản dị mà vẫn phong lưu đằm thắm. Bài ca dễ hát dễ cảm ḷng người nên được mọi cặp t́nh nhân nhớ tới trong cơi hạnh phúc. Bài này sẽ do con trai của Phạm Duy là Duy Quang tŕnh bày sau đây.
Ở trên tuyệt đỉnh hạnh phúc, người ta cũng có thể thấy mé bờ bên kia, thấy nơi trở về. Cho nên, Thương T́nh Ca mới chấm dứt với cặp t́nh nhân “d́u nhau đưa nhau vào ngàn thu”... Có lẽ, trước Trịnh Công Sơn, Phạm Duy nh́n thấy mối đồng cảm lạ kỳ của t́nh yêu và cái chết. Nóng lạnh thế nào th́ chỉ trong cuộc mới hay. Bài Đường Chiều Lá Rụng của ông v́ vậy là một bản t́nh ca tuyệt vời về nỗi chết. Đây là tác phẩm siêu thực ở lời và siêu tuyệt ở nhạc, ít được hát, mà chỉ được nói tới như điển h́nh của một toàn bích trong ḍng nhạc t́nh của Phạm Duy.
Quỳnh Giao xin trân trọng giới thiệu tác phẩm này, với phần ḥa âm của Duy Cường, con trai Phạm Duy...
Ngày Đó Chúng Ḿnh là một bài thánh ca cho t́nh yêu. Tác phẩm được dùng làm nhan đề cho tập nhạc t́nh ông xuất bản năm 60, tập “Ngày Đó Chúng Ḿnh Yêu Nhau.” Được chuyên chở bởi giai điệu uy nghi trang trọng tựa kinh cầu, lời ca đầy cảm tính lăng mạn của tác phẩm đă gây xúc động cho người nghe vào những thập niên 60-70. Bài này sẽ do Duy Trác diễn tả sau đây.
Bước sang thập niên 70, Phạm Duy tiếp tục gây sóng gió trong tâm tư của người yêu nhau.
Nếu Thương T́nh Ca mở đầu cho hạnh phúc lứa đôi th́ Ngh́n Trùng Xa Cách là nỗi đau khép lại. Để từ năm 69 đó, t́nh ca Phạm Duy trở thành lời độc thoại. Trong nuối tiếc, người nhạc sĩ có thể tự huyễn bằng mơ ước lả lơi, như trong Cỏ Hồng viết năm 70... chứ tự thân, và cả người yêu nhạc của ông cũng đều thấy nỗi bơ vơ trong tâm khảm của người t́m về kư ức như niềm an ủi. Bài Kỷ Niệm có thể là điển h́nh cho phản ứng trở về ấu thơ đó. Chúng ta sẽ lần lượt nghe ba ca khúc tiêu biểu này, qua tiếng hát Lệ Thu, Tuấn Ngọc và Thái Hiền.
Mười năm sau bài Kỷ Niệm, ở bên ngoài quê hương, Phạm Duy quả là sống với kỷ niệm. Bài T́nh Cầm ông viết trên đất Mỹ đă đưa ông về với lời thơ Hoàng Cầm bạn ông, về với quê nhà quạnh hiu. Một nhạc sĩ Canada có viết đại để rằng nếu ông không thể tưởng tượng nổi một Phạm Duy mà không có Việt Nam, th́ cũng không thể tưởng tượng ra một Việt Nam mà không có Phạm Duy. Có lẽ, Việt Nam vẫn có Phạm Duy, v́ người ta vẫn yêu và nhớ nhạc ông. Nhưng, Phạm Duy nay chỉ c̣n Việt Nam trong trí tưởng. T́nh ca và t́nh cầm Phạm Duy v́ vậy mới cho thấy cầm ca là cái nghiệp đớn đau. Ông cho quê hương rất nhiều, để nay nhận lại nỗi sầu lữ thứ.
Duy Quang, con trai ông, sẽ là người diễn tả cho chúng ta cái nỗi niềm đó, qua bài T́nh Cầm.
Kính thưa quư thính giả,
Những tác phẩm quá lớn lao và phong phú của Phạm Duy đă là những cống hiến của văn học nghệ thuật Việt Nam cho đất nước Việt Nam, và in sâu vào tâm khảm của người Việt mọi nơi để thành một phần hồn của người Việt. Nhạc của ông là một di sản không thể xóa bỏ của nền nhạc Việt. Trong âm nhạc, sự phán xét về hay-dở phải thuộc vào công chúng, nh́n vào số lượng và giá trị của nhạc Phạm Duy, từ đầu thập niên 40 tới cuối thế kỷ này, ta đă thấy sự phán xét đó. Càng khắt khe nghiệt ngă, ta càng làm kho tàng văn hóa đất nước bị nghèo nàn đi.
Quỳnh Giao xin được kết thúc chủ đề về nhạc t́nh Phạm Duy, bằng chính câu hát của ông trong trường ca Con Đường Cái Quan...
Người mơ ước tới: đường tan ranh giới
Để người được măi
Đi trong một duyên t́nh dài
Lời kết đó, Quỳnh Giao cũng xin mượn làm lời từ biệt tới quư thính giả của chương tŕnh Suối Nguồn Tân Nhạc Việt Nam. Trong một chương tŕnh có giới hạn, ở bên ngoài quê hương và sau bao nhiễu nhương bi thảm, Quỳnh Giao chỉ có thể thu thập và tŕnh bày một phần nhỏ các ca khúc tân nhạc của đất nước, với nhiều thiếu sót về ḍng nhạc miền Bắc từ 54 tới 75 và ḍng nhạc trong nước từ 75 tới năm 1997 này.
Quỳnh Giao xin gửi lời cáo lỗi tới nhiều tài năng đă bị lăng quên, những tác phẩm đă bị tiêu hủy. Và cũng xin ngỏ lời tri ân sâu xa tới bao thế hệ nhạc sĩ đă làm đẹp cho đời, có khi làm giàu cho người, mà bản thân thường sống trong cô đơn nghèo túng với nghệ thuật và sự lăng quên của nhân thế. Những người yêu nhạc và yêu quê hương xứ sở có thể phần nào cố gắng san bằng những ranh giới đó của thời gian và t́nh người, để qua thế kỷ sau, người Việt ḿnh sẽ biết là dân ta đă khóc cười theo mệnh nước nổi trôi như thế nào, ở trong thế kỷ này. Và để ngay trước mắt, có sự trân quư thắm thiết hơn dành cho các nhạc sĩ của ḿnh.
Lời cuối ở đây là ḷng tri ân của những người yêu nhạc và của riêng Quỳnh Giao được gửi tới đài BBC. Nếu không có sự ân cần giúp đỡ của BBC và quư vị làm việc trong đài, người Việt ta cũng khó có cơ hội đi t́m về suối nguồn tân nhạc của Việt Nam, trong hơn 60 năm qua.
Quỳnh Giao xin kính chào tạm biệt và xin cảm tạ quư thính giả đă liên tục theo dơi chương tŕnh Suối Nguồn Tân Nhạc Việt Nam...
Quỳnh Dao
(Người Việt)
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
