dh2003
02-24-2013, 01:07
Với người Mă Liềng (Quảng B́nh), đa số đàn ông chỉ có trách nhiệm địu con, trông nhà, nấu cơm để vợ lên nương rẫy.
Thượng nguồn sông Gianh chảy từ rẻo cao Dân Hóa (huyện Minh Hóa, Quảng B́nh) về đến huyện Tuyên Hóa th́ hợp lưu với suối Cà Tang tạo thành ngă ba Khe Núng. Ven ngă ba sông này là nơi sinh sống của người Mă Liềng, một tộc người c̣n lưu giữ nhiều tập tục kỳ lạ.
Hơn 10 năm trước, tộc người Mă Liềng chia thành từng nhóm nhỏ, mỗi nhóm chỉ 2-3 hộ, sống hoang hoải ở Ngọn Trập, Vực Bài, giáp ranh giữa hai tỉnh Quảng B́nh và Hà Tĩnh. Cứ xong một mùa vụ họ lại kéo nhau đi nơi khác.
Sau khi bộ đội biên pḥng phát hiện, năm 1999 người Mă Liềng được vận động về sinh sống tại bản Kè, bản Chuối, bản Cáo (xă Lâm Hóa, huyện Tuyên Hóa) và một số khác chuyển về chân núi Kà Đay (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh). Dù có đi đâu, như một lời nguyền của tộc người này, họ cũng phải sống cạnh sông và núi. Bản Kè có 45 hộ, 179 nhân khẩu sống dựa vào nương rẫy và 1,5 ha lúa nước hai vụ. Khác với bản Cáo và bản Chuối, cư dân bản Kè có phần khổ hơn v́ sự cách trở.
Bản Chuối và bản Cáo đă có hai hộ thoát được nghèo, c̣n bản Kè vẫn c̣n 100%. Nhưng như lời trưởng bản Cao Dụng th́ nhờ sự cách trở này mà người Mă Liềng ở đây c̣n lưu giữ được những tập tục cổ xưa nhất của đồng bào ḿnh. Ông Cao Dụng bảo, dù sống nhờ nương rẫy nhưng bản Kè hầu như chỉ có đàn ông, người già và trẻ nhỏ ở nhà.
http://ngoisao.net/Files/Subject/3b/9e/51/d9/ray.jpg
Hầu hết đàn ông bản Kè đều địu con cho vợ đi làm rẫy.
Những người đàn ông da đen nhẻm, người chắc nịch như cây gỗ lim, gỗ táu trên rừng khiến người lạ nghĩ rằng họ là những người chồng, người cha đầy sức mạnh của gia đ́nh. Vậy mà với người Mă Liềng, đa số đàn ông chỉ có trách nhiệm địu con, trông nhà, nấu cơm để vợ lên nương rẫy.
Cạnh nhà trưởng bản Dụng là nhà của Phạm Kỳ. Đang là thời điểm phá đất trỉa ngô nhưng trông Kỳ quá nhàn nhă. Nhà có hai khuông ruộng, mỗi khuông khoảng một sào cộng với rẫy ngô, rẫy sắn. Tất cả công việc nặng nhọc đă có bà vợ mà Kỳ chỉ biết tên là Phùng, không nhớ họ, dù họ đă có với nhau tận 7 mặt con.
Việc chính của Kỳ là trông nom hai đứa út. Một đứa th́ địu trên lưng, một đứa nữa thả lăn lóc nghịch đất cát. Cứ sáng ra là Kỳ làm ấm chè xanh, gọi thêm ông hàng xóm chung cảnh “trông con cho vợ lên rẫy” là Cao Sơn sang... đàm đạo.
Thú thưởng chè dường như không phù hợp với hoàn cảnh của những gia đ́nh mỗi năm thiếu ăn vài ba tháng. Những chuyện tưởng chừng như quá bất công, ngược đời kiểu ấy hóa ra rất đỗi b́nh thường với người Mă Liềng.
Trong căn nhà sàn của Kỳ, căn buồng cuối được che chắn kín mít, nằm cạnh một bếp lửa không bao giờ tắt. Trái với công việc “đàn bà” hằng ngày, căn buồng lại là một biểu hiện hết sức gia trưởng của người đàn ông Mă Liềng. Căn buồng ấy được gọi là buồng thiêng, nơi ngủ nghỉ của Kỳ, và chỉ có duy nhất người đàn ông này mới được phép bước chân vào.
Buồng được thưng bằng những tấm ván gỗ tốt nhất, bao bọc cột chính mà người Mă Liềng gọi là cột ma, được Kỳ lựa chọn rất kỹ. Những ǵ được gọi là tài sản trong gia đ́nh cũng tập trung hết ở căn buồng này. Như gia đ́nh Kỳ th́ đó là bộ chăn màn đẹp nhất, nồi niêu, xoong chảo và một cây ná bắn chim.
Lạ hơn, kể cả những ngày đông giá nhất th́ những đứa con của Kỳ chỉ được phép trải chiếu nằm sàn gần mép cửa chứ không một lần được ngủ trong căn buồng thiêng ấm cúng kia. Bà vợ cũng nằm ở buồng ngoài, mỗi lần muốn đẻ thêm đứa nào đấy th́ Kỳ sang, xong việc lại quay về buồng thiêng của ḿnh để ngủ. Cũng may, có lẽ nhờ chuyện ngủ ngáy có phần phức tạp này mà nhà Kỳ chỉ mới đẻ có 7 đứa thôi.
Ông trưởng bản dù hiểu biết phong tục đồng bào ḿnh như cũng không thể giải thích những chuyện lạ lùng ấy. Chỉ biết là từ những năm tháng sống lang thang trong rừng sâu th́ căn buồng thiêng của người Mă Liềng đă có.
Ngay cả thời điểm có chương tŕnh Bảo tồn sinh thái nhân văn tộc người Mă Liềng do Trung tâm Nghiên cứu kiến thức bản địa và Phát triển (CIRD) làm nhà cho đồng bào ở bản Kè th́ đại diện các hộ gia đ́nh bắt buộc chủ dự án phải dựng buồng thiêng cho ḿnh.
Đợt dự án làm xong nhà, những người đàn ông như Kỳ nằm trong buồng thiêng tận 5 ngày đêm. Vợ con phải cơm nước mang vào dù chẳng ốm đau ǵ cả. Khi được hỏi lư do, Kỳ lắc đầu, chỉ biết đấy là phong tục.
http://ngoisao.net/Files/Subject/3b/9e/51/d9/ray1.jpg
Buồng thiêng của gia đ́nh Phạm Kỳ.
Báu vật đích thực của người Mă Liềng là chiếc ṿng cườm đeo ở tay hoặc cổ. Đói nghèo có thể bỏ qua chứ việc để mất ṿng cườm là điều tối kỵ trong đời sống của họ. Quyền uy của chiếc ṿng cườm này vô cùng ghê gớm.
Đám cưới, đám ma hay dịp những đứa trẻ chào đời đều bắt buộc sử dụng đến ṿng cườm. Những bất công trong cuộc sống mà người phụ nữ Mă Liềng phải gánh chịu được bù đắp phần nào nhờ vào chiếc vào cườm này. Chỉ có họ mới được phép đeo và cử hành những nghi thức, lễ lạt của gia đ́nh, nếu làm mất th́ phải chuyển quyền ấy cho người khác. V́ vậy, phụ nữ Mă Liềng giữ ṿng cườm như giữ tính mạng của ḿnh.
Trưởng bản Cáo kiêm già làng, Phạm Thị Lâm đang chuẩn bị làm lễ cưới con dâu. Có lẽ bà là một trong số ít những trưởng bản là phụ nữ của các dân tộc thiểu số. Một lúc nắm giữ hai vị trí quan trọng ở bản Cáo không chỉ nhờ những tiến bộ trong suy nghĩ, trong cách sản xuất mà c̣n nhờ vào chiếc ṿng cườm cổ xưa mà bà Lâm được truyền lại từ tổ tiên của ḿnh.
Chuẩn bị cưới dâu, bà Lâm phải sắm đủ 2 cây rựa, 2 chiếc nồi gang, một chiếc nồi đồng, một con lợn, một nồi cơm. Khổ một nỗi, nhà bà Lâm c̣n nghèo, chưa t́m đâu ra lợn và nồi đồng. Nếu đến ngày cưới mà mẹ con bà không sắm được th́ nhà gái sẽ cho nợ. Anh con trai bà phải dựng lều ở cạnh nhà gái, lúc nào kiếm đủ lễ vật mới cho đón vợ về.
Người Mă Liềng c̣n có tập tục, con dâu suốt đời không được xuất hiện khu vực gian giữa nhà chồng. Tục lệ ấy cũng được áp dụng với con rể. Khi chưa thành vợ thành vợ thành chồng, người con trai đến tán tỉnh con gái th́ tuyệt đối không được bước vô nhà người con gái mà chỉ được phép kéo người yêu ra nói chuyện ở ngoài hiên. Đến lúc nào bên nhà gái nhận lễ th́ người con trai mới được vào nhà nhưng phải đứng hay ngồi một chỗ ở góc bên trái của nhà.
Theo Nông Nghiệp Việt Nam
Thượng nguồn sông Gianh chảy từ rẻo cao Dân Hóa (huyện Minh Hóa, Quảng B́nh) về đến huyện Tuyên Hóa th́ hợp lưu với suối Cà Tang tạo thành ngă ba Khe Núng. Ven ngă ba sông này là nơi sinh sống của người Mă Liềng, một tộc người c̣n lưu giữ nhiều tập tục kỳ lạ.
Hơn 10 năm trước, tộc người Mă Liềng chia thành từng nhóm nhỏ, mỗi nhóm chỉ 2-3 hộ, sống hoang hoải ở Ngọn Trập, Vực Bài, giáp ranh giữa hai tỉnh Quảng B́nh và Hà Tĩnh. Cứ xong một mùa vụ họ lại kéo nhau đi nơi khác.
Sau khi bộ đội biên pḥng phát hiện, năm 1999 người Mă Liềng được vận động về sinh sống tại bản Kè, bản Chuối, bản Cáo (xă Lâm Hóa, huyện Tuyên Hóa) và một số khác chuyển về chân núi Kà Đay (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh). Dù có đi đâu, như một lời nguyền của tộc người này, họ cũng phải sống cạnh sông và núi. Bản Kè có 45 hộ, 179 nhân khẩu sống dựa vào nương rẫy và 1,5 ha lúa nước hai vụ. Khác với bản Cáo và bản Chuối, cư dân bản Kè có phần khổ hơn v́ sự cách trở.
Bản Chuối và bản Cáo đă có hai hộ thoát được nghèo, c̣n bản Kè vẫn c̣n 100%. Nhưng như lời trưởng bản Cao Dụng th́ nhờ sự cách trở này mà người Mă Liềng ở đây c̣n lưu giữ được những tập tục cổ xưa nhất của đồng bào ḿnh. Ông Cao Dụng bảo, dù sống nhờ nương rẫy nhưng bản Kè hầu như chỉ có đàn ông, người già và trẻ nhỏ ở nhà.
http://ngoisao.net/Files/Subject/3b/9e/51/d9/ray.jpg
Hầu hết đàn ông bản Kè đều địu con cho vợ đi làm rẫy.
Những người đàn ông da đen nhẻm, người chắc nịch như cây gỗ lim, gỗ táu trên rừng khiến người lạ nghĩ rằng họ là những người chồng, người cha đầy sức mạnh của gia đ́nh. Vậy mà với người Mă Liềng, đa số đàn ông chỉ có trách nhiệm địu con, trông nhà, nấu cơm để vợ lên nương rẫy.
Cạnh nhà trưởng bản Dụng là nhà của Phạm Kỳ. Đang là thời điểm phá đất trỉa ngô nhưng trông Kỳ quá nhàn nhă. Nhà có hai khuông ruộng, mỗi khuông khoảng một sào cộng với rẫy ngô, rẫy sắn. Tất cả công việc nặng nhọc đă có bà vợ mà Kỳ chỉ biết tên là Phùng, không nhớ họ, dù họ đă có với nhau tận 7 mặt con.
Việc chính của Kỳ là trông nom hai đứa út. Một đứa th́ địu trên lưng, một đứa nữa thả lăn lóc nghịch đất cát. Cứ sáng ra là Kỳ làm ấm chè xanh, gọi thêm ông hàng xóm chung cảnh “trông con cho vợ lên rẫy” là Cao Sơn sang... đàm đạo.
Thú thưởng chè dường như không phù hợp với hoàn cảnh của những gia đ́nh mỗi năm thiếu ăn vài ba tháng. Những chuyện tưởng chừng như quá bất công, ngược đời kiểu ấy hóa ra rất đỗi b́nh thường với người Mă Liềng.
Trong căn nhà sàn của Kỳ, căn buồng cuối được che chắn kín mít, nằm cạnh một bếp lửa không bao giờ tắt. Trái với công việc “đàn bà” hằng ngày, căn buồng lại là một biểu hiện hết sức gia trưởng của người đàn ông Mă Liềng. Căn buồng ấy được gọi là buồng thiêng, nơi ngủ nghỉ của Kỳ, và chỉ có duy nhất người đàn ông này mới được phép bước chân vào.
Buồng được thưng bằng những tấm ván gỗ tốt nhất, bao bọc cột chính mà người Mă Liềng gọi là cột ma, được Kỳ lựa chọn rất kỹ. Những ǵ được gọi là tài sản trong gia đ́nh cũng tập trung hết ở căn buồng này. Như gia đ́nh Kỳ th́ đó là bộ chăn màn đẹp nhất, nồi niêu, xoong chảo và một cây ná bắn chim.
Lạ hơn, kể cả những ngày đông giá nhất th́ những đứa con của Kỳ chỉ được phép trải chiếu nằm sàn gần mép cửa chứ không một lần được ngủ trong căn buồng thiêng ấm cúng kia. Bà vợ cũng nằm ở buồng ngoài, mỗi lần muốn đẻ thêm đứa nào đấy th́ Kỳ sang, xong việc lại quay về buồng thiêng của ḿnh để ngủ. Cũng may, có lẽ nhờ chuyện ngủ ngáy có phần phức tạp này mà nhà Kỳ chỉ mới đẻ có 7 đứa thôi.
Ông trưởng bản dù hiểu biết phong tục đồng bào ḿnh như cũng không thể giải thích những chuyện lạ lùng ấy. Chỉ biết là từ những năm tháng sống lang thang trong rừng sâu th́ căn buồng thiêng của người Mă Liềng đă có.
Ngay cả thời điểm có chương tŕnh Bảo tồn sinh thái nhân văn tộc người Mă Liềng do Trung tâm Nghiên cứu kiến thức bản địa và Phát triển (CIRD) làm nhà cho đồng bào ở bản Kè th́ đại diện các hộ gia đ́nh bắt buộc chủ dự án phải dựng buồng thiêng cho ḿnh.
Đợt dự án làm xong nhà, những người đàn ông như Kỳ nằm trong buồng thiêng tận 5 ngày đêm. Vợ con phải cơm nước mang vào dù chẳng ốm đau ǵ cả. Khi được hỏi lư do, Kỳ lắc đầu, chỉ biết đấy là phong tục.
http://ngoisao.net/Files/Subject/3b/9e/51/d9/ray1.jpg
Buồng thiêng của gia đ́nh Phạm Kỳ.
Báu vật đích thực của người Mă Liềng là chiếc ṿng cườm đeo ở tay hoặc cổ. Đói nghèo có thể bỏ qua chứ việc để mất ṿng cườm là điều tối kỵ trong đời sống của họ. Quyền uy của chiếc ṿng cườm này vô cùng ghê gớm.
Đám cưới, đám ma hay dịp những đứa trẻ chào đời đều bắt buộc sử dụng đến ṿng cườm. Những bất công trong cuộc sống mà người phụ nữ Mă Liềng phải gánh chịu được bù đắp phần nào nhờ vào chiếc vào cườm này. Chỉ có họ mới được phép đeo và cử hành những nghi thức, lễ lạt của gia đ́nh, nếu làm mất th́ phải chuyển quyền ấy cho người khác. V́ vậy, phụ nữ Mă Liềng giữ ṿng cườm như giữ tính mạng của ḿnh.
Trưởng bản Cáo kiêm già làng, Phạm Thị Lâm đang chuẩn bị làm lễ cưới con dâu. Có lẽ bà là một trong số ít những trưởng bản là phụ nữ của các dân tộc thiểu số. Một lúc nắm giữ hai vị trí quan trọng ở bản Cáo không chỉ nhờ những tiến bộ trong suy nghĩ, trong cách sản xuất mà c̣n nhờ vào chiếc ṿng cườm cổ xưa mà bà Lâm được truyền lại từ tổ tiên của ḿnh.
Chuẩn bị cưới dâu, bà Lâm phải sắm đủ 2 cây rựa, 2 chiếc nồi gang, một chiếc nồi đồng, một con lợn, một nồi cơm. Khổ một nỗi, nhà bà Lâm c̣n nghèo, chưa t́m đâu ra lợn và nồi đồng. Nếu đến ngày cưới mà mẹ con bà không sắm được th́ nhà gái sẽ cho nợ. Anh con trai bà phải dựng lều ở cạnh nhà gái, lúc nào kiếm đủ lễ vật mới cho đón vợ về.
Người Mă Liềng c̣n có tập tục, con dâu suốt đời không được xuất hiện khu vực gian giữa nhà chồng. Tục lệ ấy cũng được áp dụng với con rể. Khi chưa thành vợ thành vợ thành chồng, người con trai đến tán tỉnh con gái th́ tuyệt đối không được bước vô nhà người con gái mà chỉ được phép kéo người yêu ra nói chuyện ở ngoài hiên. Đến lúc nào bên nhà gái nhận lễ th́ người con trai mới được vào nhà nhưng phải đứng hay ngồi một chỗ ở góc bên trái của nhà.
Theo Nông Nghiệp Việt Nam