Nhiều người vẫn lầm tưởng khi dùng chữ ‘dạ’ là tỏ thân phận hèn kém, bề dưới, lép vế, hay hèn mạt. Hoặc thậm chí hiểu sai luôn khi cho rằng chỉ người dưới mới cần dạ với người trên. Chữ ‘dưới’ ở đây được hiểu là người nhỏ tuổi hơn trong xă hội, hay vai em/con/cháu trong gia đ́nh.
Ḿnh đi dạy kèm. Ông nội đứa học tṛ ngang tuổi ba ḿnh. Vài lần tới sớm nhóc chưa kịp tắm hoặc ăn cơm, hay những khi mưa to phải ngồi chờ cho dứt cơn mới về là bác hay tiếp chuyện ḿnh. Bác cẩn thận hỏi ba mẹ ḿnh nhiêu tuổi. Khi biết ba ḿnh hơn bác một tuổi bác khiêm tốn xưng chú và cười thẹn: “Thật là có lỗi với bác bên nhà quá.”.
Ḿnh cũng chữa thẹn cho bác, nói: “Dạ, con cũng như em út của các anh chị bên đây nên bác là bác cũng phải mà.”.
Điều đặc biệt là mỗi câu trả lời của bác luôn có chữ ‘Dạ’ đệm ở đầu câu: “Dạ, hồi c̣n thanh niên tui cũng ham chơi lắm cô.”, “Dạ, cháu nó c̣n dở dang chén cơm cô vui ḷng ngồi chờ chút.”, “Dạ, xin lỗi cô, hai bác bên nhà năm nay chắc c̣n mạnh?”.
Những năm sau này không tiện ghé thăm bác ḿnh gọi điện hỏi thăm. Ngôn ngữ bác dùng trên điện thoại lại càng trang trọng hơn: “Dạ thưa cô cháu nó lớn rồi mà tui cũng c̣n lo lắm”, “Dạ thưa cô năm nay cũng không đi lại nhiều bị cái chân nó không c̣n được như xưa”, “Dạ, bà nhà tui kỳ này cũng ít c̣n may vá”.
Mỗi lần gọi học sinh phát biểu, tụi nhỏ không chịu trả lời ngay mà cứ “Dạ thưa cô”, “Thưa cô con đọc bài” nghe cũng sốt ruột nhưng nghĩ lại đó là nếp lễ nghi cần duy tŕ nên cũng kềm bớt cái tính nóng nảy lại.
Dạo vài ṿng c̣m-men thấy dân t́nh đối đáp có chữ dạ, chữ thưa sao mà thấy vui quá. Ḿnh dạy tiếng Anh nên không ác cảm với chữ “OK” như một số người hiểu lầm là lối nói xấc xược. Nhưng thấy mọi người hay chốt câu chuyện bằng chữ “Dạ anh”, “Dạ chị”, “dạ chú”, “Dạ bác” th́ vẫn thấy vui hơn chữ “OK” gọn lỏn.
Những gia đ́nh c̣n cố giữ lễ nghi, phép tắc vẫn dạy con luôn có chữ “Dạ” đầu câu. Cô hỏi con mới đi Đà lạt về hả, tṛ trả lời “Con mới về á cô.”.
Mẹ quay qua nhắc con: “Con phải nói dạ con mới về”.
“Con 5 tuổi”, con phải nói là “Dạ thưa cô con 5 tuổi”,
“Con ăn rồi.”, con phải nói là “Dạ con ăn cơm rồi”.
Lang thang quán xá, “Chị ơi tính tiền.”, “Dạ, của em 5 chục nha”.
Ra khỏi quán, anh bảo vệ hỏi đi hướng nào để dắt xe giùm, ngại quá bảo anh cứ để em, “Dạ, không sao chị. Chị cứ để tui.”
Xứ Đàng Trong, chữ “Dạ” đệm đầu câu cho câu nói thêm dịu dàng, khiêm tốn, và để thể hiện con nhà có giáo dục, lễ nghi, phép tắc. Nào phải đớn hèn, nhục nhă ǵ đâu!
VietBF@sưu tập