Nếu chính nhà ḿnh tổ chức đám giỗ th́ càng vui hơn tuy rằng rất vất vả. Và qua chuyện cúng kiến ấy mà nhiều khi một nàng dâu được đánh giá có đảm đang hay không.
Đa số gia đ́nh ở miền Tây phải nuôi sẵn một bầy gà vịt để tới ngày giỗ làm thịt khỏi đi chợ tốn kém. Một bầy trung b́nh 8 - 12 con là vừa đủ cho một đám giỗ trung b́nh. Nhưng nhà nào đông con, cộng thêm dâu rể cháu chắt nữa, th́ ráng mà nuôi một bầy gà vịt cỡ 20 con trở lên mới đủ. Một đám giỗ ngày xưa mời từ
50 - 100 người là chuyện b́nh thường. Trong xóm thôi đă vài chục khách, c̣n bà con ở xa tới nữa, và ai cũng có thể dẫn theo con cháu vô tư, gọi vui là “một hoằng hai ba khạp”. Từ này sẽ lư giải trong bài tiếp theo, rất thú vị. T́nh thân gia tộc, xóm giềng tuy có ràng buộc nhưng cũng có cái hay, có dịp đoàn tụ nhiều hơn. Tôi rất thích cái cảm giác ngày xưa vô tới đám giỗ nhà cậu, d́ là gặp mấy chục đứa con nít như ḿnh, tha hồ vui đùa trong lúc người lớn lo nấu nướng. Ăn chỉ là một khía cạnh, c̣n khía cạnh vui và thân t́nh th́ không thể nào tả được.
Bánh tét miền Tây
ẢNH: QUANG VIÊN
Vất vả nhất là ngày hôm trước đám giỗ khi gia đ́nh phải gói hàng trăm đ̣n bánh tét với vài trăm cái bánh ít để đăi khách và lại quả. Đó là hai thứ bánh đặc sản của miền Tây không thể nào thiếu trong các cuộc giỗ quải. Cả xóm xúm lại làm phụ chủ nhà, bày biện ra khoảng sân rộng, nào lá, nào đậu, nếp, dừa, chuối, nồi, bếp… Cả chục người tay thoăn thoắt gói bánh, miệng kể chuyện gia đ́nh, xóm làng, cười vui vẻ và thân thiết.
V́ vậy mà con gái miền Tây hồi ấy đều phải biết gói bánh trước khi về nhà chồng. Trong những ngày đến phụ giúp làng xóm, các cô được học nghề luôn. Sau này về làm dâu, có giỗ quải th́ người ta sẽ nh́n vô tài gói bánh của cô con dâu mà khen hay chê. Đặc biệt ai là dâu út trong gia đ́nh th́ phải gánh hết các lệ cúng kiến, phải tổ chức gói bánh và tự ḿnh cũng phải biết gói. Bà chị họ của tôi gói bánh đẹp như mơ, bánh ít th́ h́nh tam giác đầu nhọn, đáy x̣e ra cân đối, c̣n bánh tét th́ tṛn đều từ trên xuống dưới, dây buộc vừa chặt khiến cái bánh không quá mềm không quá cứng, luộc xong vớt ra cắt thử cái nhưn chuối đỏ au mới đạt chuẩn. Hèn chi, “số” chị làm dâu út trong một gia đ́nh có 10 anh chị em, mỗi năm cúng 8 lệ giỗ, mỗi lệ gói 200 đ̣n bánh tét và 400 - 500 cái bánh ít, cả họ nhà chồng lẫn làng xóm khen chị đến nỗi d́ tôi (má của chị) nở mày nở mặt.
Chưa kể, đàn bà con gái miền Tây cũng phải biết nấu nướng để cáng đáng khi có giỗ. Những món quen thuộc là gà xé phay trộn bắp chuối, cà ri, vịt tiềm, thịt kho rệu (thịt kho nước dừa), lươn xào sả ớt, ếch xào lăn, canh chua cá lóc, tôm tép rim…, hầu hết là sản vật từ đồng ruộng, sông nước. Và cách nấu cũng đơn giản, ít cầu kỳ. Đặc biệt hồi ấy chưa có món lẩu. Điểm nhấn của bàn tiệc là món cù lao, chúng tôi sẽ kể trong một bài sau, bởi món này ngày nay cũng gần như biến mất.
Không thể không nhắc tới sự bày biện trong đám giỗ. Thường có một mâm cúng ông bà đặt trên bàn thờ, một mâm cúng đất đai bày trên bàn giữa nhà đầy trang trọng. Lát sau, cánh đàn ông sẽ ngồi trên bàn này, hoặc nếu đông th́ kê thêm bàn nữa. C̣n cánh đàn bà con gái th́ ngồi riêng, không ngồi chung với đàn ông. Thực tế, món ǵ ngon nhất đều ưu tiên bưng ra cho những bàn khách đàn ông, c̣n lại bao nhiêu th́ phụ nữ hưởng bấy nhiêu. Dấu ấn phong kiến rơ ràng c̣n rất đậm nét trong sự bày biện cúng giỗ này.
Thức ăn dành cho cánh phụ nữ thường bày theo hàng dọc trên bộ ngựa (bộ ván gơ), có lót chiếu hoa, rồi mọi người ngồi hai hàng hai bên. Phụ nữ phải ngồi theo kiểu xếp gối, nghĩa là một chân gập lại đặt sát nền chiếu, c̣n chân kia cũng gập lại nhưng dựng lên tạo thành một góc 90 độ với chân nọ. Chừng nào mỏi th́ đổi tư thế hai chân ngược lại, miễn giữ nguyên góc 90 độ. Hồi đó mặc áo bà ba, quần vải th́ ngồi như vậy không sao, chứ bây giờ toàn mặc quần tây, quần jeans chật chội, cho nên ai cũng ngồi bàn cho thoải mái, và nam nữ ngồi chung không c̣n ngại ngùng, trông b́nh đẳng. Bộ ngựa trên pḥng khách ưu tiên cho các bà lớn tuổi, hoặc có vai vế lớn trong họ. Các cô trẻ hơn, vai vế nhỏ hơn, th́ ăn ở bộ ngựa phía sau. Nhà xưa đa số có ba gian với nhiều bộ ngựa, người ta có thể ngủ trên đó, khi có đám th́ dẹp hết mền gối, trải chiếu mới, bày cỗ lên. Hoặc trong bếp thường có mấy bộ ngựa, cứ dùng thay cho bàn tiệc.
Bữa cỗ khách cứ ăn thoải mái, thức ăn hết th́ múc thêm hoài, đến no mới thôi. Cuối ngày giỗ, chủ nhà múc hết vào từng bọc ni lông cho khách mang về, rất ư hào phóng. Thật sự, một đám giỗ miền Tây rất đông đúc và vất vả, nhưng dư âm th́ quá vui. Thời người ta c̣n xem trọng t́nh thân, xem cúng giỗ là thiêng liêng, th́ mỗi lần họp mặt như thế không hề thấy phiền, thấy mệt. Thử tới ngày giỗ mà không đi, xem họ hàng trách móc thế nào!