Romano
06-17-2013, 08:14
Về vùng núi, bà ngoại đă sáng tạo làm món chè sắn. Sắn là món ăn phát oải của trẻ nông thôn ở đây, th́ qua bàn tay khéo léo của bà, trở thành món quà lạ miệng... Cuối năm 1964, chiến tranh leo thang, miền Bắc bị ném bom liên tục khiến nếp sống người Hà Nội xáo trộn bởi lệnh sơ tán. Cuộc sống của gia đ́nh tôi cũng vậy, chúng tôi lập tức phải rời thành phố như các gia đ́nh khác. Chỉ có vài ngày để dọn dẹp đồ đạc và hành lư, cả gia đ́nh chúng tôi lên chiếc xe tải của Đoàn cải lương Nam bộ chuyển tới huyện Lương Sơn, tỉnh Ḥa B́nh.
Trong mấy căn pḥng phên tre, mái tranh và ánh đèn dầu tù mù leo lét tại khu vực miền núi này, những đứa bé sinh ra và lớn lên ở những khu phố trung tâm Hà Nội phồn hoa như chúng tôi quả là khó thích nghi. Đêm nào mấy anh chị em tôi cũng khóc thút thít, nhớ nhà, nhớ bạn bè cùng những tṛ chơi và cả những quà vặt như bánh tro, bánh gị, bánh cuốn, ốc mút… Bà ngoại phải dỗ dành lũ cháu nhỏ đang sống quen mùi phố thị trong rất nhiều ngày. Giải pháp chữa chán nản được đưa ra là đi ngủ sớm. Cứ sẩm tối, vừa lên đèn là mắt cũng díp lại. Ngủ cho quên buồn!
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/gia-dinh-to-1371441585_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Hàng đầu từ trái qua: ba Hà Quang Định, má Ái Liên và một số anh chị em trong gia đ́nh Ái Vân.</td> </tr></tbody></table> Về vùng núi, bà ngoại đă sáng tạo làm món chè sắn. Sắn là món ăn phát oải của trẻ nông thôn ở đây, th́ qua bàn tay khéo léo của bà, trở thành món quà lạ miệng cho tụi trẻ thành phố chúng tôi và lập tức được lũ cháu “chiếu cố” tận t́nh. Không c̣n những tṛ kiểu như đi bấm chuông điện phá đám hàng phố nữa, tụi tôi được bà dạy cho cách nấu cơm, luộc rau và luộc trứng. Cuộc sống mới rồi cũng quen dần. Dưới sự hướng dẫn của lũ trẻ địa phương, chúng tôi đă biết cách ra suối bắt cá mương hay lên đồi học trồng sắn, hoặc vào rừng t́m những quả tóc tiên về chơi. Nhiều khi mải mê ngoài suối mấy tiếng đồng hồ, nhưng khi chộp được vài con cá mương bé tí xíu, chúng tôi cũng cảm thấy hào hứng và vui vẻ vô cùng.
Một hôm, ba tôi được nhà trường triệu tập gấp, lư do anh Thành đánh nhau với bạn cùng lớp, cũng là học sinh sơ tán. Nghiêm trọng hơn, anh đă lôi ra cả một con dao găm để doạ nạt. Ba tôi sợ quá, tức tốc chạy bộ một mạch đến trường cách nhà chừng 4 km. Tới nơi mới biết cậu bé kia lại là con trai của người bạn rất thân của ông. Nhà trường thấy phụ huynh là bạn của nhau nên tha cho anh Thành về. Nhưng ba tôi th́ không chịu. Ông không biết nói nhỏ vào tai thầy giáo điều ǵ, mà lúc sau thầy xuất hiện cùng bác bảo vệ. Hai người nói học tṛ Thành cần phải bắt giam để giáo dục cho triệt để. Anh Thành nghe thế sợ quá, van xin rối rít và hứa sẽ chừa, không bao giờ tái phạm. Ba tôi lúc đó mới ra mặt can thiệp: "Cháu đă biết sợ th́ gia đ́nh xin bảo lănh về". Ra khỏi cửa, ba tôi không quên nháy mắt với thầy giáo và bác bảo vệ thay lời cảm ơn.
Anh Thành về nhà, đang ăn cơm th́ ngoắc chị Mai và tôi ra một góc, hỏi mượn mấy cái áo. Chúng tôi hỏi anh mượn làm ǵ th́ anh nhất định không nói. Ăn xong một lúc th́ ba tôi gọi: "Thành đâu, ra đây!". Bữa ấy, ba tôi đánh anh Thành nhừ đ̣n, phải tới hai chục roi. Tôi thương anh quá khi nghe thấy tiếng roi quất vun vút lẫn trong tiếng anh Thành năn nỉ: "Con lạy ba rồi. Con lạy ba rồi". Lát sau được tha, anh Thành lại gọi riêng hai chị em tôi, rồi rút mấy cái áo trong người ra trả. Anh nói: "May mà lót mấy thứ này chứ không đêm nay lại phải nằm sấp để ngủ".
Trong mắt những người hàng xóm, ba tôi là người có tính cẩn thận và chỉn chu. Cậu hàng xóm tên Trần Hồng Quân mới đây đă kể lại, trong kư ức của cậu, ba tôi v́ nghiện cà phê nên ông thường tự rang và xay lấy. Hồi đó vào cuối những năm 70, anh Thành nhà tôi c̣n chưa lấy vợ, anh Sơn vừa lập gia đ́nh, c̣n anh Văn đang luyện tiếng Nga để đi Liên Xô. Khoảnh sân trước nhà anh Sơn c̣n rộng răi nên ba tôi trồng một giàn nho và ở giữa có một cây, không rơ là cây ǵ, chỉ nhớ rằng đó là cây tán thấp. Những ngày hè, ba tôi rất chăm tưới cây, khi rảnh rỗi, ông cũng thường nằm đọc báo dưới tán cây này, tay phe phẩy quạt nan. Cũng chính nơi đây, ông hay ngồi rang cà phê. Mỗi lần rang, ba tôi thường kéo một cái ḷ nhỏ, bỏ cà phê hạt vào và rang nhỏ lửa trên một chiếc nồi than hoa. Dụng cụ rang cà phê của ông nh́n rất lạ, nó giống cái khoang máy giặt bây giờ, nhỏ thôi, bằng đồng mà ông giữ ǵn rất cẩn thận. Mỗi lần ba tôi rang ít cà phê một, khoảng hai bát ăn cơm, quay nhẹ và đều tay dưới than hồng.
Một lần, vào ngày cuối tuần, cậu bé Quân hàng xóm đă qua nhà bạn chơi, đúng lúc gia đ́nh bạn mở hũ rượu rắn, lấy rượu và bỏ bă. Đó là những con rắn đă được ngâm hàng năm trời, nên Quân xin một con về nghịch, vốn chỉ tính mang đến lớp dọa bọn con gái. Khi mang về nhà th́ gặp "Tướng" Thành ở ngoài cửa. Gặp "Tướng", tụi trẻ ngày ấy thường phải đứng nghiêm chào, nhưng lúc đó tay của Quân bị vướng cái túi rắn nên "Tướng" đă kiểm tra và tịch thu, nói rằng để trưng dụng cho... tác chiến. Nh́n thấy con rắn, "Tướng" khoái quá, bảo Quân, mày nghe lời tao th́ tao thăng chức cho mày làm đại tá, c̣n không sẽ ăn đ̣n!
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/ai-van-to-1371441585_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Từ trái qua: Anh trai Hà Quang Tuyên, Ái Vân, vợ anh Hà Quang Hiến và cháu gái - con của anh Tuyên.</td> </tr></tbody></table> Chiều hôm sau ba tôi lại vác ḷ ra rang cà phê, cậu bé Quân lại được ba tôi gọi quạt lửa dùm như mọi bữa. Đang lom nhom quạt, "Tướng" Thành vẫy Quân chạy ra ngoài. "Tướng" nói Quân "Mày cầm con rắn khô này, kín đáo bỏ đằng sau lưng của ông nhé. Mày c̣n nhỏ ông không nghi ngờ ǵ đâu!". Bé Quân định từ chối th́ bị ông tướng búng một cái rơ đau cảnh cáo vào tai nên đành phải tuân lệnh.
Khi thấy Quân đă hoàn thành nhiệm vụ, anh Thành tôi la lớn: "Ba, ba, có con rắn ḱa!". Ba tôi nháo nhác nh́n quanh và thấy con rắn, ông liền nhẩy phắt dậy, chúi đầu lao về phía trước, đá đổ cả ḷ than và cái nồi rang cà phê, than đỏ và cà phê văng tung toé khắp nơi, khói um hết cả lên. Sau đó, ba tôi lập cập đạp qua cả than, cả ḷ và những hạt cà phê đen, chạy quáng quàng ra đường, mặt hoảng hốt, miệng ú ớ. Trong khi đó, anh Thành tôi và đám trẻ đang đứng ŕnh xem th́ ḅ lăn ra cười. Nghe tiếng đổ vỡ ồn ào, mẹ tôi chạy từ trong nhà ra xem, thấy vậy cũng ph́ cười v́ tṛ con trẻ dọa ba, nhưng khi thấy ông thất thần quay vào, kḥ khè khó thở v́ quá sợ, th́ bà lại nổi giận, quát ầm lên. Riêng anh Thành bị gọi vào nhà "sạc" cho một trận. Kể từ đó, mỗi khi rang cà phê, ba tôi cấm đứa trẻ nào lảng vảng lại gần. Riêng ông th́ chuyển chỗ, ngồi sát tường cho an toàn, mặc khói bay cay xè mắt...
Trong thời gian chiến tranh, gia đ́nh tôi sơ tán rất nhiều nơi như Ḥa B́nh, Hà Bắc, Sơn Tây, Hưng Yên. Nhờ những người nông dân chất phác và tốt bụng mà hầu hết những nơi chúng tôi đến ở nhờ đều được gia đ́nh chủ nhà dành cho những chỗ ở cũng như mọi tiện nghi tốt nhất mà họ có. Tôi vẫn c̣n nhớ gian giữa của căn nhà mà cả gia đ́nh tôi đă tới ở nhờ tại Hà Bắc. Chủ nhà đă nhường cho khách vị trí tốt nhất trong nhà, c̣n gia đ́nh họ th́ ở hai chái bên cạnh, nhỏ hẹp vô cùng.
Trong lúc má tôi và anh Văn suốt ngày bận rộn tập vở diễn th́ bố con, bà cháu tôi ở nhà lo ổn định cuộc sống gia đ́nh. Hàng ngày khi bà ngoại nấu ăn, ba tôi cùng tôi và Ái Xuân đi khênh nước đổ đầy vào cái lu đặt ở ngoài sân. Thông thường th́ khoảng 14 thùng đă đầy lu rồi, nhưng v́ cả 3 bố con đều lóng ngóng chẳng biết làm sao nên cứ xách từng thùng một, rất mất thời gian. Một bữa ba bảo, thôi hai đứa ở nhà, để ḿnh ba đi gánh nước cho nhanh. Ba đi được một lát, tôi nghe thấy tiếng gọi: “Vân - Xuân ơi, ra giúp ba với! ”. Chạy vội ra, chúng tôi vừa buồn cười vừa thương khi thấy ba đang c̣ng gập người xuống, cái đ̣n gánh đang bập bềnh ở giữa lưng. Khổ quá, người ta gánh nước bằng vai, c̣n ba tôi th́ "cơng" nước bằng đ̣n gánh trên lưng, làm ǵ mà chẳng đau. Thương ba quá, bữa sau tôi quyết một ḿnh đi gánh nước. Lúc đầu cũng chỉ gánh được một nửa thùng thôi, sau quen nặng được th́ phăm phăm hai bên hai thùng đầy về nhà. Từ đó, tôi trở thành người đảm trách việc gánh nước đổ vào lu.
Những khi trời đổ mưa, các cô chú trong Đoàn cải lương Nam bộ cùng sơ tán ở gần đó bèn đi bắt cóc, nhái, ếch để cải thiện bữa ăn. Mới đầu, chúng tôi sợ không dám ăn. Sau, được anh Văn nhử bằng một cái đùi xào lăn thấy thơm quá, th́ thích mê. Vậy là lũ trẻ chúng tôi được giao nhiệm vụ hàng ngày làm thịt cóc, thịt nhái. Làm thịt cóc là cực nhất. Trước tiên do cảm giác ghê ghê v́ nhựa cóc, sau là phải hết sức cẩn thận và thật tinh mắt, khi tách gan và mỡ không được sót bất kỳ một cái trứng cóc nào. Chỉ cần dính một quả trứng cóc bé tí xíu thôi mà ăn vào sẽ ngộ độc chết ngay lập tức.
Hồi ấy, Đoàn cải lương Nam bộ đi sơ tán đến đâu, lúc đầu c̣n nghe thấy tiếng ếch nhái kêu râm ran, chỉ một thời gian sau là thấy im thin thít hết, bởi tất cả đă theo nhau vào nồi rồi. Khi cóc, nhái, ễnh ương chẫu chuộc đă hết th́ bắt đầu chuyển sang đến món ốc sên. Thú thật, ếch nhái tôi c̣n thấy ngon, chứ ốc sên th́ quả thật là khó nuốt. Đặc biệt nhớt của ốc sên là nỗi ám ảnh của tôi cả những năm về sau. Sợ lắm! Nhưng dù sao cũng phải công nhận những món "đặc sản quê" đầy sáng tạo bắt nguồn từ các cô chú trong Đoàn cải lương Nam bộ hồi ấy cũng giúp lũ trẻ đang tuổi lớn chúng tôi có thêm khẩu phần đạm trong bữa ăn vốn nghèo nàn toàn rau xanh...
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/chan-dung-ai-van-1371454997_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Ca sĩ Ái Vân.</td> </tr></tbody></table> Ở nơi sơ tán mới, bà ngoại c̣n học được cách làm nước mắm cua. Cua được ướp trong 3 tháng với muối là thành nước mắm. Màu nước mắm cua vàng ươm, đẹp vô cùng. Ở nơi sơ tán thiếu thốn, nước mắm cua cũng trở thành món ăn đặc sản hiếm hoi, quư giá.
Lúc này anh Thành, Ái Xuân và tôi chỉ khác lũ trẻ con nhà quê ở mỗi điểm là quần áo lành lặn hơn, có màu sắc rực rỡ hơn. Ngoài ra th́ đứa trẻ nào cũng chân đất đi câu cá, cất vó tôm, đến mùa gặt th́ đi mót thóc, xem đập lúa hay xay lúa, giă gạo. Ngày mùa, làng trên xóm dưới rộn ràng, thích nhất là sân đ́nh những đêm trăng đập lúa. Dù lúc ấy tôi thấy khắp người cứ nổi mẩn ngứa điên v́ dậm thóc nhưng chỉ cần dội xong vài gáo nước giếng là khỏe liền. Thỉnh thoảng, bác chủ nhà luộc một rổ khoai lang, khoai sọ, cả nhà lại trải chiếu giữa sân ngồi ăn khoai uống nước chè tươi, nói chuyện, văn gió. Gió mát hiu hiu, nhiều bữa chúng tôi ngồi hóng chuyện người lớn mà nằm lăn ra ngủ say lúc nào không biết.
Ở quê, thấy đám trẻ địa phương bơi lội thoăn thoắt dưới ao nên tôi muốn học bơi lắm. Nghe mọi người nói chỉ cần cho chuồn chuồn cắn rốn là bơi tốt ngay. Vậy là tôi bắt luôn một con chuồn chuồn ngô to tướng, răng thật sắc và để vào rốn cho cắn, đau không chịu nổi. Xong, tôi ôm chặt đầu gối nhảy xuống ao, thấy lưng nổi lên mặt nước th́ chắc mẩm phen này là bơi ngon lành! Niềm vui ngắn chẳng tày gang, chưa kịp sải tay bơi được nhát nào bỗng tôi thấy một con đỉa to bám chặt vào thành bụng. Sợ chết khiếp, nh́n quanh cả ao chỉ có một ḿnh tôi tập bơi, không cầu cứu được ai, đành lấy khăn dứt mạnh con đỉa ra rồi chạy một mạch về nhà. Từ nơi miệng đỉa cắn, máu chảy không cầm nổi. Vừa nh́n thấy má, tôi khóc ̣a lên. Vậy là kết thúc mộng học bơi trong... máu và nước mắt!
Lần sơ tán tiếp theo về Hưng Yên th́ gia đ́nh tôi ly tán. Ba tôi và hai cô con gái, Ái Vân - Ái Xuân ở xă Lạc Đạo v́ ở đó mới gần trường cấp một, c̣n má tôi, anh Văn và em út Ái Thanh th́ ở xă Như Quỳnh, nơi Trường sân khấu được sơ tán về. Thời gian này, má và anh Văn đă về trường dạy học. Cứ một, hai tuần, ba lại đưa chúng tôi sang Như Quỳnh để thăm má. Khi đi th́ như ngày hội, lúc về th́ ủ ê như con gà rù.
Má ở chùa Nôm xă Như Quỳnh. Mỗi khi đi qua chiếc cầu đá với những viên đá xanh mát mịn là biết sắp đến chùa Nôm, hai chị em đạp dấn xe vọt lên trước để mau đến gặp má. Má đón chúng tôi bằng t́nh yêu thương qua những món ngon nhất có thể. Má nấu cả chè chuối theo kiểu người Nam, bên trên rắc lạc rang thơm phưng phức.
Có khi chúng tôi tới vào ngày Rằm hay Mùng Một th́ lại được xem đóng oản và hưởng lộc của nhà chùa. Trong chùa có gian pḥng nhỏ luôn đóng kín. Ṭ ṃ, tôi nép ḿnh nh́n qua khe cửa. Phát hiện ra trong pḥng, rất nhiều người đang lên đồng. Các bà, các cô mặc quần áo sặc sỡ và phấn son ḷe loẹt. Người nhập đồng mặt đỏ lựng, say trầu, say thuốc và say cả không gian mờ ảo của đồng, của cốt trong tiếng nhạc khi khoan nhặt, lúc rộn ràng đầy hưng phấn và thăng hoa của các cô đồng, cậu đồng, của cung văn và những người hầu giá xung quanh. Tan buổi chầu, tôi bắt gặp các khuôn mặt đỏ bừng của các bà, các cô, điều đó luôn khơi dậy trong tôi sự ṭ ṃ khủng khiếp!
VNN
Trong mấy căn pḥng phên tre, mái tranh và ánh đèn dầu tù mù leo lét tại khu vực miền núi này, những đứa bé sinh ra và lớn lên ở những khu phố trung tâm Hà Nội phồn hoa như chúng tôi quả là khó thích nghi. Đêm nào mấy anh chị em tôi cũng khóc thút thít, nhớ nhà, nhớ bạn bè cùng những tṛ chơi và cả những quà vặt như bánh tro, bánh gị, bánh cuốn, ốc mút… Bà ngoại phải dỗ dành lũ cháu nhỏ đang sống quen mùi phố thị trong rất nhiều ngày. Giải pháp chữa chán nản được đưa ra là đi ngủ sớm. Cứ sẩm tối, vừa lên đèn là mắt cũng díp lại. Ngủ cho quên buồn!
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/gia-dinh-to-1371441585_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Hàng đầu từ trái qua: ba Hà Quang Định, má Ái Liên và một số anh chị em trong gia đ́nh Ái Vân.</td> </tr></tbody></table> Về vùng núi, bà ngoại đă sáng tạo làm món chè sắn. Sắn là món ăn phát oải của trẻ nông thôn ở đây, th́ qua bàn tay khéo léo của bà, trở thành món quà lạ miệng cho tụi trẻ thành phố chúng tôi và lập tức được lũ cháu “chiếu cố” tận t́nh. Không c̣n những tṛ kiểu như đi bấm chuông điện phá đám hàng phố nữa, tụi tôi được bà dạy cho cách nấu cơm, luộc rau và luộc trứng. Cuộc sống mới rồi cũng quen dần. Dưới sự hướng dẫn của lũ trẻ địa phương, chúng tôi đă biết cách ra suối bắt cá mương hay lên đồi học trồng sắn, hoặc vào rừng t́m những quả tóc tiên về chơi. Nhiều khi mải mê ngoài suối mấy tiếng đồng hồ, nhưng khi chộp được vài con cá mương bé tí xíu, chúng tôi cũng cảm thấy hào hứng và vui vẻ vô cùng.
Một hôm, ba tôi được nhà trường triệu tập gấp, lư do anh Thành đánh nhau với bạn cùng lớp, cũng là học sinh sơ tán. Nghiêm trọng hơn, anh đă lôi ra cả một con dao găm để doạ nạt. Ba tôi sợ quá, tức tốc chạy bộ một mạch đến trường cách nhà chừng 4 km. Tới nơi mới biết cậu bé kia lại là con trai của người bạn rất thân của ông. Nhà trường thấy phụ huynh là bạn của nhau nên tha cho anh Thành về. Nhưng ba tôi th́ không chịu. Ông không biết nói nhỏ vào tai thầy giáo điều ǵ, mà lúc sau thầy xuất hiện cùng bác bảo vệ. Hai người nói học tṛ Thành cần phải bắt giam để giáo dục cho triệt để. Anh Thành nghe thế sợ quá, van xin rối rít và hứa sẽ chừa, không bao giờ tái phạm. Ba tôi lúc đó mới ra mặt can thiệp: "Cháu đă biết sợ th́ gia đ́nh xin bảo lănh về". Ra khỏi cửa, ba tôi không quên nháy mắt với thầy giáo và bác bảo vệ thay lời cảm ơn.
Anh Thành về nhà, đang ăn cơm th́ ngoắc chị Mai và tôi ra một góc, hỏi mượn mấy cái áo. Chúng tôi hỏi anh mượn làm ǵ th́ anh nhất định không nói. Ăn xong một lúc th́ ba tôi gọi: "Thành đâu, ra đây!". Bữa ấy, ba tôi đánh anh Thành nhừ đ̣n, phải tới hai chục roi. Tôi thương anh quá khi nghe thấy tiếng roi quất vun vút lẫn trong tiếng anh Thành năn nỉ: "Con lạy ba rồi. Con lạy ba rồi". Lát sau được tha, anh Thành lại gọi riêng hai chị em tôi, rồi rút mấy cái áo trong người ra trả. Anh nói: "May mà lót mấy thứ này chứ không đêm nay lại phải nằm sấp để ngủ".
Trong mắt những người hàng xóm, ba tôi là người có tính cẩn thận và chỉn chu. Cậu hàng xóm tên Trần Hồng Quân mới đây đă kể lại, trong kư ức của cậu, ba tôi v́ nghiện cà phê nên ông thường tự rang và xay lấy. Hồi đó vào cuối những năm 70, anh Thành nhà tôi c̣n chưa lấy vợ, anh Sơn vừa lập gia đ́nh, c̣n anh Văn đang luyện tiếng Nga để đi Liên Xô. Khoảnh sân trước nhà anh Sơn c̣n rộng răi nên ba tôi trồng một giàn nho và ở giữa có một cây, không rơ là cây ǵ, chỉ nhớ rằng đó là cây tán thấp. Những ngày hè, ba tôi rất chăm tưới cây, khi rảnh rỗi, ông cũng thường nằm đọc báo dưới tán cây này, tay phe phẩy quạt nan. Cũng chính nơi đây, ông hay ngồi rang cà phê. Mỗi lần rang, ba tôi thường kéo một cái ḷ nhỏ, bỏ cà phê hạt vào và rang nhỏ lửa trên một chiếc nồi than hoa. Dụng cụ rang cà phê của ông nh́n rất lạ, nó giống cái khoang máy giặt bây giờ, nhỏ thôi, bằng đồng mà ông giữ ǵn rất cẩn thận. Mỗi lần ba tôi rang ít cà phê một, khoảng hai bát ăn cơm, quay nhẹ và đều tay dưới than hồng.
Một lần, vào ngày cuối tuần, cậu bé Quân hàng xóm đă qua nhà bạn chơi, đúng lúc gia đ́nh bạn mở hũ rượu rắn, lấy rượu và bỏ bă. Đó là những con rắn đă được ngâm hàng năm trời, nên Quân xin một con về nghịch, vốn chỉ tính mang đến lớp dọa bọn con gái. Khi mang về nhà th́ gặp "Tướng" Thành ở ngoài cửa. Gặp "Tướng", tụi trẻ ngày ấy thường phải đứng nghiêm chào, nhưng lúc đó tay của Quân bị vướng cái túi rắn nên "Tướng" đă kiểm tra và tịch thu, nói rằng để trưng dụng cho... tác chiến. Nh́n thấy con rắn, "Tướng" khoái quá, bảo Quân, mày nghe lời tao th́ tao thăng chức cho mày làm đại tá, c̣n không sẽ ăn đ̣n!
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/ai-van-to-1371441585_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Từ trái qua: Anh trai Hà Quang Tuyên, Ái Vân, vợ anh Hà Quang Hiến và cháu gái - con của anh Tuyên.</td> </tr></tbody></table> Chiều hôm sau ba tôi lại vác ḷ ra rang cà phê, cậu bé Quân lại được ba tôi gọi quạt lửa dùm như mọi bữa. Đang lom nhom quạt, "Tướng" Thành vẫy Quân chạy ra ngoài. "Tướng" nói Quân "Mày cầm con rắn khô này, kín đáo bỏ đằng sau lưng của ông nhé. Mày c̣n nhỏ ông không nghi ngờ ǵ đâu!". Bé Quân định từ chối th́ bị ông tướng búng một cái rơ đau cảnh cáo vào tai nên đành phải tuân lệnh.
Khi thấy Quân đă hoàn thành nhiệm vụ, anh Thành tôi la lớn: "Ba, ba, có con rắn ḱa!". Ba tôi nháo nhác nh́n quanh và thấy con rắn, ông liền nhẩy phắt dậy, chúi đầu lao về phía trước, đá đổ cả ḷ than và cái nồi rang cà phê, than đỏ và cà phê văng tung toé khắp nơi, khói um hết cả lên. Sau đó, ba tôi lập cập đạp qua cả than, cả ḷ và những hạt cà phê đen, chạy quáng quàng ra đường, mặt hoảng hốt, miệng ú ớ. Trong khi đó, anh Thành tôi và đám trẻ đang đứng ŕnh xem th́ ḅ lăn ra cười. Nghe tiếng đổ vỡ ồn ào, mẹ tôi chạy từ trong nhà ra xem, thấy vậy cũng ph́ cười v́ tṛ con trẻ dọa ba, nhưng khi thấy ông thất thần quay vào, kḥ khè khó thở v́ quá sợ, th́ bà lại nổi giận, quát ầm lên. Riêng anh Thành bị gọi vào nhà "sạc" cho một trận. Kể từ đó, mỗi khi rang cà phê, ba tôi cấm đứa trẻ nào lảng vảng lại gần. Riêng ông th́ chuyển chỗ, ngồi sát tường cho an toàn, mặc khói bay cay xè mắt...
Trong thời gian chiến tranh, gia đ́nh tôi sơ tán rất nhiều nơi như Ḥa B́nh, Hà Bắc, Sơn Tây, Hưng Yên. Nhờ những người nông dân chất phác và tốt bụng mà hầu hết những nơi chúng tôi đến ở nhờ đều được gia đ́nh chủ nhà dành cho những chỗ ở cũng như mọi tiện nghi tốt nhất mà họ có. Tôi vẫn c̣n nhớ gian giữa của căn nhà mà cả gia đ́nh tôi đă tới ở nhờ tại Hà Bắc. Chủ nhà đă nhường cho khách vị trí tốt nhất trong nhà, c̣n gia đ́nh họ th́ ở hai chái bên cạnh, nhỏ hẹp vô cùng.
Trong lúc má tôi và anh Văn suốt ngày bận rộn tập vở diễn th́ bố con, bà cháu tôi ở nhà lo ổn định cuộc sống gia đ́nh. Hàng ngày khi bà ngoại nấu ăn, ba tôi cùng tôi và Ái Xuân đi khênh nước đổ đầy vào cái lu đặt ở ngoài sân. Thông thường th́ khoảng 14 thùng đă đầy lu rồi, nhưng v́ cả 3 bố con đều lóng ngóng chẳng biết làm sao nên cứ xách từng thùng một, rất mất thời gian. Một bữa ba bảo, thôi hai đứa ở nhà, để ḿnh ba đi gánh nước cho nhanh. Ba đi được một lát, tôi nghe thấy tiếng gọi: “Vân - Xuân ơi, ra giúp ba với! ”. Chạy vội ra, chúng tôi vừa buồn cười vừa thương khi thấy ba đang c̣ng gập người xuống, cái đ̣n gánh đang bập bềnh ở giữa lưng. Khổ quá, người ta gánh nước bằng vai, c̣n ba tôi th́ "cơng" nước bằng đ̣n gánh trên lưng, làm ǵ mà chẳng đau. Thương ba quá, bữa sau tôi quyết một ḿnh đi gánh nước. Lúc đầu cũng chỉ gánh được một nửa thùng thôi, sau quen nặng được th́ phăm phăm hai bên hai thùng đầy về nhà. Từ đó, tôi trở thành người đảm trách việc gánh nước đổ vào lu.
Những khi trời đổ mưa, các cô chú trong Đoàn cải lương Nam bộ cùng sơ tán ở gần đó bèn đi bắt cóc, nhái, ếch để cải thiện bữa ăn. Mới đầu, chúng tôi sợ không dám ăn. Sau, được anh Văn nhử bằng một cái đùi xào lăn thấy thơm quá, th́ thích mê. Vậy là lũ trẻ chúng tôi được giao nhiệm vụ hàng ngày làm thịt cóc, thịt nhái. Làm thịt cóc là cực nhất. Trước tiên do cảm giác ghê ghê v́ nhựa cóc, sau là phải hết sức cẩn thận và thật tinh mắt, khi tách gan và mỡ không được sót bất kỳ một cái trứng cóc nào. Chỉ cần dính một quả trứng cóc bé tí xíu thôi mà ăn vào sẽ ngộ độc chết ngay lập tức.
Hồi ấy, Đoàn cải lương Nam bộ đi sơ tán đến đâu, lúc đầu c̣n nghe thấy tiếng ếch nhái kêu râm ran, chỉ một thời gian sau là thấy im thin thít hết, bởi tất cả đă theo nhau vào nồi rồi. Khi cóc, nhái, ễnh ương chẫu chuộc đă hết th́ bắt đầu chuyển sang đến món ốc sên. Thú thật, ếch nhái tôi c̣n thấy ngon, chứ ốc sên th́ quả thật là khó nuốt. Đặc biệt nhớt của ốc sên là nỗi ám ảnh của tôi cả những năm về sau. Sợ lắm! Nhưng dù sao cũng phải công nhận những món "đặc sản quê" đầy sáng tạo bắt nguồn từ các cô chú trong Đoàn cải lương Nam bộ hồi ấy cũng giúp lũ trẻ đang tuổi lớn chúng tôi có thêm khẩu phần đạm trong bữa ăn vốn nghèo nàn toàn rau xanh...
<table class="tplCaption" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="0" width="1"><tbody><tr><td> http://l.f9.img.vnexpress.n et/2013/06/17/chan-dung-ai-van-1371454997_500x0.jpg</td> </tr><tr><td class="Image"> Ca sĩ Ái Vân.</td> </tr></tbody></table> Ở nơi sơ tán mới, bà ngoại c̣n học được cách làm nước mắm cua. Cua được ướp trong 3 tháng với muối là thành nước mắm. Màu nước mắm cua vàng ươm, đẹp vô cùng. Ở nơi sơ tán thiếu thốn, nước mắm cua cũng trở thành món ăn đặc sản hiếm hoi, quư giá.
Lúc này anh Thành, Ái Xuân và tôi chỉ khác lũ trẻ con nhà quê ở mỗi điểm là quần áo lành lặn hơn, có màu sắc rực rỡ hơn. Ngoài ra th́ đứa trẻ nào cũng chân đất đi câu cá, cất vó tôm, đến mùa gặt th́ đi mót thóc, xem đập lúa hay xay lúa, giă gạo. Ngày mùa, làng trên xóm dưới rộn ràng, thích nhất là sân đ́nh những đêm trăng đập lúa. Dù lúc ấy tôi thấy khắp người cứ nổi mẩn ngứa điên v́ dậm thóc nhưng chỉ cần dội xong vài gáo nước giếng là khỏe liền. Thỉnh thoảng, bác chủ nhà luộc một rổ khoai lang, khoai sọ, cả nhà lại trải chiếu giữa sân ngồi ăn khoai uống nước chè tươi, nói chuyện, văn gió. Gió mát hiu hiu, nhiều bữa chúng tôi ngồi hóng chuyện người lớn mà nằm lăn ra ngủ say lúc nào không biết.
Ở quê, thấy đám trẻ địa phương bơi lội thoăn thoắt dưới ao nên tôi muốn học bơi lắm. Nghe mọi người nói chỉ cần cho chuồn chuồn cắn rốn là bơi tốt ngay. Vậy là tôi bắt luôn một con chuồn chuồn ngô to tướng, răng thật sắc và để vào rốn cho cắn, đau không chịu nổi. Xong, tôi ôm chặt đầu gối nhảy xuống ao, thấy lưng nổi lên mặt nước th́ chắc mẩm phen này là bơi ngon lành! Niềm vui ngắn chẳng tày gang, chưa kịp sải tay bơi được nhát nào bỗng tôi thấy một con đỉa to bám chặt vào thành bụng. Sợ chết khiếp, nh́n quanh cả ao chỉ có một ḿnh tôi tập bơi, không cầu cứu được ai, đành lấy khăn dứt mạnh con đỉa ra rồi chạy một mạch về nhà. Từ nơi miệng đỉa cắn, máu chảy không cầm nổi. Vừa nh́n thấy má, tôi khóc ̣a lên. Vậy là kết thúc mộng học bơi trong... máu và nước mắt!
Lần sơ tán tiếp theo về Hưng Yên th́ gia đ́nh tôi ly tán. Ba tôi và hai cô con gái, Ái Vân - Ái Xuân ở xă Lạc Đạo v́ ở đó mới gần trường cấp một, c̣n má tôi, anh Văn và em út Ái Thanh th́ ở xă Như Quỳnh, nơi Trường sân khấu được sơ tán về. Thời gian này, má và anh Văn đă về trường dạy học. Cứ một, hai tuần, ba lại đưa chúng tôi sang Như Quỳnh để thăm má. Khi đi th́ như ngày hội, lúc về th́ ủ ê như con gà rù.
Má ở chùa Nôm xă Như Quỳnh. Mỗi khi đi qua chiếc cầu đá với những viên đá xanh mát mịn là biết sắp đến chùa Nôm, hai chị em đạp dấn xe vọt lên trước để mau đến gặp má. Má đón chúng tôi bằng t́nh yêu thương qua những món ngon nhất có thể. Má nấu cả chè chuối theo kiểu người Nam, bên trên rắc lạc rang thơm phưng phức.
Có khi chúng tôi tới vào ngày Rằm hay Mùng Một th́ lại được xem đóng oản và hưởng lộc của nhà chùa. Trong chùa có gian pḥng nhỏ luôn đóng kín. Ṭ ṃ, tôi nép ḿnh nh́n qua khe cửa. Phát hiện ra trong pḥng, rất nhiều người đang lên đồng. Các bà, các cô mặc quần áo sặc sỡ và phấn son ḷe loẹt. Người nhập đồng mặt đỏ lựng, say trầu, say thuốc và say cả không gian mờ ảo của đồng, của cốt trong tiếng nhạc khi khoan nhặt, lúc rộn ràng đầy hưng phấn và thăng hoa của các cô đồng, cậu đồng, của cung văn và những người hầu giá xung quanh. Tan buổi chầu, tôi bắt gặp các khuôn mặt đỏ bừng của các bà, các cô, điều đó luôn khơi dậy trong tôi sự ṭ ṃ khủng khiếp!
VNN