16 năm theo đuổi một hành tŕnh với Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly. Nhà báo Thu Uyên không chỉ là cầu nối cho hàng ngh́n trường hợp bị thất lạc người thân. Cô c̣n là người đă truyền cảm hứng cho hàng triệu người xem về sự nhiệt huyết và ḷng tốt của ḿnh.
Theo năm tháng, Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly đă trở thành chương tŕnh “quốc dân”, một chương tŕnh mà có thể mang đến những nụ cười, những giọt nước mắt, và lay động cả những trái tim.
WeChoice Awards 2023 rất vinh hạnh khi có sự góp mặt của nhà báo Thu Uyên trong vai tṛ thành viên Hội đồng thẩm định. Chúng tôi đă có một cuộc tṛ chuyện thật ư nghĩa với chị trong một ngày đầu năm mới, để cùng nh́n lại hành tŕnh đă qua của Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly, và cũng là nghe chị sẻ chia thêm những suy nghĩ của ḿnh về WeChoice Awards 2023.
16 năm trước, Năm 2007 chiến tranh vẫn chưa quá xa như bây giờ, xă hội đang trong đà phát triển rất nhanh, vậy nên những câu chuyện thất lạc cũng c̣n rất nhiều và cũng chưa có những công cụ giúp mọi người t́m được nhau.
Thời điểm ấy, người ta chỉ có thể đăng tin lên báo đài và cũng chẳng có một hệ thống nào để xử lư việc nhận tin cũng như kết nối và t́m kiếm. Những mẩu tin như vậy trôi trượt đi dần và lượng người có thể t́m được nhau gần như là không có. Điều đấy thôi thúc tôi nhất định phải thực hiện một chương tŕnh giúp mọi người có thể t́m kiếm được nhân thân của ḿnh.
Từ những năm 2000, tôi đă nung nấu ư tưởng về một chương tŕnh như vậy và có đặt vấn đề với lănh đạo VTV. Nhưng ngay cả VTV lẫn chính tôi đều không đủ khả năng làm phần việc… thám tử, và VTV cũng chưa có chức năng t́m người thất lạc mà chỉ gói gọn trong việc t́m ra và đến quay. Tôi không t́m được cách để xử lư và cứ thế cho đến năm 2003, 2004 – khi bắt đầu có xă hội hóa báo chí với các chương tŕnh truyền h́nh, tôi mới t́m cách đặt lại vấn đề với cơ quan. 2007 đánh dấu việc Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly phát sóng tập đầu tiên. Đó là cả một hành tŕnh rất dài kể từ khi tôi ấp ủ ư tưởng cho đến khi chương tŕnh thành h́nh.
Theo dơi Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly – tôi luôn có một sự thắc mắc rất lớn về quy tŕnh t́m kiếm của cả ekip. Có những trường hợp đến với chương tŕnh với những manh mối rất mơ hồ….
Thú thật là, phải đến 4 năm trước chúng tôi mới cô đọng rồi viết lại một quy tŕnh.
Việc ekip mở rộng và tuyển thêm những nhân sự mới đ̣i hỏi một quy tŕnh làm việc rơ ràng để các bạn có thể nh́n rồi bắt tay làm việc luôn. Quá tŕnh t́m kiếm bao giờ cũng sẽ bắt đầu với những manh mối, rồi từ những manh mối đó – sự suy luận vào cuộc. Khi viết quy tŕnh, chúng tôi tạm phân định ra 4 cách t́m khác nhau với những hướng làm việc khác nhau, chẳng hạn như tra cứu cũng là 1 cách.
Nhưng, phương pháp yêu thích nhất của chúng tôi vẫn luôn là loại suy. Mọi người thường nói rằng bây giờ việc t́m kiếm thuận tiện hơn rất nhiều do đă có nền tảng dữ liệu dân cư, việc dựa vào đó để sàng lọc thông tin cá nhân vô cùng đơn giản. Tuy nhiên, thực tế rất khác. Kinh nghiệm của tôi cho thấy, số trường hợp đủ yếu tố tra cứu chỉ chiếm 5% thôi. Và trong 5% đấy để đưa ra kết quả đúng – là người đó thật lại chỉ chiếm 1%. Vậy nên với tôi, quan trọng nhất vẫn là suy luận logic.
Tại sao tôi lại nói tra cứu là một phương pháp có hiệu quả hạn chế? Hăy thử tưởng tượng, bản thân là một đứa trẻ 4-5 tuổi đi lạc th́ trong kư ức của bạn, người thân có rơ nét không? Mẹ trông ra sao? Bạn đi học ở chỗ nào? Tên cha tên mẹ anh chị em…? Rất khó để có một kư ức cụ thể về những chi tiết đấy. Trong trí nhớ những người thất lạc, họ rất có thể bị choáng vào thời điểm bị thất lạc, vậy nên sẽ có những kư ức mất đi và có những kư ức được lưu lại ở dạng tưởng tượng. Trong quá tŕnh xử lư thông tin, chúng tôi liên tục phải khai thác trí nhớ của người thất lạc để sàng lọc thông tin nào khớp với thực tế và thông tin nào cần phải loại bỏ.
Hẳn là trường hợp t́m thấy đầu tiên cũng để lại cho chị nhiều ấn tượng?
Có thể gọi đó là một trường hợp kinh điển của Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly, thậm chí, nhân vật đó sau này cũng là một thành viên vững vàng của cả ekip. Tập của bạn là tập đầu tiên, được phát sóng và ngày 01/12/2007.
Ngày c̣n nhỏ, ba mẹ của bạn chia tay và bạn theo ba về Cà Mau sinh sống. Một ngày nọ, bạn nhớ mẹ quá nên tự xuống thuyền đi thăm. Nhưng thuyền chỉ đưa đến Mỹ Tho và bạn lạc ở đó. Sau đó, bạn lên thành phố, sống ở công viên và được đưa vào trung tâm bảo trợ xă hội nuôi lớn. Khi gặp chúng tôi th́ bạn đă lấy vợ, sinh con, vừa học và vừa phục vụ trong quán ăn. Từ trí nhớ rời rạc của bạn, chúng tôi t́m được ba bạn trước ở Cà Mau, sau đó là mẹ, ở G̣ Công Đông.
Vậy đâu là trường hợp thử thách nhất với ekip?
Trường hợp nào cũng là một sự thử thách với trái tim, bởi hầu như không có cuộc đời nào là nhạt nhẽo. Một khi người ta đă quyết đi t́m nhau có nghĩa là họ đă dành hết 30-40 năm cuộc đời cho cuộc t́m kiếm đó.
Sự thử thách đến từ cả việc suy luận. Trí nhớ mỗi người thường dựa trên quang cảnh, cảm giác, địa danh, phương ngữ, thói quen hoặc món ăn… Mỗi trường hợp mang đến những thử thách khác nhau và đều là những khó khăn trong việc t́m kiếm. Có người nhớ ḿnh đă ở cách Nha Trang một đoạn thôi, nhưng đi tàu mới tới, cuối cùng vùng đó lại nằm cách Nha Trang đến 400km. Có những trường hợp nhớ tên sai, chị ấy khẳng định chỉ nhớ mang máng mẹ tên là Năm. Khi t́m ra đáp án khớp với mọi chi tiết, thậm chí khớp cả ADN, cái duy nhất không khớp là cái tên. Giải thích thế nào về cái tên Năm? Hóa ra, mẹ của nhân vật không phải tên là Năm mà là Lái. Chồng của bà tên là Lâm, mà vùng quê Nam Định lại nói ngọng “l” và “n”, vậy tức là gọi “ông Nâm” nên cũng gọi “bà Nâm”.
Trong quá tŕnh t́m kiếm, chúng tôi buộc phải xử lư tất cả các chi tiết và không cho phép để sót một t́nh huống nào gây thắc mắc. Chỉ có như vậy, những người trong cuộc mới hoàn toàn măn nguyện về cuộc đoàn viên sắp diễn ra.
Tôi có từng đọc một bài một phỏng vấn của chị và được biết, chị rất trăn trở với việc xây dựng một hệ thống dữ liệu t́m kiếm ở Việt Nam. Chị và ekip của ḿnh đă làm việc đó đến đâu rồi?
Không hề. Có lẽ đó là sự hiểu lầm chăng. Tôi nghĩ rằng, ḿnh làm công việc này trong khả năng của ḿnh chứ không nghĩ đến những ǵ quá xa xôi. Chúng tôi tiếp nhận và xử lư hồ sợ, tạo thành một kho dữ liệu. Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly rất tự hào với kho dữ liệu này dù với người khác nếu có nó trong tay th́ cũng không biết ích ǵ.
Trong cái kho ấy, chúng tôi lần đi lần lại những trường hợp. Hiện tại, chúng tôi cùng lúc xử lư 40.000 hồ sơ c̣n có khả năng xử lư và thời gian trôi qua, chúng tôi lại bổ sung được thêm ít nhiều những thông tin, manh mối li ti. Như đă nói, đại đa số các hồ sơ phải suy luận trên những thông tin được chúng tôi khai thác từ trí nhớ của người trong cuộc và từ những kiến thức tích luỹ. Chỉ có không nhiều trường hợp tạm đủ thông tin để tra cứu hoặc đưa lên mạng viral.
Bây giờ, người ta nói rằng đă có ChatGPT rồi, có nghĩa là những người làm kịch bản như chúng ta là vô ích rồi đấy. Hay, nếu giải quyết bằng thuật toán được hết th́ công việc t́m kiếm cũng không cần tới con người. Nhưng sự thật đâu phải như vậy. Nếu chúng ta để cho bản thân cứ măi đào bới những cái cũ và viết đi viết lại th́ chắc chắn sẽ giống với cơ chế của con bot hiện tại rồi – măi rồi cũng nhàm.T́m kiếm cũng không có tiến bộ. Những cuộc t́m kiếm cũng như tiếp cận nhân vật th́ luôn luôn mới, sinh động như nắng như gió như ḷng người. Vậy nên công việc này chắc chắn vẫn là con người làm thôi. Chúng ta phải xử lư thông tin theo cách của người t́nh nguyện, người t́m kiếm và người kể chuyện cầu tiến và sáng tạo.
Nhưng liệu có khi nào nó cũng phụ thuộc vào cảm xúc, vào bản năng?
Trong ekip của Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly, tuyệt đại đa số được sinh ra sau chiến tranh. Mà các câu chuyện của Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly th́ toàn bắt đầu từ 30-40-60 năm về trước. Tôi nghĩ, nó không phải là bản năng đâu.
Yếu tố đầu tiên để tuyển một người mới về Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly là nhân hậu, và thứ hai là yêu Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly. Làm Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly rất vất vả nặng tim nặng óc, mà lương bổng mà chỉ là mức b́nh thường trong xă hội thôi. Yếu tố thứ ba là các bạn phải ham suy luận, quan tâm phân tích tâm lư, và yêu thích việc kết nối mọi người với nhau. Chúng tôi không cần các kỹ năng cụ thể hay bằng cấp cao siêu, thậm chí không đặt yêu cầu phải tốt nghiệp đại học. Chỉ cần các bạn thật sự yêu Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly, các bạn sẽ có cách rất nhanh để bước chân vào những cuộc t́m kiếm những người thất lạc.
Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly là một hoạt động thiện nguyện. Đă từng có thời điểm chương tŕnh phải tuyên bố tạm dừng do gặp phải những khó khăn về tài chính. Tôi đang suy nghĩ về việc chúng ta làm việc tốt – nhưng đồng thời, chúng ta cũng phải có kinh phí để vận hành một bộ máy. Điều đó lại đ̣i hỏi chúng ta cũng cần… truyền thông. Làm thế nào để các tổ chức thiện nguyện có thể đi trên lằn ranh đó để luôn giữ niềm tin của công chúng về sự trong sáng của ḿnh?
Khởi thuỷ, truyền thông đâu có tính gian trá. Kiếm tiền cũng vậy. Hơn nữa, khi việc của chúng ta là thiện, th́ làm ǵ phải đi trên lằn ranh. Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly được các cá nhân và cộng đồng nuôi dưỡng, mà để cộng đồng biết đến th́ là nhờ ở tính hiệu quả của hoạt động này, cộng với tác động của truyền thông. Người người lan toả, các nền tảng số, báo chí,…May mắn là, cuối cùng th́ cái tạo cảm hứng nhất cho cộng đồng vẫn chính là sự chân thực.
“Dám” là một từ rất hay đối với tôi
Dạo này tôi cũng hay nhận được những câu hỏi từ một vài người bạn nổi tiếng: Rằng nếu họ muốn làm từ thiện th́ họ nên làm ǵ? Tôi hỏi ngược lại họ: Bạn muốn làm v́ bạn muốn được người khác nhắc đến, hay chỉ đơn giản là bạn được thôi thúc phải làm v́ người khác thôi?
Tôi h́nh dung nhiều người cũng sẽ tự vấn như vậy khi làm việc thiện. Nhưng sau đó sẽ quên đi, để làm cho trong sáng, chân thành. Tại Như Chưa Hề Có Cuộc Chia Ly, chúng tôi không bao giờ để ḿnh bận tâm rằng đang làm một điều ǵ đó tốt đẹp. Chúng tôi chỉ đang làm những thứ tốt nhất trong khả năng của ḿnh và gọi nó là nhiệm vụ thay v́ là nhân đạo hay từ thiện. Đại khái là, đó là việc mà nếu không làm th́ chúng ta sẽ… ngủ không ngon vậy đó.
Nói chung tôi vẫn có chút e dè với những hành động tự nhận là từ thiện.
Vậy c̣n cách mà chúng ta từ trước đến nay vẫn luôn đóng khung vào việc thiện nguyện? Phát một vài phần quà, tặng một món tiền… H́nh như nó chỉ giải quyết nhu cầu làm việc tốt của người cho đi, chứ chưa thật sự nghĩ đến người cần…
V́ sao mọi người cứ chọn những phương pháp “vừa ngắn vừa dễ” để giúp đỡ người khác? Theo tôi là bởi cuộc sống quá bận rộn, ai cũng phải sống phải mưu sinh, đâu c̣n thời gian để quan tâm nhiều đến số phận người khác. Vậy nên, không đưa được cần câu th́ họ đành vừa ḷng với việc gửi con cá. Đôi khi, mọi thứ dần trở nên sai đi với cả những người nhận lẫn người cho.
Tôi thấy Việc tốt sẽ trở nên tốt hơn khi ḿnh thật sự hiểu đối tượng nhận là ai? Họ cần ǵ? Ta theo dơi họ cả một chặng đường dài và đôi khi chỉ cần làm những thứ rất nhỏ thôi mà có ích lớn. Để hiểu, cần rất nhiều thời gian. Cho nên tôi luôn tin vào sự tập trung quan tâm. Làm việc tốt cho một nhóm người mà lâu dài bền bỉ, có lẽ hiệu quả hơn khi việc tốt nào ta cũng tham gia chút đỉnh.
Điều tôi cảm thấy hết sức thú vị, đó là WeChoice từng trao giải cho một cậu bé xếp dép. Tôi vô cùng xúc động! Đó cũng là câu chuyện tôi ấn tượng nhất với WeChoice Awards. Trong công việc hàng ngày, chúng tôi cũng hay được gặp những con người mà thoáng qua chẳng biết họ là ai, nhưng nhờ tiếp xúc, chúng tôi luôn phát hiện họ có những điều lấp lánh ẩn sâu bên trong. Tôi rất có cảm t́nh với WeChoice bởi các bạn đưa đến tiếng nói của những người không hay được nói, cũng không có cơ hội thể hiện, nhưng đang âm thầm làm những điều tuyệt đẹp.
Chị nghĩ đến điều ǵ đầu tiên khi biết chủ đề của WeChoice năm nay là “Dám Đam Mê Dám Rực Rỡ”?
“Dám” là một từ rất hay đối với tôi.
Và hai thứ có thể tạo ra hiệu ứng xă hội lớn là “đam mê” và “rực rỡ”. Chúng ta là người ngoài, nh́n vào th́ nói là “dám”, nhưng người trong cuộc th́ có khi họ chẳng để ư tới sự dám đó đâu. Họ vẫn đam mê và cứ rực rỡ như điều hiển nhiên thôi. Đôi khi, đó không phải mục tiêu cuối cùng của họ. Và những điều họ làm đẹp đến mức những người xung quanh sẽ thấy sự rực rỡ để rồi được tiếp xúc từ đó.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
