DUYÊN PHẬN

Nhạc sĩ Thái Thịnh viết bài “Duyên phận” năm 2008, dành riêng cho tiếng hát Như Quỳnh. Qua thế kỷ 21 rồi, lời bài hát như còn phảng phất hình ảnh quê tôi trong đầu thập niên 60 của thế kỷ trước.

Thời đó, tâm lý “trọng nam, khinh nữ” còn nặng nề ở các vùng nông thôn dù cha mẹ nào sinh con gái hay trai đều dành tình thương như nhau. Nhà ai có con gái chừng 17, 18 tuổi thì gia đình, người thân nhắm nhe chỗ này, chỗ kia cho con cho dù chúng đang còn tuổi ăn, tuổi ngủ. Bởi vì qua tuổi 20, chưa có ai để mắt là cha mẹ bắt đầu lo lo. Con gái sang tuổi hăm mốt, hăm hai, những “bà cô nhọn mồm”, bà hàng xóm chanh chua thường hay chõ miệng: Coi mà gả con nớ đi, nó đã hâm đi hâm lại rồi!

Nhà ai có con trai vào tuổi đôi mươi, cha mẹ cũng muốn chúng nên đôi lứa. Qua ông mai, bà mối, họ tìm hiểu về gia cảnh, đức hạnh, … Khi hai gia đình thấy đồng thuận thì song thân hai phía thuyết phục con mình, cho dù đôi trai gái chưa hề biết mặt nhau, nghe tiếng nhau. Câu “cha mẹ đặt đâu, con ngồi đó” hoàn toàn chính xác. Có những cha mẹ ép uổng con cái với quan niệm cổ hủ “cha mẹ nói oan, quan nói ép”, con không vâng lời không được.

Thời gian để hai bên làm nghi thức thủ tục cưới hỏi diễn ra khá lâu, đôi lúc kéo dài một vài năm. Nơi đâu thuộc loại “tân tiến” thì hai bên có cho phép đôi trai gái gặp gỡ, chuyện trò đôi lần, còn không thì chỉ nhìn trộm lẫn nhau mà thôi.

Gia đình nào có con gái đầu lòng đi lấy chồng năm 17, 18 tuổi thì đằng sau là một đàn em, đôi khi có những đứa chỉ khoảng dăm bảy tuổi. Ngày chị lấy chồng, lũ em ngơ ngác đứng trông theo vì chúng chưa hiểu gì. Sau ngày đám cưới, các em thấy cảnh nhà trống vắng rất rõ vì trước đó đông người tới lui, rộn ràng, tưng bừng tổ chức lễ cưới.

Ở nhà với cha mẹ, cuộc sống dù cực khổ hay sung sướng, cô gái không mấy để ý đến lời la mắng, sai bảo của cha mẹ. Nay đi làm dâu, phải theo “gia đạo bên chồng”, nếp sinh hoạt mỗi nhà mỗi khác nên lòng luôn lo âu, sợ sệt. Nếu gia đình chồng làm nghề nông, đang vào mùa vụ, cô dâu bốn giờ sáng phải thức dậy nhóm bếp, bắc nước, nấu ăn sáng rồi làm việc quần quật cả ngày, không phút nghỉ ngơi. Cơm tối xong, phải giã vài cối gạo đầy, đến lúc mắt mũi ríu lại vẫn còn chưa được đi ngủ. Thông thường, có ít mẹ chồng cảm thông với con dâu (và họ cũng quên thời gian khổ lúc trẻ từng trải qua) nên không ít lời nói “nhẹ như bấc nhưng nặng hơn chì”, cô dâu trẻ “ngậm mà nghe”, đâu có dám cãi lại.

Vài tháng, gia đình chồng mới cho phép cô dâu về thăm cha mẹ. Mừng mừng, tủi tủi, mẹ ôm con vào lòng hỏi thăm tình hình, các em ngồi xúm quanh nghe chị kể chuyện bên chồng. Bao cơn buồn ngủ dồn nén đã lâu, chị kể chuyện nọ xọchuyện kia vì đôi mắt đã díp lại, mẹ bảo các em để cho chịngủ cho lại sức. Một vài ngày thăm cha mẹ và các em trôi qua, chị lại cắp nón trở về nhà chồng, lòng lo lắng không biết về có muộn, có bị mẹ chồng trách móc gì không?

Tôi cũng là người đa cảm. Các truyện ngắn mộc mạc của Thanh Tịnh như “Quê mẹ”, “Con so về nhà mẹ”,… (viết năm 1941), mô tả những cảnh ngộ, hình ảnh, câu chuyện như gắn với duyên phận những người thân của mình vào thập niên 60. Đến tuổi về chiều này, tôi đọc lại, nhớ lại lòng vẫn không hết bùi ngùi.

Bây giờ nam nữ bình đẳng, quyền tự do của con người được tôn trọng. Đặc biệt lớp trẻ không còn gặp những ngang trái như ngày xưa, tự định đoạt cho hạnh phúc lứa đôi của mình. Cha mẹ chấp nhận nhẹ nhàng quan điểm “con đặt đâu, cha mẹngồi đó” nên ít chuyện đau lòng xảy ra. Tuy nhiên, hiện nay con gái ở miền Tây đi lấy chồng Đài Loan, Hàn quốc cũng là điều xốn xang, ray rức của xã hội Việt Nam. Động cơ của những cuộc kết hôn này thì nhiều nhưng không có chút bóng dáng của tình yêu. Những cô gái lấy chồng xa xứ, mấy người có được hạnh phúc, bình an!

Nguyễn Hoàng