Afghanistan rơi vào hỗn loạn, Taliban sớm nắm quyền kiểm soát

Thất bại của lực lượng chính phủ bắt đầu từ Zaranj khiến Afghanistan rơi vào hỗn loạn, liên tục mất quyền kiểm soát hàng loạt thành phố vào tay Taliban.

Sự chấm dứt hiện diện của các lực lượng Afghanistan tại Zaranj, thủ phủ tỉnh tây nam Nimroz, trung tâm mậu dịch gần biên giới Iran, được một chỉ huy Taliban tuyên bố tuần trước.

"Đây chỉ là khởi đầu", chỉ huy của Taliban nói. "Hãy nhìn xem các tỉnh khác rơi vào tay chúng tôi sớm như thế nào".

Zaranj thất thủ vào 6/8. Đây là thành phố lớn đầu tiên bị Taliban chiếm đóng sau nhiều năm. Trong vòng 7 ngày kể từ cuộc tấn công chớp nhoáng của Taliban, dự đoán của chỉ huy phiến quân trên đã đúng, khi hết thành phố này tới thành phố khác của Afghanistan rơi vào tay Taliban.

Số phận của Zaranj đặt hình mẫu cho những ngày sau đó. Sau nhiều tuần chiếm đóng các huyện nông thôn và cô lập Zaranj, Taliban bất ngờ chiếm đóng thành phố khi quân nổi dậy vượt qua các tuyến phòng thủ.

Trong vòng vài ngày, nhiều thành phố khác bị chiếm đóng với chiến thuật tương tự, đó là thành phố trọng điểm Kunduz ở phía bắc, cùng căn cứ không quân của nó, hôm 8/8, vài ngày sau là Pul-e-Khumri và Ghazni, những khu vực chiến lược hướng tới thủ đô Kabul.

Sau đó, trong trận đánh kinh hoàng nhất hôm 12/8, thành phố lớn thứ hai và thứ ba của đất nước là Kandahar và Herat đã rơi vào tay Taliban. Không quân Mỹ và Afghanistan, bao gồm máy bay ném bom B-52 của Mỹ, cũng không thể làm chậm bước tiến của Taliban.

Vào thứ 6, bản đồ theo dõi các cuộc tấn công của Taliban cho thấy sự tính toán rõ ràng nhằm vào lực lượng chính phủ Afghanistan và các nước phương Tây đang hỗ trợ, với hơn 65% diện tích đất nước đã nằm dưới quyền kiểm soát của Taliban, hơn một chục tỉnh lỵ thất thủ và Kabul bị cô lập.

Nếu Zaranj là tỉnh lỵ đầu tiên thất thủ, thì việc Kunduz bị chiếm đóng hôm 8/8 gióng hồi chuông cảnh báo lớn nhất, bởi nó là tỉnh lỵ thứ ba trong bốn tỉnh lỵ đã bị chiếm đóng tính đến thời điểm đó, và là tỉnh lỵ quan trọng nhất, buộc Tổng thống Mỹ Joe Biden phải mở họp báo.

"Hãy nhìn xem, chúng ta đã chi hơn 1.000 tỷ USD trong hơn 20 năm qua. Chúng ta huấn luyện và trang bị hiện đại cho hơn 300.000 lính Afghanistan", Biden nói hôm 10/8. "Các nhà lãnh đạo Afghanistan phải đoàn kết. Họ phải chiến đấu cho bản thân, cho dân tộc mình".

Cùng với sự đánh chiếm của Taliban là những câu chuyện kinh dị, như trả thù các cựu nhân viên chính phủ, hành quyết, chặt đầu, bắt cóc thiếu nữ ép lấy chồng.

"Chúng tôi nhìn thấy người chết gần nhà tù, bên cạnh là chó", Friba, 36 tuổi, một góa phụ chạy trốn khỏi thành phố Kunduz, phía bắc đất nước hôm 8/8 để tới Kabul cùng 6 đứa con, nói.

Taliban cũng khiến các đồng minh quốc tế của chính phủ Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani báo động, buộc họ phải khẩn trương sơ tán đại sứ quán. Phiến quân chia cắt đất nước thành nhiều mảnh, cắt đứt các tuyến đường huyết mạch nối các thành phố, chiếm đóng căn cứ không quân, phớt lờ thỏa thuận đầu hàng.

Cứ mỗi thành phố thất thủ trong tuần qua, người ta lại nghe thấy lời phàn nàn của những cựu binh Afghanistan phòng thủ đã chán nản về tình trạng đói khát và thất bại, cũng như việc Kabul hứa hẹn đem quân tiếp viện nhưng không tới được.

Đến 12/8, Kandahar, thành phố rộng lớn ở phía nam và Herat, thành phố ở phía tây đất nước, cũng thất thủ. Tại Kandahar, trận chiến bắt đầu từ giữa tháng 7, khi các tay súng Taliban xâm nhập đầu tiên vào cơ quan cảnh sát quận 7. Tới 11/8, phiến quân tràn vào nhà tù trung tâm thành phố, thả gần 1.000 tù nhân.

Ngày 12/8, Taliban tiến vào khu vực quảng trường Liệt sĩ rộng lớn, biểu tượng của thành phố lớn thứ hai Afghanistan, nơi Taliban bắt đầu nổi lên từ những năm 1990 và từng là đầu não của nhóm phiến quân từ năm 1996 tới 2001, một lần nữa rơi vào tay nhóm phiến quân Hồi giáo.

Sáng 13/8, tin tức thành phố bị chiếm đóng được xác nhận qua thông cáo. "Sau cuộc đụng độ nặng nề đêm qua, Taliban đã giành quyền kiểm soát thành phố Kandahar", một quan chức Afghanistan tuyên bố.