jojolotus
05-12-2012, 05:25
Cho đến nay, nguyên nhân thảm kịch này vẫn bị giấu kín...
75 năm về trước, ngày 6/5/1937 đă đi vào lịch sử như là thời điểm kết thúc kỷ nguyên hưng thịnh của một phương tiện du lịch trên không: khinh khí cầu. Đó là ngày mà chiếc khinh khí cầu huyền thoại mang tên Tổng thống Đức dưới chế độ Hitler là Hindenburg bốc cháy trước khi hạ cánh tại Lakehurst, New Jersey (Mỹ). 35 người đă thiệt mạng trong tổng số 97 người lên tàu. Tấm thảm kịch như tiếng sét đánh tan biểu tượng một thời của Đức quốc xă, dấy lên nhiều nghi vấn xung quanh nguyên nhân xảy ra vụ việc.
Dư luận không khỏi xôn xao về những ǵ đă diễn ra. Báo chí, nhiếp ảnh gia tận mắt chứng kiến quả cầu lửa “hạ cánh” liên tiếp đưa tin và đoán già đoán non về nguồn gốc cuộc hỏa hoạn. Dưới đây là những bức ảnh được tổng hợp lại, nó cho chúng ta cái nh́n khái quát nhất về khinh khí cầu một thời uy chấn địa cầu song chết yểu trong một thảm kịch nhân loại…
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau01_d71 55.jpg
H́nh ảnh chụp từ trên cao khinh khí cầu Hindenburg mang theo biểu tượng Đức quốc xă ở đuôi khi bay qua Manhattan ngày 6/5/1937. Không ai có thể ngờ rằng, hành tŕnh con tàu huyền thoại kết thúc vài giờ sau đó, khi nó hóa thành một quả cầu lửa và rơi xuống.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau02_eb6 1a.jpg
Những công đoạn hoàn thiện cuối cùng của khinh khí cầu A/S Hidenburg tại xưởng sản xuất ở Friedrichshafen. Với kích thước khổng lồ, dài 245m, đường kính 41,2m, những người công nhân trông thật nhỏ bé khi sánh vai cùng con tàu khổng lồ.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau03_bee ac.jpg
H́nh ảnh khung xương bằng thép LZ 129 trong quá tŕnh sản xuất khinh khí cầu tại nhà máy Friedrichshafen. Sau này nó được đặt theo tên Tổng thống Đức - Marchal Paul von Hindenburg và trở thành niềm tự hào của nước Đức. Nó được xây dựng năm 1931, vài năm trước khi Hitler được bầu là Quốc trưởng.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau04_e2e 88.jpg
Tính đến trước khi thảm họa xảy ra, Hindenburg đă thực hiện thành công 17 chuyến đi vượt Đại Tây Dương, vận chuyển hơn 2.600 hành khách và đạt vận tốc 135km/h.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau05_519 a8.jpg
Các nhân viên mặt đất bao quanh khí cầu Hindenburg khi nó chuẩn bị khởi hành tiến về căn cứ Hải quân Mỹ - Lakehurst, New Jersey trước lúc trở về nước Đức.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau06_59e 4b.jpg
Hidenburg c̣n hơn cả một phương tiện giao thông, đó gần như là một khách sạn xa hoa với những pḥng ăn, pḥng tắm tiện nghi sang trọng. Trên đây là cảnh một pḥng ăn trên khinh khí cầu.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau07_a76 52.jpg
Con tàu xa hoa chỉ được dành riêng cho những thương gia giàu có và tầng lớp thượng lưu trong xă hội. Cận cảnh các hành khách giàu có đang ăn tối thịnh soạn trong pḥng ăn tháng 4/1936.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau16_b49 4e.jpg
Từ trong khinh khí cầu, các hành khách VIP có thể mở cửa sổ và ngắm nh́n quang cảnh mọi thứ từ trên cao. Đây là một điểm thú vị của việc du lịch trên không bằng khinh khí cầu.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau15_f92 22.jpg
Khí cầu được “mạ vàng” một lớp dạ dày ḅ để ngăn tia đánh lửa khỏi hệ thống khí hydro. Phần c̣n lại được trang hoàng thiết kế cực kỳ cao sang, gồm nhà bếp đầy đủ tiện nghi như các nhà hàng lớn trên mặt đất.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau08_075 af.jpg
Bức ảnh chụp khí cầu Hindenburg bay qua Boston, Massachusetts năm 1936. Kể từ khi ra đời cho tới trước thảm kịch, Hindenburg đă góp công lớn tạo nên một kỷ nguyên hoàng kim cho việc du lịch trên không bằng khí cầu lúc bấy giờ.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau10_e90 c1.jpg
Khinh khí cầu khổng lồ trông như một điếu x́ gà, hạ cánh tại Lakehurst tháng 5/1936. Trên thân tàu c̣n gắn cả h́nh ảnh 5 ṿng tṛn Olympic nhằm quảng bá cho Thế vận hội mùa hè Berlin cùng năm.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau14_51a e7.jpg
Hindenburg được coi là cầu nối giữa Đức và Mỹ. Đây là bức h́nh chụp cảnh khinh khí cầu khổng lồ bay ngang qua ṭa nhà Empire State và Manhattan ngày 8/8/1936, trên đường tới Lakehurst.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau17_baa c7.jpg
Hindenburg đang b́nh yên theo lộ tŕnh bay qua Manhattan, New York (Mỹ) ngày 6/5/1937, chỉ vài giờ trước khi thảm kịch ập xuống.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau18_ff9 78.jpg
Khinh khí cầu trên đường hạ cánh xuống trung tâm Hải quân Mỹ ở Lakehurst, ngay trước khi bốc cháy. Theo tư liệu, Hindenburg đă buộc phải hạ cánh xuống v́ lo sợ nguy cơ một cơn dông ập tới.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau19_37d fe.jpg
Khi c̣n cách mặt đất khoảng 200feet (khoảng 60m), khinh khí cầu bỗng nhiên bốc cháy dữ dội từ phía đuôi. Khi ấy là khoảng 7h25’ (giờ địa phương).
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau20_3d8 aa.jpg
Một vụ nổ lớn diễn ra ngay trên không trung. Bức ảnh ghi lại khoảnh khắc giữa tiếng nổ thứ hai và thứ ba của khí cầu trước khi nó rơi xuống đất. Tất cả chỉ diễn ra trong ṿng chưa đầy một phút.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau21_1ce 4f.jpg
Lửa bắt đầu cháy từ đuôi Hindenburg và lan thẳng tới đầu tàu một cách nhanh chóng do khí hydro nổ. Chiếc đuôi bốc cháy, tàu mất cân bằng và đâm xuống đất. Mọi người đứng gần đó bỏ chạy tán loạn.
http://kenh142.vcmedia.vn/9ojWyc09WMiuIy8cBDaK bDHyhGcccc/Image/2012/04/teeniscoverlan/120511kphinderburg00 9_872c8.gif
Bức ảnh động mô tả lại cảnh khinh khí cầu tiếp đất. Khung xương LZ 129 bị thiêu rụi c̣n những hành khách cố hết sức để thoát thân.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau23_d0b c2.jpg
Ở góc phải của bức ảnh, bên cạnh chiếc khung của Hindenburg trong lửa, trong gang tấc, có một bóng người đang cố chạy thoát ra khỏi thảm kịch. Gần như ngay lập tức, những nhân viên cứu hộ được huy động đến hiện trường.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau24_f58 53.jpg
Xác khinh khí cầu Hindenburg nh́n từ xa sau vụ cháy: không c̣n ǵ nhiều ngoài một số phần c̣n lại của cấu trúc xương vụn nát trong làn khói đen vẫn bốc lên ngùn ngụt.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau26_090 98.jpg
Một phụ nữ không rơ tên tuổi - hành khách trên khí cầu xấu số được các nhân viên mặt đất đưa đi trong t́nh trạng hoang mang ngay sau khi con tàu “thiệt mạng”.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau28_248 3a.jpg
Ngay sau khi thảm họa khinh khí cầu rơi 2 ngày, một đoàn chuyên gia của quân đội Mỹ được cử tới để điều tra hiện trường. Rất nhiều nguyên nhân gây ra vụ cháy trên tàu đă được đề cập tới.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau29_ff6 1f.jpg
Công tác thu nhặt những vật dụng c̣n sót lại bên trong khinh khí cầu được tiến hành ngay sau thảm họa bởi những nhân viên mặt đất.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau30_7ee cf.jpg
Cuộc điều tra diễn ra trong tháng 5 tại cánh đồng Lakehurst, nơi khí cầu rơi xuống. Trên đây là cận cảnh bên trong Hindenburg sau thảm họa. Cấu trúc xương LZ 129 về cơ bản vẫn c̣n khá chắc chắn ngoài việc nó bị méo mó và xỉn đi trong lửa.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau34_742 bc.jpg
Toàn cảnh xác khinh khí cầu Hindenburg in một vết đen khổng lồ tại cánh đồng Lakehurst, gần trung tâm Hải - Không quân Hoa Kỳ, bang New Jersey từ trên cao, được chụp ngày 7/5/1937.
* Bài viết sử dụng tư liệu, nguồn ảnh tham khảo từ The Atlantic, AP Photo, Archive.org, German Federal Archive...
theo Mask
75 năm về trước, ngày 6/5/1937 đă đi vào lịch sử như là thời điểm kết thúc kỷ nguyên hưng thịnh của một phương tiện du lịch trên không: khinh khí cầu. Đó là ngày mà chiếc khinh khí cầu huyền thoại mang tên Tổng thống Đức dưới chế độ Hitler là Hindenburg bốc cháy trước khi hạ cánh tại Lakehurst, New Jersey (Mỹ). 35 người đă thiệt mạng trong tổng số 97 người lên tàu. Tấm thảm kịch như tiếng sét đánh tan biểu tượng một thời của Đức quốc xă, dấy lên nhiều nghi vấn xung quanh nguyên nhân xảy ra vụ việc.
Dư luận không khỏi xôn xao về những ǵ đă diễn ra. Báo chí, nhiếp ảnh gia tận mắt chứng kiến quả cầu lửa “hạ cánh” liên tiếp đưa tin và đoán già đoán non về nguồn gốc cuộc hỏa hoạn. Dưới đây là những bức ảnh được tổng hợp lại, nó cho chúng ta cái nh́n khái quát nhất về khinh khí cầu một thời uy chấn địa cầu song chết yểu trong một thảm kịch nhân loại…
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau01_d71 55.jpg
H́nh ảnh chụp từ trên cao khinh khí cầu Hindenburg mang theo biểu tượng Đức quốc xă ở đuôi khi bay qua Manhattan ngày 6/5/1937. Không ai có thể ngờ rằng, hành tŕnh con tàu huyền thoại kết thúc vài giờ sau đó, khi nó hóa thành một quả cầu lửa và rơi xuống.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau02_eb6 1a.jpg
Những công đoạn hoàn thiện cuối cùng của khinh khí cầu A/S Hidenburg tại xưởng sản xuất ở Friedrichshafen. Với kích thước khổng lồ, dài 245m, đường kính 41,2m, những người công nhân trông thật nhỏ bé khi sánh vai cùng con tàu khổng lồ.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau03_bee ac.jpg
H́nh ảnh khung xương bằng thép LZ 129 trong quá tŕnh sản xuất khinh khí cầu tại nhà máy Friedrichshafen. Sau này nó được đặt theo tên Tổng thống Đức - Marchal Paul von Hindenburg và trở thành niềm tự hào của nước Đức. Nó được xây dựng năm 1931, vài năm trước khi Hitler được bầu là Quốc trưởng.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau04_e2e 88.jpg
Tính đến trước khi thảm họa xảy ra, Hindenburg đă thực hiện thành công 17 chuyến đi vượt Đại Tây Dương, vận chuyển hơn 2.600 hành khách và đạt vận tốc 135km/h.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau05_519 a8.jpg
Các nhân viên mặt đất bao quanh khí cầu Hindenburg khi nó chuẩn bị khởi hành tiến về căn cứ Hải quân Mỹ - Lakehurst, New Jersey trước lúc trở về nước Đức.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau06_59e 4b.jpg
Hidenburg c̣n hơn cả một phương tiện giao thông, đó gần như là một khách sạn xa hoa với những pḥng ăn, pḥng tắm tiện nghi sang trọng. Trên đây là cảnh một pḥng ăn trên khinh khí cầu.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau07_a76 52.jpg
Con tàu xa hoa chỉ được dành riêng cho những thương gia giàu có và tầng lớp thượng lưu trong xă hội. Cận cảnh các hành khách giàu có đang ăn tối thịnh soạn trong pḥng ăn tháng 4/1936.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau16_b49 4e.jpg
Từ trong khinh khí cầu, các hành khách VIP có thể mở cửa sổ và ngắm nh́n quang cảnh mọi thứ từ trên cao. Đây là một điểm thú vị của việc du lịch trên không bằng khinh khí cầu.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau15_f92 22.jpg
Khí cầu được “mạ vàng” một lớp dạ dày ḅ để ngăn tia đánh lửa khỏi hệ thống khí hydro. Phần c̣n lại được trang hoàng thiết kế cực kỳ cao sang, gồm nhà bếp đầy đủ tiện nghi như các nhà hàng lớn trên mặt đất.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau08_075 af.jpg
Bức ảnh chụp khí cầu Hindenburg bay qua Boston, Massachusetts năm 1936. Kể từ khi ra đời cho tới trước thảm kịch, Hindenburg đă góp công lớn tạo nên một kỷ nguyên hoàng kim cho việc du lịch trên không bằng khí cầu lúc bấy giờ.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau10_e90 c1.jpg
Khinh khí cầu khổng lồ trông như một điếu x́ gà, hạ cánh tại Lakehurst tháng 5/1936. Trên thân tàu c̣n gắn cả h́nh ảnh 5 ṿng tṛn Olympic nhằm quảng bá cho Thế vận hội mùa hè Berlin cùng năm.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau14_51a e7.jpg
Hindenburg được coi là cầu nối giữa Đức và Mỹ. Đây là bức h́nh chụp cảnh khinh khí cầu khổng lồ bay ngang qua ṭa nhà Empire State và Manhattan ngày 8/8/1936, trên đường tới Lakehurst.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau17_baa c7.jpg
Hindenburg đang b́nh yên theo lộ tŕnh bay qua Manhattan, New York (Mỹ) ngày 6/5/1937, chỉ vài giờ trước khi thảm kịch ập xuống.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau18_ff9 78.jpg
Khinh khí cầu trên đường hạ cánh xuống trung tâm Hải quân Mỹ ở Lakehurst, ngay trước khi bốc cháy. Theo tư liệu, Hindenburg đă buộc phải hạ cánh xuống v́ lo sợ nguy cơ một cơn dông ập tới.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau19_37d fe.jpg
Khi c̣n cách mặt đất khoảng 200feet (khoảng 60m), khinh khí cầu bỗng nhiên bốc cháy dữ dội từ phía đuôi. Khi ấy là khoảng 7h25’ (giờ địa phương).
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau20_3d8 aa.jpg
Một vụ nổ lớn diễn ra ngay trên không trung. Bức ảnh ghi lại khoảnh khắc giữa tiếng nổ thứ hai và thứ ba của khí cầu trước khi nó rơi xuống đất. Tất cả chỉ diễn ra trong ṿng chưa đầy một phút.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau21_1ce 4f.jpg
Lửa bắt đầu cháy từ đuôi Hindenburg và lan thẳng tới đầu tàu một cách nhanh chóng do khí hydro nổ. Chiếc đuôi bốc cháy, tàu mất cân bằng và đâm xuống đất. Mọi người đứng gần đó bỏ chạy tán loạn.
http://kenh142.vcmedia.vn/9ojWyc09WMiuIy8cBDaK bDHyhGcccc/Image/2012/04/teeniscoverlan/120511kphinderburg00 9_872c8.gif
Bức ảnh động mô tả lại cảnh khinh khí cầu tiếp đất. Khung xương LZ 129 bị thiêu rụi c̣n những hành khách cố hết sức để thoát thân.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau23_d0b c2.jpg
Ở góc phải của bức ảnh, bên cạnh chiếc khung của Hindenburg trong lửa, trong gang tấc, có một bóng người đang cố chạy thoát ra khỏi thảm kịch. Gần như ngay lập tức, những nhân viên cứu hộ được huy động đến hiện trường.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau24_f58 53.jpg
Xác khinh khí cầu Hindenburg nh́n từ xa sau vụ cháy: không c̣n ǵ nhiều ngoài một số phần c̣n lại của cấu trúc xương vụn nát trong làn khói đen vẫn bốc lên ngùn ngụt.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau26_090 98.jpg
Một phụ nữ không rơ tên tuổi - hành khách trên khí cầu xấu số được các nhân viên mặt đất đưa đi trong t́nh trạng hoang mang ngay sau khi con tàu “thiệt mạng”.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau28_248 3a.jpg
Ngay sau khi thảm họa khinh khí cầu rơi 2 ngày, một đoàn chuyên gia của quân đội Mỹ được cử tới để điều tra hiện trường. Rất nhiều nguyên nhân gây ra vụ cháy trên tàu đă được đề cập tới.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau29_ff6 1f.jpg
Công tác thu nhặt những vật dụng c̣n sót lại bên trong khinh khí cầu được tiến hành ngay sau thảm họa bởi những nhân viên mặt đất.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau30_7ee cf.jpg
Cuộc điều tra diễn ra trong tháng 5 tại cánh đồng Lakehurst, nơi khí cầu rơi xuống. Trên đây là cận cảnh bên trong Hindenburg sau thảm họa. Cấu trúc xương LZ 129 về cơ bản vẫn c̣n khá chắc chắn ngoài việc nó bị méo mó và xỉn đi trong lửa.
http://k14.vcmedia.vn/A3YmnWqkHeph7OwGyu6T wbX57tgTw/Image/2012/05/05A/120510kpkhicau34_742 bc.jpg
Toàn cảnh xác khinh khí cầu Hindenburg in một vết đen khổng lồ tại cánh đồng Lakehurst, gần trung tâm Hải - Không quân Hoa Kỳ, bang New Jersey từ trên cao, được chụp ngày 7/5/1937.
* Bài viết sử dụng tư liệu, nguồn ảnh tham khảo từ The Atlantic, AP Photo, Archive.org, German Federal Archive...
theo Mask