B́nh Nguyên Lộc tên thật là Tô Văn Tuấn sinh tại Biên Ḥa trong một gia đ́nh trung lưu. Truyện ngắn đầu tay của ông có tên Phù sa. Năm 1943, ông hoàn tất tác phẩm Hương gió Đồng Nai sau thất lạc v́ chiến tranh.
Năm 1949, ông về sống tại Sài G̣n.
Năm 1950, ông viết cuốn Nhốt gió. Năm 1952, ông chủ trương tờ Vui sống. Năm 1956, ông cùng các văn hữu cho ra đời tờ Bến Nghé, và thành lập Nhà xuất bản Bến Nghé, chuyên xuất bản các tác phẩm văn chương mang hương sắc Đồng Nai, Bến Nghé.
Ông đoạt giải nhất Văn chương toàn quốc 1959-1960 với tiểu thuyết Đ̣ dọc. Giai đoạn 1970-1975, ông làm hội viên Hội đồng văn hóa giáo dục Việt Nam.
Tháng 10 năm 1985, ông được gia đ́nh bảo lănh sang Mỹ chữa bệnh và từ trần tại Rancho Cordova, Sacramento, California năm 1987.
Người ta thường nói tới B́nh Nguyên Lộc như một nhà văn, nhà báo, mà ít ai nhắc tới thơ của ông. Thực ra, B́nh Nguyên Lộc đă để một số bài thơ chuyên chở nét đẹp b́nh dị của đồng quê của miền Nam qua mấy tác phẩm mang tên thật lạ như Thơ Tay Trái, Thơ Ba Mén, truyện thơ Việt Sử Trường Ca và các bài thơ đăng trên tạp chí Thanh Niên và Bách Khoa..
Trước hết, thơ B́nh Nguyên Lộc không chải chuốt bóng bẩy, mà đơn sơ mộc mạc, nhưng luôn luôn chất chứa t́nh quê lai láng, thể hiện bản chất yêu quê cha đất tổ của dân Việt. Hăy nghe B́nh Nguyên Lộc tả cảnh đồng quê Việt Nam vào buổi sáng tinh sương, trong lành như bát nước trong vắt:
Có những ngày ḷng thấy trống không
Lâng lâng không bợn như chén nước trong
Như không khí đồng quê buổi sáng
Như tiếng chuông chùa rơi trong mênh mông
Với ḷng trống không như thể xa bụi trần để ḥa theo tiếng chuông chùa lâng lâng, B́nh Nguyên Lộc đă chạnh nhớ quê, cảm thấy tâm hồn có chút lạnh giá và cô đơn, đành phải t́m tách cà phê để thở hơi ấm:
Lạnh thấm ḷng mưa mai lác đác
Quán bên hè uống tách cà phê
Nh́n ghe bỗng chạnh t́nh quê
Rưng rưng nước mắt tư bề người dưng
Tâm trạng nhớ quê của B́nh Nguyên Lộc ngày nào đă phản ảnh tâm thức lưu vong của dân Việt hôm nay, lạc lơng giữa rừng người dưng xa lạ, đất khách quê người, mà h́nh bóng quê hương vẫn luôn luôn canh cánh bên ḷng như thể mùi thơm ruộng đồng c̣n phảng phất:
Mùi đất nước ruộng vườn phảng phất
Nhớ cố hương ngây ngất ḷng sầu
Năm năm bao cuộc bể dâu
Phút dây ôn lại như hầu hôm qua
Nhớ mùi đất nước ruộng đồng cỏ nội, nhà thơ cũng thương cảm cho những người đồng cảnh ngộ, cùng hoàn cảnh chiến tranh, phải ch́m nổi đầy vơi trong ḍng sinh mệnh nhấp nhô của đất nước:
Viết lại đây mẫu đời loạn lạc
Thương những người ch́m nổi đầy vơi
Thơ quê khôn tả hết lời
Để ghi dấu vết một thời chiến tranh
Tiếp đến, B́nh Nguyện Lộc đă bày tỏ ḷng thương nhớ đặc biệt đối với người mẹ già, đẹp một cách đơn sơ chân chất. Đó là h́nh ảnh của những bà mẹ quê Việt Nam, suốt đời hy sinh cho con cháu. Phạm Duy đă mô tả “Mẹ quê, mẹ quê vất vả trăm chiều, nuôi một đàn con chắt chiu” th́ B́nh Nguyên Lộc cũng mô tả h́nh bóng mẹ già với những lời thơ thật truyền cảm:
Má của con không son không phấn
Má của con không áo đẹp nước hoa
Không lên xe xuống ngựa như các má gần nhà
Mà sao con thấy g̣ má của má nơn nà
Con hít mùi má lại nghe ngà ngà say..
Nhớ nhất là tiếng ru ngọt ngào trầm ấm như ngụm mía lau của mẹ già, như thể hồn đất mẹ Việt Nam vọng lại từ xa xưa:
Từ đây thời gian dậy tiếng ru
Ù ơi lời má giọng trầm phù
Má ơi hồn đất bao năm thiếp
Bỗng chốc trưa nay vắng tịt mù..
Nghe tiếng ru của mẹ già ḥa theo tiếng vơng đưa kẽo kẹt, nhà thơ đă mường tượng nghe thấy tiếng đồng vọng từ xa, như thể tiếng quê hương thơm phức, tiếng qúa khứ xa xăm trở về trong tâm t́nh hoài cổ có chút ngậm ngùi:
Kẽo kẹt xà nhà tiếng vơng đưa
Đâu đây đồng vọng cơi xa xưa
Thổ ngơi thơm phức hồn ma cũ
Ḷng rộn vui mà mắt lệ mờ..
Từ nỗi nhớ mẹ với tiếng vơng kẻo kẹt và lời ru ngọt ngào, B́nh Nguyên Lộc cũng gửi gấm vào thơ một chút xót xa cho người t́nh lỡ, như thể giấc mộng tàn phù du, qua năm gút thắt cuộc đời măi vẫn khó quên:
Gút đầu ghi dấu cuộc t́nh lỡ như một niềm đau, một mất mát khi mộng mơ tàn héo:
Gút đầu đánh dấu niềm đau
Nh́n bao mộng thuở ban đầu êm ru
Mộng tàn như bọt phù du
Ước xưa mộng cũ được ngôi mộ đầu
C̣n bốn gút sau kể lại tŕnh tự cuộc t́nh tan vở để lại vết thương đă thành thẹo:
Vở ḷng yêu là cái gút sau
Gút ba là gút tôi trao thư t́nh
Gút tư người đẹp làm thinh
Gút năm chết hụt khi ŕnh xe hoa..
Một cách tổng quát, có thể nói Thơ B́nh Nguyên Lộc không chải chuốt g̣ bó, mà tuôn chảy một cách tự nhiên, đẹp một cách b́nh dị, diễn tả đúng tâm trạng của một người Việt Nam, luôn luôn gắn bó với thôn quê ruộng đồng, với lúa thơm nước mát, với lời ru tiếng vơng. Tiếc rằng hôm nay,Việt Nam đang bị đô thị hóa, và những bà mẹ quê đă bị đuổi khỏi ruộng vườn, trở thành người vô gia cư, sống lây lất bên hè phố, nơi bờ hồ, tại công viên. Có những bà mẹ quê c̣n bị công an đánh vỡ đầu, loang máu khi quyết tâm bảo vệ xóm làng. Chắc chắn nơi chín suối, nhà thơ, nhà thơ của đồng quê Việt Nam B́nh Nguyên Lộc không khỏi ngậm ngùi nuối tiếc một thời xa xưa an b́nh:
Thổ ngơi thơm phức hồn ma cũ
Ḷng rộn vui mà mắt lệ mờ..
C̣n chúng ta, người Việt lưu vong, sống vất vưởng nơi đất khách quê người, cũng đang mang tâm trạng B́nh Nguyên Lộc, mắt lệ mờ khi nhớ về thổ ngơi thơm phức, mong một ngày về t́m lại ruộng đồng ngát thơm mùi quê mẹ dấu yêu.
22.3.2018
Ngô Quốc Sĩ
Games
