vuitoichat
11-22-2014, 12:36
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh đă đưa ra một cái nh́n đơn giản nhưng đầy sức mạnh: sự hồi sinh của quốc gia Trung Quốc. Đó là lời động viên ái quốc lấy cảm hứng từ những hào quang quá khứ của đế chế Trung Quốc và những lư tưởng của xă hội chủ nghĩa đương thời để khuyến khích đoàn kết chính trị trong nước và ảnh hưởng ngoài nước. Chỉ sau hai năm đương chức, Tập đă tự khẳng định ḿnh là một nhà lănh đạo có sức thay đổi. Tập theo đuổi một nghị tŕnh dự trù, nếu không nói là cách mạng, cải cách các quan hệ không chỉ đối với ở trong Trung Quốc mà c̣n đối với ngoài nước.
Cơ bản viễn kiến của Tập là một nhận thức về sự cấp bách. Tập nắm quyền vào lúc mà Trung Quốc, cho dù thành công về kinh tế, phiêu dạt về chính trị. Đảng Cộng sản Trung Quốc, bị tràn ngập bởi tham nhũng và thiếu vắng một lư tưởng hấp dẫn, đă đánh mất niềm tin trong công chúng và bất ổn xă hội trên đà gia tăng. Kinh tế Trung Quốc, dù vẫn tăng trưởng một cách ấn tượng, đă bắt đầu có dấu hiệu của giới hạn và sự không ổn định. Và về mặt quốc tế th́ cho dù ở vị trí cường quốc kinh tế toàn cầu, Trung Quốc vẫn chưa làm đúng sức của ḿnh. Bắc Kinh đă thất bại trong việc phản ứng một cách có hiệu quả đối với những khủng hoảng ở Libya và Syria và bàng quang khi mà thay đổi chính trị rung chuyển hai đối tác thân nhất, Miến Điện (hay c̣n được biết đến là Burma) và Bắc Triều Tiên. Đối với nhiều nhà quan sát, nó trông có vẻ là Trung Quốc không có chính sách ngoại giao chiến lược bao quát.
Tập đă phản ứng với t́nh trạng mơ hồ này bằng một cuộc thâu tóm quyền lực--cho ông ta, cho Đảng Cộng sản, và cho Trung Quốc. Ông từ bỏ truyền thống của người cộng sản về lănh đạo tập thể. Thay vào đó là việc ông thiết lập cho bản thân ḿnh như là một lănh tụ tối cao trong một hệ thống chính trị cực kỳ tập trung. Ở trong nước, những đề nghị cải cách của Tập sẽ nâng đỡ vai tṛ của thị trường thế nhưng dù sao đi nữa cho phép chính quyền vẫn giữ phần lớn kiểm soát. Ở ngoài nước, Tập đă t́m cách nâng vị thế Trung Quốc bằng cách mở rộng thương mại, thiết lập những tổ chức quốc tế, và củng cố quân đội. Viễn kiến của Tập chứa đựng một nỗi sợ tiềm ẩn: rằng là một cánh cửa mở rộng ra cho những ư tưởng chính trị và kinh tế phương Tây sẽ làm suy yếu quyền lực của chính quyền Trung Quốc.
Nếu thành công, những cải cách của Tập có thể tạo ra một chính quyền không tham nhũng, đoàn kết chính trị, và hùng cường về kinh tế mang tầm vóc quốc tế: một siêu Singapore. Thế nhưng chẳng có ǵ dám chắc rằng những cải cách sẽ có tính xoay chuyển như Tập mong đợi. Những chính sách của ông đă tạo ra những ổ bất măn sâu sắc trong nước và đă tạo ra những phản ứng ngược ở nước ngoài. Để dẹp tan bất đồng, Tập đă phát động một cuộc đàn áp chính trị, gạt nhiều công dân Trung Quốc tài năng và tháo vát ra ngoài mà những cải cách của ông định ủng hộ. Những biện pháp gợi ư cải cách kinh tế của ông đă đặt ra nhiều câu hỏi về những viễn cảnh tiếp tục phát triển của quốc gia. Và lối suy nghĩ được ăn cả đă làm suy ṃn những cố gắng của ông để trở thành một nhà lănh đạo toàn cầu.
Hoa Kỳ và phần c̣n lại của thế giới không thể ngóng đợi những cải cách của ông ta sẽ cho kết quả ra sao. Hoa Kỳ nên sẵn sàng đi theo một số sáng kiến của Tập như là những cơ hội cho hợp tác quốc tế trong khi xem những việc khác là những xu hướng đáng lo ngại cần phải được ngăn cản trước khi chúng trở nên vững chắc.
ĐÀN ÁP QUỐC NỘI
Viễn kiến của Tập cho một Trung Quốc hồi sinh dựa tất cả vào khả năng của ông để đưa cải cách chính trị theo phong cách đặc biệt của ông: thu tóm quyền lực bằng cách tạo ra những tổ chức, bịt miệng chống đối chính trị, hợp pháp hóa sự lănh đạo của ông ta và quyền lực của Đảng Cộng sản trong mắt nhân dân Trung Quốc. Kể từ khi nhậm chức, Tập đă nhanh chóng thu tóm quyền lực chính trị và trở nên, trong giới lănh đạo Trung Quốc, không chỉ là người quan trọng trong những đồng liêu mà là người tối thượng. Ông ta giữ chức Tổng bí thư Ban chấp hành Đảng Cộng sản và Chủ tịch Quân ủy Trung ương, hai trụ cột truyền thống dưới sự lănh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ngoài ra Tập cũng giữ chức lănh đạo các nhóm hàng đầu về kinh tế, cải cách quân sự, an ninh mạng, Đài Loan, ngoại giao và một ủy ban về an ninh quốc gia. Không như những người tiền nhiệm, họ để thủ tướng làm công tác của người có thẩm quyền về kinh tế của chính quyền, Tập tự ḿnh giành lấy tṛ đó. Ông ta cũng đă làm một việc rất là cá nhân về quyền chỉ huy đối với quân đội: mùa xuân vừa qua, ông nhận được những lời tuyên thệ trung thành công khai từ 53 sĩ quan quân đội cao cấp. Theo lời một viên tướng về hưu, những lời tuyên thệ như vậy chỉ diễn ra ba lần trước đây trong lịch sử của Trung Quốc.
Trong nỗ lực thu tóm quyền lực của ḿnh, Tập cũng đă t́m cách loại trừ những tiếng nói chính trị khác, đặc biệt là nơi đă từng là nhộn nhịp như Internet. Chính quyền đă bắt giữ, giam cầm, hoặc công khai hạ nhục những người viết blog nổi tiếng như nhà kinh doanh tỷ phú Phan Thạch Ngật và Tiết Tất Quần (microblog Tiết Man Tử). Những nhà b́nh luận như vậy, với hàng chục triệu người theo dơi trên mạng xă hội, đă thường hay thảo luận những vấn đề từ ô nhiễm môi trường cho đến kiểm duyệt cho đến buôn bán trẻ em. Cho dù họ đă không hoàn toàn bị buộc im miệng, họ không c̣n đi lang thang vào lănh vực chính trị. Quả thực là Phan, một nhân vật chính của phong trào gây áp lực chính quyền Trung Quốc cải thiện chất lượng không khí của Bắc Kinh, bị buộc phải tự kiểm điểm trên đài truyền h́nh quốc gia vào năm 2013. Sau đó ông ta dùng Weibo, một dịch vụ tiểu blog của Trung Quốc, để cảnh báo một thành viên tỷ phú bất động sản về chuyện chỉ trích chương tŕnh cải cách kinh tế của chính phủ: "Cẩn thận, nếu không anh có thể bị bắt giữ."
Dưới trướng của Tập, Bắc Kinh đă ra một đống những nghị định kiểm soát Internet. Một luật đề ra mức án lên đến ba năm tù cho việc đăng tải bất cứ chuyện ǵ mà các nhà chức trách cho là "tin đồn", nếu mẩu tin được đọc bởi hơn 5000 người hay được chuyển tiếp trên 500 lần. Theo những dự luật mới ngặt nghèo này, công dân Trung Quốc đă bị bắt giữ v́ đăng tải những giả thiết về việc mất tích của chuyến bay 370 của hăng Hàng Không Malaysia. Trong khoảng thời gian hơn bốn tháng, Bắc Kinh đă đ́nh chỉ, xóa, hoặc phạt hơn 100 000 tài khoản trên Weibo v́ vi phạm một trong bảy "điểm mấu chốt" được định nghĩa sơ sài cho giới hạn của ngôn luận cho phép. Những quy định này dẫn đến suy giảm 70 phần trăm các bài viết trên Weibo từ tháng Ba 2012 cho đến tháng Mười Hai 2013 trong 1,6 triệu người dùng Weibo theo một nghiên cứu được thi hành bởi The Telegraph. Và khi những công dân mạng Trung Quốc biết được những cách khác để liên lạc, ví dụ như sử dụng nền tảng tin nhắn nhóm WeChat, những tay kiểm duyệt của chính phủ bám đuôi họ. Vào tháng 8 2014, Bắc Kinh ban hành những quy định mới về tin nhắn tức thời đ̣i hỏi người dùng phải đăng kư với tên thật, giới hạn chia sẻ tin tức chính trị, và bắt tuân theo một quy tắc ứng xử. Không lấy làm lạ là xếp hạng tự do Internet toàn cầu của Trung Quốc vào năm 2013, tổ chức phi lợi nhuận Freedom House ở Hoa Kỳ xếp Trung Quốc vào hạng 58 trong 60 quốc gia--đồng hạng với Cuba. Chỉ Iran xếp hạng dưới hơn.
Trong nỗ lực của Tập để khuyến khích đoàn kết tư tưởng, Tập đă chụp mũ những tư tưởng ngoại lai thách đố hệ thống chính trị của Trung Quốc là không yêu nước và có khi là nguy hiểm. Cứ theo lối suy nghĩ này, Bắc Kinh đă cấm nghiên cứu đại học và giảng dạy về bảy đề tài: giá trị phổ quát, xă hội dân sự, quyền công dân, tự do báo chí, những sai lầm Đảng Cộng Sản đă làm, những đặc quyền của chủ nghĩa tư bản, và sự độc lập của tư pháp. Mùa hè vừa rồi, một cán bộ đảng công khai đả phá Viện Khoa Học Xă Hội Trung Quốc, một viện nghiên cứu của chính phủ, là đă bị "xâm nhập bởi những thế lực nước ngoài." Sự đả phá này gặp phải diễu cợt trong giới học giả nổi bật của Trung Quốc ở ngoài học viện bao gồm kinh tế gia Mao Vu Thức, giáo sư luật Hạ Vệ Phương, và nhà văn Lưu Nhất Minh. Dẫu vậy, những lời cáo buộc sẽ có thể có một tác dụng làm nhụt nhụê khí đối với nghiên cứu học thuật và hợp tác quốc tế.
Việc đàn áp này có thể phá hoại sự liên kết chính trị mà Tập theo đuổi. Cư dân Hương Cảng và Ma Cao, theo lệ th́ đă hưởng nhiều tự do chính trị hơn những người ở đại lục, đă theo dơi những động thái của Tập với lo lắng phát sốt; nhiều người đă kêu gọi cải cách dân chủ. Trong một nền dân chủ sôi động như Đài Loan, những khuynh hướng trù dập của Tập chẳng thể giúp ích ǵ cho việc khuyến khích thống nhất với đại lục. Và trong vùng chia rẽ sắc tộc Tân Cương, những chính sách hạn chế chính trị và văn hóa đă dẫn đến những cuộc bạo động.
Ngay cả trong giới thượng lưu chính trị, nhiều người đă bày tỏ quan ngại về việc Tập siết chặt và theo đuổi một chỗ đứng ở hải ngoại. Theo nguyệt san Hồ Nhuận Bách Phú ở Trung Quốc, 85 phần trăm số người có tài sản hơn 1 triệu đô mỹ muốn con cái được giáo dục ở nước ngoài, và hơn 65 phần trăm công dân Trung Quốc với tài sản hơn 1,6 triệu đô mỹ đă di tản hoặc có kế hoạch để đi. Sự tháo chạy của giới tinh hoa của Trung Quốc đă trở thành không chỉ là một sự bẽ mặt chính trị mà c̣n là một sự thất bại đáng kể đối với những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thu hút những khoa học gia hàng đầu và học giả ở hải ngoại trong những thập niên vừa qua.
MỘT CHÍNH NGHĨA?
Tâm điểm của những cải cách chính trị của Tập là nỗ lực của ông nhằm phục hồi chính nghĩa của Đảng Cộng sản. Ông ta đă chỉ rơ rằng nếu không để ư nạn dịch tham nhũng của đảng nó có thể dẫn đến suy tàn không chỉ của đảng mà c̣n của chính quyền Trung Quốc. Với sự chỉ đạo sát cánh của Vương Kỳ Sơn, một thành viên của Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị, giải quyết tham nhũng của cán bộ đă trở thành vấn đề dấu ấn của Tập. Những nhà lănh đạo Trung Quốc trước đó đă có chiến dịch chống tham nhũng thế nhưng Tập đă mang lại khí thế và tầm quan trọng cho mục tiêu: giới hạn quỹ cho yến tiệc công, xe, suất ăn; công kích những nhân vật nổi tiếng của truyền thông, nhà nước, quân đội, và lănh vực tư nhân; gia tăng đáng kể số vụ án tham nhũng mang ra xét xử. Vào năm 2013, đảng trừng phạt hơn 182 000 quan chức v́ tham nhũng, 50 000 hơn b́nh quân hàng năm so với năm năm trước. Hai vụ bê bối nổ ra mùa xuân vừa rồi cho thấy mức độ của chiến dịch. Ở vụ thứ nhất, các nhà chức trách trung ương bắt giữ một trung tướng ở quân đội Trung Quốc v́ đă bán hàng trăm chức vụ trong các lực lượng vũ trang, đôi khi với giá khủng khiếp; ví dụ giá cho chức thiếu tướng lên đến 4,8 triệu đô mỹ. Ở vụ thứ hai, Bắc Kinh đă bắt đầu điều tra hơn 500 thành viên của chính quyền địa vùng Tỉnh Hồ Nam v́ đă tham gia vào một đường dây bán phiếu bầu cử 18 triệu đô mỹ.
Cuộc thập tự chinh chống tham nhũng của Tập chỉ tiêu biểu một phần của dự định lớn hơn của ông ta để giành lại chính nghĩa của Đảng Cộng Sản. Ông cũng đă đưa ra những cải cách nhắm đến một số quan tâm cấp bách nhất của xă hội Trung Quốc. Với Tập ở vị trí đứng mũi chịu sào, giới lănh đạo Trung Quốc đă phát động một chiến dịch để cải thiện chất lượng không khí của quốc gia; cải cách chính sách một con; thay đổi hệ thống hộ khẩu mà nó gắn chặt với nhà ở, chăm sóc sức khỏe, và giáo dục với người dân và có khuynh hướng ưu đăi thị dân hơn là dân quê; đóng cửa hệ thống "trại cải tạo lao động" mà chúng cho phép chính quyền giam giữ người không cần lư do. Chính phủ cũng đă loan báo những kế hoạch để sửa soạn cho hệ thống pháp lư minh bạch hơn và để xóa bỏ việc can thiệp của quan chức địa phương.
Dẫu cho những sáng kiến của Tập có mức độ ấn tượng và bao quát, chẳng có ǵ sáng sủa v́ không biết chúng có tiêu biểu cho sự khởi đầu của thay đổi về lâu dài hay không, hay là chúng chỉ là những biện pháp hời hợt với chủ đích lấy ḷng nhân dân trước mắt. Dù ǵ đi nữa, một số cải cách của ông đă kích động sự chống đối mạnh mẽ. Theo Financial Times, những cựu lănh đạo Trung Quốc như cả Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đều cảnh báo Tập nhằm kiềm chế chiến dịch chống tham nhũng, và bản thân Tập đă thừa nhận là những nỗ lực của ông đă gặp phải chống đối đáng kể. Chiến dịch cũng đă dẫn đến những thiệt hại kinh tế đáng kể. Theo một bản báo cáo của Bank of America Merrill Lynch, GDP của Trung Quốc có thể giảm trong năm nay lên đến 1.5 phần trăm do hậu quả của sự tụt giảm buôn bán hàng hóa và dịch vụ hàng xa xỉ khi mà các quan chức ngày càng lo ngại rằng những yến tiệc xa hoa, nhờ vả chính trị, những mua bán đắt đỏ sẽ đem lại sự chú ư không mong muốn. (Dĩ nhiên, nhiều người Trung Quốc vẫn đang tiếp tục mua, họ chỉ làm điều đó ở nước ngoài.) Và ngay cả những người ủng hộ mục tiêu của việc chống tham nhũng cũng đă đặt nghi vấn những phương pháp của Tập. Đơn cử Thủ tướng Lư Khắc Cường, đă kêu gọi có sự tường minh và giải tŕnh hơn trong chiến dịch chống tham nhũng của chính phủ vào đầu năm 2014; tuy vậy những lời phê b́nh của ông đă bị xóa bỏ khỏi những trang mạng.
Lập trường của Tập về tham nhũng có thể đưa đến một nguy cơ cho vị thế cá nhân và chính trị của ông: gia đ́nh của ông được xếp vào những giàu nhất trong giới lănh đạo của Trung Quốc, và theo The New York Times, Tập đă ra lệnh cho họ hàng xén bớt tài sản để giảm nguy cơ bị công kích cho ông. Hơn nữa, ông đă cưỡng lại những lời kêu gọi cho một sự minh bạch hơn, tống giam những nhà hoạt động thúc đẩy các quan chức bạch hóa tài sản của họ và trừng phạt những cơ quan báo chí phương Tây điều tra các nhà lănh đạo Trung Quốc.
NẮM GIỮ QUYỀN LỰC
V́ Tập cố thu tóm quyền lực chính trị và phục hồi tính chính thống của Đảng Cộng Sản, ông ta cũng phải t́m các cách làm cho kinh tế Trung Quốc tăng trưởng thêm. Nói khái quát là mục tiêu của ông bao gồm thay đổi Trung Quốc từ trung tâm sản xuất của thế giới thành đầu mối của sáng tạo, tái cân bằng kinh tế Trung Quốc bằng việc ưu tiên tiêu thụ hơn là đầu tư, và mở rộng chỗ cho doanh nghiệp tư nhân. Kế hoạch của Tập bao gồm những cải cách cả về nền tảng và chính sách. Lấy ví dụ, ông đă thay đổi hệ thống thuế bằng một cuộc đại tu đáng kể: ngân sách địa phương sẽ có từ nhiều nguồn thuế thay v́ chủ yếu từ việc bán đất, điều mà đă dẫn đến tham nhũng và bất ổn xă hội. Hơn nữa, chính quyền trung ương, theo truyền thống thu ngân sách quốc gia khoảng phân nửa trong khi chỉ chi một phần ba cho phúc lợi xă hội, sẽ tăng ngân sách cho những dịch vụ xă hội giảm bớt một phần gánh nặng cho chính quyền địa phương. Hàng chục những chính sách khác cũng đang trong giai đoạn thử nghiệm bao gồm khuyến khích tư nhân đầu tư vào những tập đoàn của nhà nước và giảm lương bổng của những nhà lănh đạo của các tập đoàn này, thành lập những ngân hàng tư để chuyển ḍng vốn đến doanh nghiệp nhỏ và trung, và rút ngắn thời gian cấp giấy phép cho những doanh nghiệp mới.
Dẫu vậy khi mà những chi tiết về kế hoạch của Tập lộ ra, nó cho thấy rơ ràng là cho dù ông ta chú trọng thị trường tự do, chính quyền sẽ nắm giữ kiểm soát phần lớn nền kinh tế. Cải tổ cách thức mà các tập đoàn nhà nước đang được điều hành sẽ không làm suy giảm vai tṛ chủ đạo của Đảng Cộng Sản trong việc hoạch định chính sách cho những công ty này; Tập đă giữ lại một số rào cản đáng kể đối với đầu tư nước ngoài; và ngay cả khi chính quyền cam kết chuyển ra khỏi phát triển dựa trên đầu tư, những nỗ lực kích thích kinh tế tiếp tục góp phần gia tăng nợ công của chính quyền địa phương. Quả thực là, theo một tờ báo Trung Quốc Hoàn Cầu Thời Báo, sự gia tăng của tổng nợ xấu trong ṿng sáu tháng đầu năm 2014 vượt quá giá trị của số nợ xấu mới cho cả năm 2013.
Hơn nữa, Tập đă truyền vào chương tŕnh kinh tế của ông với cảm xúc ái quốc--đôi khi bài ngoại--làm nó lan tràn khắp chương tŕnh chính trị của ông ta. Những chiến dịch chống tham nhũng và chống độc quyền hung hăn của ông ta đă nhắm đến những công ty đa quốc gia sản xuất những sản phẩm bao gồm sữa bột, thiết bị y tế, dược phẩm, và phụ tùng xe hơi. Bằng chứng là vào tháng 7, 2013, Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia của Trung Quốc nhóm họp các đại biểu từ 30 công ty đa quốc gia với một nỗ lực buộc họ thừa nhận làm điều phạm pháp. Có lúc, Bắc Kinh ra vẻ phá hoại sản phẩm ngoại quốc và các nhà cung cấp dịch vụ: truyền thông nhà nước săm soi chi tiết vào vi phạm của các công ty đa quốc gia trong khi tương đối im hơi lặng tiếng về những trường hợp tương tự ở các công ty của Trung Quốc.
Cơ bản viễn kiến của Tập là một nhận thức về sự cấp bách. Tập nắm quyền vào lúc mà Trung Quốc, cho dù thành công về kinh tế, phiêu dạt về chính trị. Đảng Cộng sản Trung Quốc, bị tràn ngập bởi tham nhũng và thiếu vắng một lư tưởng hấp dẫn, đă đánh mất niềm tin trong công chúng và bất ổn xă hội trên đà gia tăng. Kinh tế Trung Quốc, dù vẫn tăng trưởng một cách ấn tượng, đă bắt đầu có dấu hiệu của giới hạn và sự không ổn định. Và về mặt quốc tế th́ cho dù ở vị trí cường quốc kinh tế toàn cầu, Trung Quốc vẫn chưa làm đúng sức của ḿnh. Bắc Kinh đă thất bại trong việc phản ứng một cách có hiệu quả đối với những khủng hoảng ở Libya và Syria và bàng quang khi mà thay đổi chính trị rung chuyển hai đối tác thân nhất, Miến Điện (hay c̣n được biết đến là Burma) và Bắc Triều Tiên. Đối với nhiều nhà quan sát, nó trông có vẻ là Trung Quốc không có chính sách ngoại giao chiến lược bao quát.
Tập đă phản ứng với t́nh trạng mơ hồ này bằng một cuộc thâu tóm quyền lực--cho ông ta, cho Đảng Cộng sản, và cho Trung Quốc. Ông từ bỏ truyền thống của người cộng sản về lănh đạo tập thể. Thay vào đó là việc ông thiết lập cho bản thân ḿnh như là một lănh tụ tối cao trong một hệ thống chính trị cực kỳ tập trung. Ở trong nước, những đề nghị cải cách của Tập sẽ nâng đỡ vai tṛ của thị trường thế nhưng dù sao đi nữa cho phép chính quyền vẫn giữ phần lớn kiểm soát. Ở ngoài nước, Tập đă t́m cách nâng vị thế Trung Quốc bằng cách mở rộng thương mại, thiết lập những tổ chức quốc tế, và củng cố quân đội. Viễn kiến của Tập chứa đựng một nỗi sợ tiềm ẩn: rằng là một cánh cửa mở rộng ra cho những ư tưởng chính trị và kinh tế phương Tây sẽ làm suy yếu quyền lực của chính quyền Trung Quốc.
Nếu thành công, những cải cách của Tập có thể tạo ra một chính quyền không tham nhũng, đoàn kết chính trị, và hùng cường về kinh tế mang tầm vóc quốc tế: một siêu Singapore. Thế nhưng chẳng có ǵ dám chắc rằng những cải cách sẽ có tính xoay chuyển như Tập mong đợi. Những chính sách của ông đă tạo ra những ổ bất măn sâu sắc trong nước và đă tạo ra những phản ứng ngược ở nước ngoài. Để dẹp tan bất đồng, Tập đă phát động một cuộc đàn áp chính trị, gạt nhiều công dân Trung Quốc tài năng và tháo vát ra ngoài mà những cải cách của ông định ủng hộ. Những biện pháp gợi ư cải cách kinh tế của ông đă đặt ra nhiều câu hỏi về những viễn cảnh tiếp tục phát triển của quốc gia. Và lối suy nghĩ được ăn cả đă làm suy ṃn những cố gắng của ông để trở thành một nhà lănh đạo toàn cầu.
Hoa Kỳ và phần c̣n lại của thế giới không thể ngóng đợi những cải cách của ông ta sẽ cho kết quả ra sao. Hoa Kỳ nên sẵn sàng đi theo một số sáng kiến của Tập như là những cơ hội cho hợp tác quốc tế trong khi xem những việc khác là những xu hướng đáng lo ngại cần phải được ngăn cản trước khi chúng trở nên vững chắc.
ĐÀN ÁP QUỐC NỘI
Viễn kiến của Tập cho một Trung Quốc hồi sinh dựa tất cả vào khả năng của ông để đưa cải cách chính trị theo phong cách đặc biệt của ông: thu tóm quyền lực bằng cách tạo ra những tổ chức, bịt miệng chống đối chính trị, hợp pháp hóa sự lănh đạo của ông ta và quyền lực của Đảng Cộng sản trong mắt nhân dân Trung Quốc. Kể từ khi nhậm chức, Tập đă nhanh chóng thu tóm quyền lực chính trị và trở nên, trong giới lănh đạo Trung Quốc, không chỉ là người quan trọng trong những đồng liêu mà là người tối thượng. Ông ta giữ chức Tổng bí thư Ban chấp hành Đảng Cộng sản và Chủ tịch Quân ủy Trung ương, hai trụ cột truyền thống dưới sự lănh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ngoài ra Tập cũng giữ chức lănh đạo các nhóm hàng đầu về kinh tế, cải cách quân sự, an ninh mạng, Đài Loan, ngoại giao và một ủy ban về an ninh quốc gia. Không như những người tiền nhiệm, họ để thủ tướng làm công tác của người có thẩm quyền về kinh tế của chính quyền, Tập tự ḿnh giành lấy tṛ đó. Ông ta cũng đă làm một việc rất là cá nhân về quyền chỉ huy đối với quân đội: mùa xuân vừa qua, ông nhận được những lời tuyên thệ trung thành công khai từ 53 sĩ quan quân đội cao cấp. Theo lời một viên tướng về hưu, những lời tuyên thệ như vậy chỉ diễn ra ba lần trước đây trong lịch sử của Trung Quốc.
Trong nỗ lực thu tóm quyền lực của ḿnh, Tập cũng đă t́m cách loại trừ những tiếng nói chính trị khác, đặc biệt là nơi đă từng là nhộn nhịp như Internet. Chính quyền đă bắt giữ, giam cầm, hoặc công khai hạ nhục những người viết blog nổi tiếng như nhà kinh doanh tỷ phú Phan Thạch Ngật và Tiết Tất Quần (microblog Tiết Man Tử). Những nhà b́nh luận như vậy, với hàng chục triệu người theo dơi trên mạng xă hội, đă thường hay thảo luận những vấn đề từ ô nhiễm môi trường cho đến kiểm duyệt cho đến buôn bán trẻ em. Cho dù họ đă không hoàn toàn bị buộc im miệng, họ không c̣n đi lang thang vào lănh vực chính trị. Quả thực là Phan, một nhân vật chính của phong trào gây áp lực chính quyền Trung Quốc cải thiện chất lượng không khí của Bắc Kinh, bị buộc phải tự kiểm điểm trên đài truyền h́nh quốc gia vào năm 2013. Sau đó ông ta dùng Weibo, một dịch vụ tiểu blog của Trung Quốc, để cảnh báo một thành viên tỷ phú bất động sản về chuyện chỉ trích chương tŕnh cải cách kinh tế của chính phủ: "Cẩn thận, nếu không anh có thể bị bắt giữ."
Dưới trướng của Tập, Bắc Kinh đă ra một đống những nghị định kiểm soát Internet. Một luật đề ra mức án lên đến ba năm tù cho việc đăng tải bất cứ chuyện ǵ mà các nhà chức trách cho là "tin đồn", nếu mẩu tin được đọc bởi hơn 5000 người hay được chuyển tiếp trên 500 lần. Theo những dự luật mới ngặt nghèo này, công dân Trung Quốc đă bị bắt giữ v́ đăng tải những giả thiết về việc mất tích của chuyến bay 370 của hăng Hàng Không Malaysia. Trong khoảng thời gian hơn bốn tháng, Bắc Kinh đă đ́nh chỉ, xóa, hoặc phạt hơn 100 000 tài khoản trên Weibo v́ vi phạm một trong bảy "điểm mấu chốt" được định nghĩa sơ sài cho giới hạn của ngôn luận cho phép. Những quy định này dẫn đến suy giảm 70 phần trăm các bài viết trên Weibo từ tháng Ba 2012 cho đến tháng Mười Hai 2013 trong 1,6 triệu người dùng Weibo theo một nghiên cứu được thi hành bởi The Telegraph. Và khi những công dân mạng Trung Quốc biết được những cách khác để liên lạc, ví dụ như sử dụng nền tảng tin nhắn nhóm WeChat, những tay kiểm duyệt của chính phủ bám đuôi họ. Vào tháng 8 2014, Bắc Kinh ban hành những quy định mới về tin nhắn tức thời đ̣i hỏi người dùng phải đăng kư với tên thật, giới hạn chia sẻ tin tức chính trị, và bắt tuân theo một quy tắc ứng xử. Không lấy làm lạ là xếp hạng tự do Internet toàn cầu của Trung Quốc vào năm 2013, tổ chức phi lợi nhuận Freedom House ở Hoa Kỳ xếp Trung Quốc vào hạng 58 trong 60 quốc gia--đồng hạng với Cuba. Chỉ Iran xếp hạng dưới hơn.
Trong nỗ lực của Tập để khuyến khích đoàn kết tư tưởng, Tập đă chụp mũ những tư tưởng ngoại lai thách đố hệ thống chính trị của Trung Quốc là không yêu nước và có khi là nguy hiểm. Cứ theo lối suy nghĩ này, Bắc Kinh đă cấm nghiên cứu đại học và giảng dạy về bảy đề tài: giá trị phổ quát, xă hội dân sự, quyền công dân, tự do báo chí, những sai lầm Đảng Cộng Sản đă làm, những đặc quyền của chủ nghĩa tư bản, và sự độc lập của tư pháp. Mùa hè vừa rồi, một cán bộ đảng công khai đả phá Viện Khoa Học Xă Hội Trung Quốc, một viện nghiên cứu của chính phủ, là đă bị "xâm nhập bởi những thế lực nước ngoài." Sự đả phá này gặp phải diễu cợt trong giới học giả nổi bật của Trung Quốc ở ngoài học viện bao gồm kinh tế gia Mao Vu Thức, giáo sư luật Hạ Vệ Phương, và nhà văn Lưu Nhất Minh. Dẫu vậy, những lời cáo buộc sẽ có thể có một tác dụng làm nhụt nhụê khí đối với nghiên cứu học thuật và hợp tác quốc tế.
Việc đàn áp này có thể phá hoại sự liên kết chính trị mà Tập theo đuổi. Cư dân Hương Cảng và Ma Cao, theo lệ th́ đă hưởng nhiều tự do chính trị hơn những người ở đại lục, đă theo dơi những động thái của Tập với lo lắng phát sốt; nhiều người đă kêu gọi cải cách dân chủ. Trong một nền dân chủ sôi động như Đài Loan, những khuynh hướng trù dập của Tập chẳng thể giúp ích ǵ cho việc khuyến khích thống nhất với đại lục. Và trong vùng chia rẽ sắc tộc Tân Cương, những chính sách hạn chế chính trị và văn hóa đă dẫn đến những cuộc bạo động.
Ngay cả trong giới thượng lưu chính trị, nhiều người đă bày tỏ quan ngại về việc Tập siết chặt và theo đuổi một chỗ đứng ở hải ngoại. Theo nguyệt san Hồ Nhuận Bách Phú ở Trung Quốc, 85 phần trăm số người có tài sản hơn 1 triệu đô mỹ muốn con cái được giáo dục ở nước ngoài, và hơn 65 phần trăm công dân Trung Quốc với tài sản hơn 1,6 triệu đô mỹ đă di tản hoặc có kế hoạch để đi. Sự tháo chạy của giới tinh hoa của Trung Quốc đă trở thành không chỉ là một sự bẽ mặt chính trị mà c̣n là một sự thất bại đáng kể đối với những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thu hút những khoa học gia hàng đầu và học giả ở hải ngoại trong những thập niên vừa qua.
MỘT CHÍNH NGHĨA?
Tâm điểm của những cải cách chính trị của Tập là nỗ lực của ông nhằm phục hồi chính nghĩa của Đảng Cộng sản. Ông ta đă chỉ rơ rằng nếu không để ư nạn dịch tham nhũng của đảng nó có thể dẫn đến suy tàn không chỉ của đảng mà c̣n của chính quyền Trung Quốc. Với sự chỉ đạo sát cánh của Vương Kỳ Sơn, một thành viên của Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị, giải quyết tham nhũng của cán bộ đă trở thành vấn đề dấu ấn của Tập. Những nhà lănh đạo Trung Quốc trước đó đă có chiến dịch chống tham nhũng thế nhưng Tập đă mang lại khí thế và tầm quan trọng cho mục tiêu: giới hạn quỹ cho yến tiệc công, xe, suất ăn; công kích những nhân vật nổi tiếng của truyền thông, nhà nước, quân đội, và lănh vực tư nhân; gia tăng đáng kể số vụ án tham nhũng mang ra xét xử. Vào năm 2013, đảng trừng phạt hơn 182 000 quan chức v́ tham nhũng, 50 000 hơn b́nh quân hàng năm so với năm năm trước. Hai vụ bê bối nổ ra mùa xuân vừa rồi cho thấy mức độ của chiến dịch. Ở vụ thứ nhất, các nhà chức trách trung ương bắt giữ một trung tướng ở quân đội Trung Quốc v́ đă bán hàng trăm chức vụ trong các lực lượng vũ trang, đôi khi với giá khủng khiếp; ví dụ giá cho chức thiếu tướng lên đến 4,8 triệu đô mỹ. Ở vụ thứ hai, Bắc Kinh đă bắt đầu điều tra hơn 500 thành viên của chính quyền địa vùng Tỉnh Hồ Nam v́ đă tham gia vào một đường dây bán phiếu bầu cử 18 triệu đô mỹ.
Cuộc thập tự chinh chống tham nhũng của Tập chỉ tiêu biểu một phần của dự định lớn hơn của ông ta để giành lại chính nghĩa của Đảng Cộng Sản. Ông cũng đă đưa ra những cải cách nhắm đến một số quan tâm cấp bách nhất của xă hội Trung Quốc. Với Tập ở vị trí đứng mũi chịu sào, giới lănh đạo Trung Quốc đă phát động một chiến dịch để cải thiện chất lượng không khí của quốc gia; cải cách chính sách một con; thay đổi hệ thống hộ khẩu mà nó gắn chặt với nhà ở, chăm sóc sức khỏe, và giáo dục với người dân và có khuynh hướng ưu đăi thị dân hơn là dân quê; đóng cửa hệ thống "trại cải tạo lao động" mà chúng cho phép chính quyền giam giữ người không cần lư do. Chính phủ cũng đă loan báo những kế hoạch để sửa soạn cho hệ thống pháp lư minh bạch hơn và để xóa bỏ việc can thiệp của quan chức địa phương.
Dẫu cho những sáng kiến của Tập có mức độ ấn tượng và bao quát, chẳng có ǵ sáng sủa v́ không biết chúng có tiêu biểu cho sự khởi đầu của thay đổi về lâu dài hay không, hay là chúng chỉ là những biện pháp hời hợt với chủ đích lấy ḷng nhân dân trước mắt. Dù ǵ đi nữa, một số cải cách của ông đă kích động sự chống đối mạnh mẽ. Theo Financial Times, những cựu lănh đạo Trung Quốc như cả Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đều cảnh báo Tập nhằm kiềm chế chiến dịch chống tham nhũng, và bản thân Tập đă thừa nhận là những nỗ lực của ông đă gặp phải chống đối đáng kể. Chiến dịch cũng đă dẫn đến những thiệt hại kinh tế đáng kể. Theo một bản báo cáo của Bank of America Merrill Lynch, GDP của Trung Quốc có thể giảm trong năm nay lên đến 1.5 phần trăm do hậu quả của sự tụt giảm buôn bán hàng hóa và dịch vụ hàng xa xỉ khi mà các quan chức ngày càng lo ngại rằng những yến tiệc xa hoa, nhờ vả chính trị, những mua bán đắt đỏ sẽ đem lại sự chú ư không mong muốn. (Dĩ nhiên, nhiều người Trung Quốc vẫn đang tiếp tục mua, họ chỉ làm điều đó ở nước ngoài.) Và ngay cả những người ủng hộ mục tiêu của việc chống tham nhũng cũng đă đặt nghi vấn những phương pháp của Tập. Đơn cử Thủ tướng Lư Khắc Cường, đă kêu gọi có sự tường minh và giải tŕnh hơn trong chiến dịch chống tham nhũng của chính phủ vào đầu năm 2014; tuy vậy những lời phê b́nh của ông đă bị xóa bỏ khỏi những trang mạng.
Lập trường của Tập về tham nhũng có thể đưa đến một nguy cơ cho vị thế cá nhân và chính trị của ông: gia đ́nh của ông được xếp vào những giàu nhất trong giới lănh đạo của Trung Quốc, và theo The New York Times, Tập đă ra lệnh cho họ hàng xén bớt tài sản để giảm nguy cơ bị công kích cho ông. Hơn nữa, ông đă cưỡng lại những lời kêu gọi cho một sự minh bạch hơn, tống giam những nhà hoạt động thúc đẩy các quan chức bạch hóa tài sản của họ và trừng phạt những cơ quan báo chí phương Tây điều tra các nhà lănh đạo Trung Quốc.
NẮM GIỮ QUYỀN LỰC
V́ Tập cố thu tóm quyền lực chính trị và phục hồi tính chính thống của Đảng Cộng Sản, ông ta cũng phải t́m các cách làm cho kinh tế Trung Quốc tăng trưởng thêm. Nói khái quát là mục tiêu của ông bao gồm thay đổi Trung Quốc từ trung tâm sản xuất của thế giới thành đầu mối của sáng tạo, tái cân bằng kinh tế Trung Quốc bằng việc ưu tiên tiêu thụ hơn là đầu tư, và mở rộng chỗ cho doanh nghiệp tư nhân. Kế hoạch của Tập bao gồm những cải cách cả về nền tảng và chính sách. Lấy ví dụ, ông đă thay đổi hệ thống thuế bằng một cuộc đại tu đáng kể: ngân sách địa phương sẽ có từ nhiều nguồn thuế thay v́ chủ yếu từ việc bán đất, điều mà đă dẫn đến tham nhũng và bất ổn xă hội. Hơn nữa, chính quyền trung ương, theo truyền thống thu ngân sách quốc gia khoảng phân nửa trong khi chỉ chi một phần ba cho phúc lợi xă hội, sẽ tăng ngân sách cho những dịch vụ xă hội giảm bớt một phần gánh nặng cho chính quyền địa phương. Hàng chục những chính sách khác cũng đang trong giai đoạn thử nghiệm bao gồm khuyến khích tư nhân đầu tư vào những tập đoàn của nhà nước và giảm lương bổng của những nhà lănh đạo của các tập đoàn này, thành lập những ngân hàng tư để chuyển ḍng vốn đến doanh nghiệp nhỏ và trung, và rút ngắn thời gian cấp giấy phép cho những doanh nghiệp mới.
Dẫu vậy khi mà những chi tiết về kế hoạch của Tập lộ ra, nó cho thấy rơ ràng là cho dù ông ta chú trọng thị trường tự do, chính quyền sẽ nắm giữ kiểm soát phần lớn nền kinh tế. Cải tổ cách thức mà các tập đoàn nhà nước đang được điều hành sẽ không làm suy giảm vai tṛ chủ đạo của Đảng Cộng Sản trong việc hoạch định chính sách cho những công ty này; Tập đă giữ lại một số rào cản đáng kể đối với đầu tư nước ngoài; và ngay cả khi chính quyền cam kết chuyển ra khỏi phát triển dựa trên đầu tư, những nỗ lực kích thích kinh tế tiếp tục góp phần gia tăng nợ công của chính quyền địa phương. Quả thực là, theo một tờ báo Trung Quốc Hoàn Cầu Thời Báo, sự gia tăng của tổng nợ xấu trong ṿng sáu tháng đầu năm 2014 vượt quá giá trị của số nợ xấu mới cho cả năm 2013.
Hơn nữa, Tập đă truyền vào chương tŕnh kinh tế của ông với cảm xúc ái quốc--đôi khi bài ngoại--làm nó lan tràn khắp chương tŕnh chính trị của ông ta. Những chiến dịch chống tham nhũng và chống độc quyền hung hăn của ông ta đă nhắm đến những công ty đa quốc gia sản xuất những sản phẩm bao gồm sữa bột, thiết bị y tế, dược phẩm, và phụ tùng xe hơi. Bằng chứng là vào tháng 7, 2013, Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia của Trung Quốc nhóm họp các đại biểu từ 30 công ty đa quốc gia với một nỗ lực buộc họ thừa nhận làm điều phạm pháp. Có lúc, Bắc Kinh ra vẻ phá hoại sản phẩm ngoại quốc và các nhà cung cấp dịch vụ: truyền thông nhà nước săm soi chi tiết vào vi phạm của các công ty đa quốc gia trong khi tương đối im hơi lặng tiếng về những trường hợp tương tự ở các công ty của Trung Quốc.