Sức khỏe con người ra sao khi Trái Đất nóng lên?

[Romano]

Biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân trên khắp thế giới. Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tổng hợp các công trình của giới khoa học trên khắp thế giới và cho thấy: biến đổi khí hậu khiến nhiều nhóm dân số trên thế giới dễ bị tổn thương, hàng triệu người mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần và các bệnh truyền nhiễm.

Biến đổi khí hậu gây nhiều bệnh tật

Năm 2023 là năm nóng nhất trong lịch sử: Cơ quan giám sát biến đổi khí hậu châu Âu Copernicus đã ghi nhận nhiệt độ không khí cao chưa từng thấy trên khắp thế giới, thậm chí còn vượt qua năm nóng kỷ lục 2016 với biên độ rộng - nhiệt độ trung bình trên Trái đất cao hơn 0,17 độ C, đạt 14,9 độ , ở nhiều nước thậm chí còn vượt quá. Vào mùa hè, thành phố Toulouse của Pháp nóng lên tới 42,4 độ, Bắc Kinh của Trung Quốc lên tới 39,4 độ, Gythion của Hy Lạp lên tới 46,4 độ, ở Nga đã ghi nhận 1.043 kỷ lục thời tiết hàng ngày vào năm 2023, 80% trong số đó là nhiệt độ cao.

Năm 2024 sẽ là kỷ lục, thậm chí còn nóng hơn. Tháng 1/2024 ấm nhất trên toàn thế giới, nhiệt độ không khí bề mặt trung bình là 13,14 độ, cao hơn 0,70 độ so với mức trung bình tháng 1/1991-2020 và cao hơn 0,12 độ so với mức ấm nhất tháng 1/2020 trước đó.

Nguy hiểm cho sức khỏe khi nhiệt độ không khí vượt quá nhiệt độ bình thường của cơ thể con người là 36,6 độ, ngoài ra còn bởi các điều kiện khác, bao gồm độ ẩm và khoảng thời gian cơ thể tiếp xúc với nhiệt. Ở Mỹ, trung bình mỗi năm so với 10 năm trước có thêm 95% số người chết do nhiệt độ khắc nghiệt. Ở châu Âu, chỉ riêng trong mùa hè năm 2022, số ca tử vong do nắng nóng ở các nước EU đã vượt quá 60.000 người. Các chuyên gia cho rằng vào giữa thế kỷ này, số trường hợp như vậy hàng năm có thể tăng 370%.

Khi nhiệt độ thay đổi đột ngột, trương lực của hệ thống mạch máu sẽ thay đổi, nguy cơ co thắt mạch máu và đau tim sẽ tăng lên, các cơ quan phải hoạt động mạnh mẽ hơn để duy trì nhiệt độ cơ thể bình thường. Tim chịu nhiệt đặc biệt khó khăn. Khi nhiệt độ cơ thể tăng lên chỉ 1 độ, số lần co bóp của các cơ quan tăng trung bình 10 nhịp, mức tăng tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch trong các đợt nắng nóng là gần 10%. Nhiệt độ cao còn đặc biệt nguy hiểm đối với người già, trẻ em, bệnh nhân mắc các bệnh về tim mạch, da liễu và những người có cơ chế điều nhiệt bị suy giảm. Các vấn đề về sức khỏe trong thời kỳ nắng nóng có thể khiến bệnh nhân bị tăng huyết áp và những người mắc bệnh tim mạch vành thường gặp phải các cơn đau thắt ngực. Bệnh nhân bị viêm phế quản, hen suyễn và viêm phổi cũng trở nên nặng hơn do thiếu oxy, dẫn đến suy hô hấp.

Hiện tượng nóng lên toàn cầu đã gây ra sự lây lan của bệnh thận mãn tính. Tiếp xúc kéo dài với ánh nắng mặt trời dẫn đến stress nhiệt, gây tổn thương lâu dài cho cơ quan. Ở Brazil đã ghi nhận 200.000 trường hợp mắc bệnh thận mãn tính trong 15 năm qua, do nhiệt độ cao.

Thời tiết khắc nghiệt gây sinh non. Cơ hội sinh con sớm tăng 5% khi nhiệt độ tăng và tăng 16% khi nhiệt độ cực cao. Ở Mỹ, mỗi năm có 25.000 trẻ em sinh non do thời tiết bất thường. Các nhà khoa học cảnh báo rằng vào cuối thế kỷ này có thể lên tới 45.000 trường hợp.

Người ta tin rằng để có cuộc sống thoải mái nhất, nhiệt độ không được vượt quá. Nếu nhiệt kế tăng trên 28 độ sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến trạng thái tinh thần của con người.

Nhiệt làm ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương. Căng thẳng về nhiệt độ ảnh hưởng đến việc sản xuất các chất sinh hóa, bao gồm serotonin và dopamine, được gọi là hormone hạnh phúc, các rối loạn thần kinh và hành vi liên quan đến ma túy cũng trầm trọng hơn. Trong những trạng thái như vậy, một người trở nên hung hăng và gây nguy hiểm cho cả người khác và chính mình.

Trầm cảm giết chết khoảng 850.000 người trên toàn thế giới mỗi năm và những người mắc bệnh tâm thần phân liệt sống ít hơn bình thường từ 15 đến 20 năm do tự tử. Các nhà khoa học đến từ Hàn Quốc và Hà Lan đã xác định được mối liên hệ giữa mức độ ô nhiễm cao và sự phát triển của bệnh trầm cảm. Theo Đại học Stanford, tỷ lệ tự tử tăng từ 1 đến 2% khi nhiệt độ trung bình hàng tháng tăng cao hơn bình thường. Các chuyên gia cảnh báo nếu hiện tượng nóng lên toàn cầu không chậm lại, chỉ riêng ở Mỹ và Mexico số vụ tự tử có thể tăng từ 9.000 đến 40.000 vụ vào năm 2050.

Bản thân thiên tai có thể gây ra chứng rối loạn sau chấn thương (PTSD). Khoảng 25% số người sống sót sau trận động đất, lũ lụt hoặc thảm họa khác có các triệu chứng của PTSD, họ phải chịu đựng những suy nghĩ xâm lấn, gặp ác mộng và dễ cảm thấy buồn, tức giận và dễ rơi vào trạng thái tách biệt. Điều này không chỉ làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống mà còn có thể dẫn đến tử vong do tăng nguy cơ tự tử. Trong ba tháng đầu sau cơn bão Maria tàn khốc tấn công Puerto Rico năm 2017, số vụ tự tử đã tăng lên 25 trường hợp mỗi tháng, trong khi trước thảm họa chỉ ghi nhận 19 trường hợp/ tháng.

Hậu quả của cháy rừng và hạn hán

Nhiệt độ cao và hạn hán làm tăng nguy cơ cháy rừng. Vấn đề cháy rừng trở nên gay gắt hơn bao giờ hết ở các nước. Vào mùa xuân năm 2023, ở Canada những đám cháy quy mô lớn đã nhấn chìm cả nước và kéo dài trong vài tháng. Trận hỏa hoạn đã thiêu rụi 18,5 triệu ha rừng (gần gấp đôi diện tích của Hàn Quốc), khói không chỉ bao trùm Canada mà còn lan đến các bang phía đông bắc nước Mỹ và bờ biển phía tây châu Âu. Khói lửa thải các hạt bụi PM2.5 vào khí quyển, chúng xâm nhập vào đường hô hấp và hệ tuần hoàn, gây ra mối đe dọa ngay cả đối với một người hoàn toàn khỏe mạnh. Tiếp xúc ngắn hạn với khói như vậy có thể dẫn đến giảm chức năng phổi, làm trầm trọng thêm các triệu chứng hen suyễn và phát triển bệnh viêm phế quản, về lâu dài - dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ. Việc tiếp xúc lâu dài với hạt PM2.5 còn làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư.

Ảnh hưởng của sự nóng lên toàn cầu đối với sức khỏe phổi không chỉ giới hạn ở các vụ hỏa hoạn. Thời tiết nóng hơn làm tăng nồng độ ozone trên mặt đất, là chất gây kích ứng mạnh đối với hệ hô hấp và gây ra các cơn hen suyễn. Biến đổi khí hậu khiến một số loại thực vật tạo ra phấn hoa lâu hơn, nhiều phấn hoa hơn với nồng độ carbon dioxide tăng lên. Điều này là do nhiệt độ và hạn hán ở các vùng nhiệt đới làm giảm đáng kể khả năng hấp thụ carbon dioxide của cây cối và đại dương.

Khí nitơ dioxide (NO2) được tạo ra khi con người đốt nhiên liệu sẽ làm gián đoạn hoạt động của các tế bào thần kinh, làm suy yếu trí nhớ và tư duy không gian... Tương tác với NO2 có liên quan đến sự phát triển của các bệnh thoái hóa thần kinh như bệnh Alzheimer, bệnh Parkinson và bệnh Pick.

Thói quen sinh hoạt của các dân tộc đang thay đổi cùng với sự biến mất của sông ngòi và rừng rậm. Đối với người dân bản địa, những thay đổi về cảnh quan thường gây ra trầm cảm và rối loạn thích ứng. Do hiện tượng nóng lên toàn cầu, những người chăn tuần lộc Sami, dân tộc bản địa duy nhất ở châu Âu, bị mất đi lối sống truyền thống của người Sami vì nhiệt độ ấm hơn khiến tuần lộc khó tìm thức ăn, đe dọa sinh kế chính. Môi trường mới cũng có thể gây ra chứng đau nhức cơ thể, con người mất liên lạc với môi trường quen thuộc và cảm thấy bị ngắt kết nối với nó.

Các nhà khoa học từ Trường Y học Nhiệt đới và Vệ sinh London đã phát hiện ra rằng biến đổi khí hậu đã khiến bệnh sốt rét và sốt xuất huyết lây lan nhanh hơn. Các quốc gia châu Phi như Sudan và Eritrea cũng như Colombia ở Nam Mỹ đã chứng kiến sự bùng phát trở lại của bệnh sốt rét kể từ đầu thế kỷ này và số ca sốt xuất huyết đã tăng gần gấp 8 lần, lên tới 5,2 triệu người. Các chuyên gia cảnh báo đến năm 2080, khoảng 4,7 tỷ người có nguy cơ mắc bệnh sốt rét và sốt xuất huyết.

Các hiện tượng thời tiết cực đoan, bão và lũ lụt dẫn đến sự gián đoạn của hệ thống thực phẩm và nhiễm trùng qua đường nước, làm tăng tỷ lệ mắc bệnh lây truyền từ động vật sang người. Thiếu nước ngọt làm ảnh hưởng đến vệ sinh và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy. Mực nước biển dâng cao cũng là một vấn đề, khiến nước uống trở nên mặn hơn, làm tăng nguy cơ cao huyết áp. Theo WHO, 2 tỷ người không được tiếp cận với nước uống an toàn và các bệnh do thực phẩm gây ra ảnh hưởng đến 600 triệu người mỗi năm .

Những người bị đe dọa nhiều nhất bởi hiện tượng nóng lên toàn cầu là các dân tộc thiểu số, cộng đồng nghèo, người di cư, người già và người bệnh. Biến đổi khí hậu làm giảm sản lượng ở những nước nghèo nhất, làm tăng nguy cơ thiếu dinh dưỡng cho những nhóm dân cư dễ bị tổn thương và thiệt thòi. Năm 2020, số người bị đói là 770 triệu người, hầu hết ở châu Phi và châu Á.

WHO dự đoán từ năm 2030 đến năm 2050, biến đổi khí hậu, trong đó có bệnh sốt rét, nạn đói và tiêu chảy, sẽ giết chết khoảng 250.000 người/ năm. Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, mọi lĩnh vực của nền kinh tế cần phải được thay đổi nghiêm túc, bao gồm các lĩnh vực năng lượng, giao thông, bảo vệ môi trường, thực phẩm và tài chính. Cộng đồng toàn cầu đã đồng ý hành động cùng nhau và ngăn chặn hành tinh nóng lên hơn 1,50. Hiệp định Paris đã được hàng chục quốc gia trên thế giới cam kết cứu hành tinh này.