Romano
07-10-2021, 06:04
Việc chọn ra người cầm quyền của Haiti đang đi vào khủng hoảng khi cả thủ tướng lâm thời và thủ tướng được tổng thống bổ nhiệm đều "không hợp pháp". Cơn băo chính trị ở Haiti ngày càng dữ dội khi hai thủ tướng - thủ tướng lâm thời và thủ tướng được bổ nhiệm - tranh giành quyền điều hành đất nước, tạo ra một cuộc chiến quyền lực lạ thường ở đất nước tây bán cầu, sau khi Tổng thống Jovenel Moise bị ám sát tại nhà riêng vào ngày 7/7, theo New York Times.
Thủ tướng lâm thời của Haiti Claude Joseph cho biết ông đă nắm quyền chỉ huy cảnh sát và quân đội, ban bố t́nh trạng thiết quân luật trên khắp cả nước.
Các chuyên gia hiến pháp đặt câu hỏi về quyền hạn của ông khi áp đặt t́nh trạng này. Trong khi đó, đối thủ của ông Joseph nhanh chóng thách thức tuyên bố nắm quyền của ông.
Hai ngày trước khi qua đời, Tổng thống Moise đă bổ nhiệm một thủ tướng mới, Ariel Henry, người đáng lẽ sẽ đảm nhận vai tṛ thủ tướng trong tuần này. Ông Henry nói với một tờ báo địa phương rằng ông mới là thủ tướng hợp pháp.
Tuyên bố của hai bên đă tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị khiến các chuyên gia hiến pháp bối rối.
Các nhà ngoại giao lo lắng về sự sụp đổ xă hội rộng lớn có thể gây ra bạo lực hoặc thúc đẩy người Haiti phải rời khỏi đất nước sau hàng loạt khủng hoảng, từ thảm họa thiên nhiên, đến bất ổn chính và các giai đoạn bất ổn sâu sắc khác.
Bộ máy "ba không"
Lilas Desquiron, cựu Bộ trưởng Văn hóa và tại chức trong giai đoạn 2001-2004, nói rằng không ai hiểu chuyện ǵ đang xảy ra ngay lúc này, 11 triệu dân của đất nước rơi vào thế “chờ đợi và bất lực”.
Cuộc chiến quyền lực diễn ra trong lúc lực lượng an ninh Haiti truy lùng những kẻ ám sát tổng thống. Các nhà chức trách Haiti cho biết vào ngày 8/7 (giờ địa phương) rằng họ đă xác định ít nhất 28 người tham gia vào vụ tấn công, gồm 26 người Colombia và 2 người Mỹ gốc Haiti.
Ba người Colombia bị giết trong khi 8 người khác vẫn đang lẩn trốn. Haiti khẳng định rằng "người nước ngoài" có liên quan đến vụ ám sát.
Các quan chức xác định hai người Mỹ tên là James Solages, 35 tuổi và Joseph Vincent, 55 tuổi, cư dân Florida gốc Haiti.
Nhiều người dân giận dữ đă tham gia vào cuộc t́m kiếm kẻ ám sát tổng thống, tự bắt một số nghi phạm, đốt cháy các phương tiện được cho là đă được sử dụng trong vụ tấn công.
“Hăy đốt chúng đi”, một người khóc trước đồn cảnh sát.
Sau cái chết đột ngột của tổng thống, Haiti quay cuồng với câu hỏi ai sẽ là người điều hành đất nước. Việc chỉ định người cầm quyền mới rơi vào thế khó khi Haiti không có tổng thống, không có nghị viện đầy đủ, và nhánh tư pháp không hoạt động.
Haiti là một nền dân chủ nghị viện. Tuy nhiên, nghị viện nước này hiện nay đang trong t́nh trạng có cũng như không.
Hiện chỉ có 10 thượng nghị sĩ trong tổng số 30 ghế, v́ 20 thượng nghị sĩ c̣n lại đă hết nhiệm kỳ. Hạ viện cũng hoàn toàn bị bỏ trống v́ nhiệm kỳ của các thành viên đă hết hạn vào năm ngoái.
Tổng thống Moise đă phải điều hành đất nước bằng các sắc lệnh trong khoảng một năm.
Ngoài ra, nhánh tư pháp hầu như không hoạt động trong năm qua v́ các thẩm phán đ́nh công liên tục để phản đối biến động chính trị và bạo lực tràn lan.
Người đứng đầu ṭa án tối cao của quốc gia đă qua đời v́ Covid-19 vào tháng 6, tước đi một phương tiện khác để xác định ai sẽ cai quản đất nước.
"Những ǵ đă xảy ra ở Haiti là chưa từng có. Chúng tôi đang trong t́nh thế không có cơ quan chính phủ hợp pháp nào", Nghị sĩ Andy Levin ở Michigan, thành viên của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, nói.
Theo luật của Haiti, thủ tướng do tổng thống bổ nhiệm và phải được quốc hội phê chuẩn, Jacky Lumarque, hiệu trưởng Đại học Quisqueya, một trường đại học tư thục lớn ở Port-au-Prince, cho biết.
Tuy nhiên, quốc hội không hoạt động nên tính hợp pháp chính trị của cả ông Joseph và ông Herny là không tồn tại, ông lập luận.
Ông Lumarque nói: “Điều khó khăn là không ai trong số họ hợp pháp”.
Mâu thuẫn trong hiến pháp
Một vấn đề khiến câu hỏi về người điều hành Haiti trở nên hóc búa hơn là nước này dường như có hai hiến pháp. Hai hiến pháp này mâu thuẫn với nhau về cách xử lư nếu một tổng thống qua đời khi đang tại vị.
"Những ǵ đang xảy ra ở Haiti là chưa từng có. Chúng tôi trong t́nh thế không có cơ quan chính phủ nào hợp pháp".
Nghị sĩ Andy Levin ở Michigan, thành viên của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, nói.
Hiến pháp năm 1987 nói rằng nếu vị trí tổng thống bị bỏ trống v́ bất kỳ lư do ǵ, thẩm phán tối cao của đất nước sẽ là người can thiệp để đưa ra quyết định.
Nhưng vào năm 2012, hiến pháp đă được sửa đổi, chỉ đạo rằng một hội đồng bộ trưởng, dưới sự hướng dẫn của thủ tướng, sẽ cầm quyền thay thế tổng thống vừa qua đời.
Tuy nhiên, nếu tổng thống qua đời trong năm thứ 4 của nhiệm kỳ - như trường hợp của ông Moise, nghị viện sẽ bỏ phiếu bầu tổng thống lâm thời.
Thế nhưng, như đă đề cập ở trên, nghị viện của Haiti đang không đầy đủ.
Georges Michel, một sử gia người Haiti, từng giúp viết hiến pháp năm 1987, cho biết: “Mọi thứ vẫn chưa rơ ràng. Đây là một t́nh huống rất nghiêm trọng”.
Các quan chức Mỹ lập luận rằng điều cần quan tâm nhất hiện nay là thiết lập trật tự và ngăn chặn đụng độ vũ trang nhằm tranh giành quyền lực giữa các phe phái. Tiếp theo Haiti nên bầu cử để chọn ra tổng thống mới.
Nhiều người lo ngại rằng t́nh h́nh có thể nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát, đặc biệt là do bạo lực băng đảng, bắt cóc, biểu t́nh và biến động xă hội đă diễn ra tại nước này trong nhiều tháng.
Chủ tịch của Thượng viện Haiti, Joseph Lambert, sáng 8/7 trấn an người dân Haiti và cộng đồng quốc tế rằng "mọi chuyện sẽ được quản lư bằng các thể chế quốc gia, lực lượng chính trị và xă hội dân sự, nhằm đảm bảo không gây gián đoạn hoạt động của nhà nước và trật tự cộng ḥa”.
Quốc tế đứng về ai?
Các quan chức Mỹ dường như đứng về phía thủ tướng lâm thời, ông Joseph, mặc dù ông được cho là sẽ bị thay thế trong tuần này.
Ngoại trưởng Antony J. Blinken ngày 7/7 đă nói chuyện với Thủ tướng lâm thời Joseph, đề nghị "hỗ trợ người dân Haiti và cai quản dân chủ, ḥa b́nh và an ninh", Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết.
Ông Joseph nói rằng cuộc tṛ chuyện kéo dài hơn 30 phút, tận dụng cơ hội để báo hiệu với đất nước rằng ông nhận được sự ủng hộ từ Mỹ.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price ngày 8/7 nói rằng ông Joseph là người "đương nhiệm" vào thời điểm xảy ra vụ ám sát, và Mỹ sẽ tiếp tục làm việc với ông trên cương vị đó.
Tuy nhiên, ông Price nói thêm rằng Mỹ cũng đă “liên hệ” với ông Henry, kêu gọi tất cả quan chức Haiti cùng làm việc để “kiềm chế bạo lực”.
Quan chức hàng đầu của Liên Hợp Quốc tại Haiti cũng ủng hộ tuyên bố của ông Joseph rằng ông là thủ tướng hợp pháp.
Trong bài phát biểu trước công chúng vào ngày 7/7, ông Joseph khẳng định cương vị của ông là hợp pháp một phần dựa trên phản ứng “tiếp nhận” từ Nhóm Ṇng cốt - một liên minh không chính thức gồm các đại sứ và quan chức từ Mỹ, Liên Hợp Quốc, Canada, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Liên minh châu Âu và Tổ chức các Quốc gia châu Mỹ.
Nhóm này từ lâu đă đóng một vai tṛ quan trọng trong việc định h́nh nền chính trị Haiti, đồng thời cũng hỗ trợ ông Moise ngồi vào ghế tổng thống vào năm 2017.
Tuy nhiên, cũng chính nhóm này chỉ trích chính phủ dưới quyền ông Moise không tuân thủ các nguyên tắc dân chủ.
Thủ tướng lâm thời của Haiti Claude Joseph cho biết ông đă nắm quyền chỉ huy cảnh sát và quân đội, ban bố t́nh trạng thiết quân luật trên khắp cả nước.
Các chuyên gia hiến pháp đặt câu hỏi về quyền hạn của ông khi áp đặt t́nh trạng này. Trong khi đó, đối thủ của ông Joseph nhanh chóng thách thức tuyên bố nắm quyền của ông.
Hai ngày trước khi qua đời, Tổng thống Moise đă bổ nhiệm một thủ tướng mới, Ariel Henry, người đáng lẽ sẽ đảm nhận vai tṛ thủ tướng trong tuần này. Ông Henry nói với một tờ báo địa phương rằng ông mới là thủ tướng hợp pháp.
Tuyên bố của hai bên đă tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị khiến các chuyên gia hiến pháp bối rối.
Các nhà ngoại giao lo lắng về sự sụp đổ xă hội rộng lớn có thể gây ra bạo lực hoặc thúc đẩy người Haiti phải rời khỏi đất nước sau hàng loạt khủng hoảng, từ thảm họa thiên nhiên, đến bất ổn chính và các giai đoạn bất ổn sâu sắc khác.
Bộ máy "ba không"
Lilas Desquiron, cựu Bộ trưởng Văn hóa và tại chức trong giai đoạn 2001-2004, nói rằng không ai hiểu chuyện ǵ đang xảy ra ngay lúc này, 11 triệu dân của đất nước rơi vào thế “chờ đợi và bất lực”.
Cuộc chiến quyền lực diễn ra trong lúc lực lượng an ninh Haiti truy lùng những kẻ ám sát tổng thống. Các nhà chức trách Haiti cho biết vào ngày 8/7 (giờ địa phương) rằng họ đă xác định ít nhất 28 người tham gia vào vụ tấn công, gồm 26 người Colombia và 2 người Mỹ gốc Haiti.
Ba người Colombia bị giết trong khi 8 người khác vẫn đang lẩn trốn. Haiti khẳng định rằng "người nước ngoài" có liên quan đến vụ ám sát.
Các quan chức xác định hai người Mỹ tên là James Solages, 35 tuổi và Joseph Vincent, 55 tuổi, cư dân Florida gốc Haiti.
Nhiều người dân giận dữ đă tham gia vào cuộc t́m kiếm kẻ ám sát tổng thống, tự bắt một số nghi phạm, đốt cháy các phương tiện được cho là đă được sử dụng trong vụ tấn công.
“Hăy đốt chúng đi”, một người khóc trước đồn cảnh sát.
Sau cái chết đột ngột của tổng thống, Haiti quay cuồng với câu hỏi ai sẽ là người điều hành đất nước. Việc chỉ định người cầm quyền mới rơi vào thế khó khi Haiti không có tổng thống, không có nghị viện đầy đủ, và nhánh tư pháp không hoạt động.
Haiti là một nền dân chủ nghị viện. Tuy nhiên, nghị viện nước này hiện nay đang trong t́nh trạng có cũng như không.
Hiện chỉ có 10 thượng nghị sĩ trong tổng số 30 ghế, v́ 20 thượng nghị sĩ c̣n lại đă hết nhiệm kỳ. Hạ viện cũng hoàn toàn bị bỏ trống v́ nhiệm kỳ của các thành viên đă hết hạn vào năm ngoái.
Tổng thống Moise đă phải điều hành đất nước bằng các sắc lệnh trong khoảng một năm.
Ngoài ra, nhánh tư pháp hầu như không hoạt động trong năm qua v́ các thẩm phán đ́nh công liên tục để phản đối biến động chính trị và bạo lực tràn lan.
Người đứng đầu ṭa án tối cao của quốc gia đă qua đời v́ Covid-19 vào tháng 6, tước đi một phương tiện khác để xác định ai sẽ cai quản đất nước.
"Những ǵ đă xảy ra ở Haiti là chưa từng có. Chúng tôi đang trong t́nh thế không có cơ quan chính phủ hợp pháp nào", Nghị sĩ Andy Levin ở Michigan, thành viên của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, nói.
Theo luật của Haiti, thủ tướng do tổng thống bổ nhiệm và phải được quốc hội phê chuẩn, Jacky Lumarque, hiệu trưởng Đại học Quisqueya, một trường đại học tư thục lớn ở Port-au-Prince, cho biết.
Tuy nhiên, quốc hội không hoạt động nên tính hợp pháp chính trị của cả ông Joseph và ông Herny là không tồn tại, ông lập luận.
Ông Lumarque nói: “Điều khó khăn là không ai trong số họ hợp pháp”.
Mâu thuẫn trong hiến pháp
Một vấn đề khiến câu hỏi về người điều hành Haiti trở nên hóc búa hơn là nước này dường như có hai hiến pháp. Hai hiến pháp này mâu thuẫn với nhau về cách xử lư nếu một tổng thống qua đời khi đang tại vị.
"Những ǵ đang xảy ra ở Haiti là chưa từng có. Chúng tôi trong t́nh thế không có cơ quan chính phủ nào hợp pháp".
Nghị sĩ Andy Levin ở Michigan, thành viên của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, nói.
Hiến pháp năm 1987 nói rằng nếu vị trí tổng thống bị bỏ trống v́ bất kỳ lư do ǵ, thẩm phán tối cao của đất nước sẽ là người can thiệp để đưa ra quyết định.
Nhưng vào năm 2012, hiến pháp đă được sửa đổi, chỉ đạo rằng một hội đồng bộ trưởng, dưới sự hướng dẫn của thủ tướng, sẽ cầm quyền thay thế tổng thống vừa qua đời.
Tuy nhiên, nếu tổng thống qua đời trong năm thứ 4 của nhiệm kỳ - như trường hợp của ông Moise, nghị viện sẽ bỏ phiếu bầu tổng thống lâm thời.
Thế nhưng, như đă đề cập ở trên, nghị viện của Haiti đang không đầy đủ.
Georges Michel, một sử gia người Haiti, từng giúp viết hiến pháp năm 1987, cho biết: “Mọi thứ vẫn chưa rơ ràng. Đây là một t́nh huống rất nghiêm trọng”.
Các quan chức Mỹ lập luận rằng điều cần quan tâm nhất hiện nay là thiết lập trật tự và ngăn chặn đụng độ vũ trang nhằm tranh giành quyền lực giữa các phe phái. Tiếp theo Haiti nên bầu cử để chọn ra tổng thống mới.
Nhiều người lo ngại rằng t́nh h́nh có thể nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát, đặc biệt là do bạo lực băng đảng, bắt cóc, biểu t́nh và biến động xă hội đă diễn ra tại nước này trong nhiều tháng.
Chủ tịch của Thượng viện Haiti, Joseph Lambert, sáng 8/7 trấn an người dân Haiti và cộng đồng quốc tế rằng "mọi chuyện sẽ được quản lư bằng các thể chế quốc gia, lực lượng chính trị và xă hội dân sự, nhằm đảm bảo không gây gián đoạn hoạt động của nhà nước và trật tự cộng ḥa”.
Quốc tế đứng về ai?
Các quan chức Mỹ dường như đứng về phía thủ tướng lâm thời, ông Joseph, mặc dù ông được cho là sẽ bị thay thế trong tuần này.
Ngoại trưởng Antony J. Blinken ngày 7/7 đă nói chuyện với Thủ tướng lâm thời Joseph, đề nghị "hỗ trợ người dân Haiti và cai quản dân chủ, ḥa b́nh và an ninh", Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết.
Ông Joseph nói rằng cuộc tṛ chuyện kéo dài hơn 30 phút, tận dụng cơ hội để báo hiệu với đất nước rằng ông nhận được sự ủng hộ từ Mỹ.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price ngày 8/7 nói rằng ông Joseph là người "đương nhiệm" vào thời điểm xảy ra vụ ám sát, và Mỹ sẽ tiếp tục làm việc với ông trên cương vị đó.
Tuy nhiên, ông Price nói thêm rằng Mỹ cũng đă “liên hệ” với ông Henry, kêu gọi tất cả quan chức Haiti cùng làm việc để “kiềm chế bạo lực”.
Quan chức hàng đầu của Liên Hợp Quốc tại Haiti cũng ủng hộ tuyên bố của ông Joseph rằng ông là thủ tướng hợp pháp.
Trong bài phát biểu trước công chúng vào ngày 7/7, ông Joseph khẳng định cương vị của ông là hợp pháp một phần dựa trên phản ứng “tiếp nhận” từ Nhóm Ṇng cốt - một liên minh không chính thức gồm các đại sứ và quan chức từ Mỹ, Liên Hợp Quốc, Canada, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Liên minh châu Âu và Tổ chức các Quốc gia châu Mỹ.
Nhóm này từ lâu đă đóng một vai tṛ quan trọng trong việc định h́nh nền chính trị Haiti, đồng thời cũng hỗ trợ ông Moise ngồi vào ghế tổng thống vào năm 2017.
Tuy nhiên, cũng chính nhóm này chỉ trích chính phủ dưới quyền ông Moise không tuân thủ các nguyên tắc dân chủ.