Chiến tranh Việt Nam trong thời kỳ khốc liệt nhất th́ đă có một t́nh bạn đẹp nhất. Đó là t́nh bạn giữa một nhiếp ảnh gia chiến trường gặp cô bé 12 tuổi chỉ c̣n một chân.
Phóng viên ảnh người Anh Larry Burrows viết như vậy trong bài phóng sự ảnh màu “Bên ŕa ḥa b́nh” đăng trên tạp chí LIFE năm 1968: “Tôi đang đi dạo trên đường phố Sài G̣n, như vẫn thường làm suốt sáu năm qua, và suy nghĩ liệu ḿnh đă mô tả được sự khốn cùng và đau thương của chiến tranh,.. Ở một góc đường, tại trụ sở của Hội Hồng Thập Tự, hai đứa bé Việt Nam đang chơi xích đu. Đi theo hàng rào đó, tôi thấy dáng người nhỏ của các em đu về hai phía. Giờ tôi đă nh́n rơ hơn. Hai em không giống với bất kỳ đứa trẻ b́nh thường nào, cả hai chỉ có một chiếc chân, và đó là chân của Tṛn, cô bé đang đẩy xích đu..”.
Đó là lần đầu tiên họ gặp nhau. Một cô bé 12 tuổi vừa mất chân phải, và một nhiếp ảnh gia đang cố t́m cách chuyển tải h́nh ảnh thật nhất của chiến tranh Việt Nam đến thế giới.
Nguyễn Thị Tṛn năm 1968, ảnh: LIFE/Larry Burrows
Bà Nguyễn Thị Tṛn, giờ là người phụ nữ 62 tuổi, sống ở xă Suối Đá, huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh. “Ở làng cũ của tôi (An Điền, Bến Cát, Sông Bé) có hai vùng rơ rệt, vùng giải phóng và bên Cộng Ḥa. Một hôm, mấy anh lính bảo tụi tôi có thể vô vùng giải phóng thăm bà con. Vậy là tôi đi với hai đứa bạn nữa, đi lụm củi thôi. Có một chiếc xe đạp nên tôi chạy theo sau”.
Cô bé Tṛn 12 tuổi năm đó nghe tiếng người la hét và tiếng trực thăng ồn ào gầm rú. Người chạy về phía ngược lại. Cô và hai người bạn hoảng sợ chạy theo ḍng người. “Rồi tôi nghe tiếng súng, lớn dữ lắm. Tôi chỉ chạy được có một đoạn, rồi gặp gốc cây nào th́ trốn đại vào đó.”
“Tôi bị bắn trúng. Nhưng lúc đó không đau ǵ hết", bà Tṛn nhớ lại, bàn tay chạm vào quăng đùi phải, phần bên dưới đă được thay thế bằng một chi giả gần 50 năm nay.
Trực thăng đáp xuống, và họ phát hiện nạn nhân vừa bị bắn nhầm chỉ là mấy đứa bé. “Trời ơi, lúc lên trực thăng rồi mới đau, đau dữ lắm. Đau tới độ tôi đá vào người lính giữ chặt ḿnh. Mà đâu có bỏ chạy được”. Tṛn và người bạn bị thương được đưa về Sài G̣n điều trị. Vết đạn đă làm Tṛn phải cưa chân, em đến Hội Hồng Thập Tự ở đường Bà Huyện Thanh Quan chờ đo làm chân giả. Đó là thời gian cô bé được gặp Larry Burrows.
Tṛn đang chờ làm chân giả, ảnh: LIFE/Larry Burrows
Trong một cuộc gặp năm 2010, tại nhà của bà Nguyễn Thị Tṛn, ông Russell Burrows – người con trai của Larry Burrows kể: “Cha tôi trở về nhà ở Hong Kong, và rất hay nhắc đến Tṛn với mẹ con tôi. Có lẽ v́ khi ấy cô bằng tuổi tôi”.
Larry Burrows chụp một bộ ảnh phóng sự về cô bé 12 tuổi Nguyễn Thị Tṛn bị mất chân sau một trận càn trực thăng ở An Điền. Ông đến nhiều lần để nh́n thấy cô bé trầm ngâm đợi người thợ gọt cái chi giả cho ḿnh trong xưởng mộc. Cô chơi xích đu với người bạn bị cụt cả hai chân. Cô đợi đến lượt ḿnh thử chân mới trong ngày hẹn khám.
Larry Burrows viết lại khoảnh khắc đó trong bài phóng sự ảnh: “Sau đó tới lượt cô bé được đo và cô bé sợ. Cô tựa đầu vào cột khi nh́n người thợ định h́nh cái chân từ khúc gỗ, và ngồi yên khi khuôn thạch cao được bọc quanh đầu gối. Cuối cùng, cô bé có thể đứng dậy. Cô lấy thăng bằng nhờ chiếc nạng, cắn môi và bỏ nạng ra. Tôi sẽ không bao giờ quên khoảnh khắc đó. Nước mắt chảy dài trên má tôi, nhưng tôi chớp mắt rất nhanh để không bỏ lỡ khoảnh khắc nh́n thấy niềm vui và sự hứng khởi của cô bé”.
50 năm sau, bà Tṛn kể: “Lúc tôi làm xong chân về nhà rồi, có bữa thấy xe hơi đi qua, người phiên dịch vô hỏi má tôi phải nhà của Tṛn không. Ông đến thăm, lúc nào cũng mang theo hộp nhiều đồ chơi, quà bánh rồi ở lại chơi với tôi. Ổng hiền lắm". T́nh bạn của nhiếp ảnh gia chiến tranh với một đứa trẻ bị tổn thương bởi chính cuộc chiến mà ông tường thuật bắt đầu từ đó.
Bà Tṛn lần giở lại những bức ảnh kỷ niệm với người nhiếp ảnh gia. Ảnh: Garry Michael Jones.
Rất nhiều lần trong đối thoại với phóng viên, bà nhắc về “ổng hiền lắm”. Người xem tạp chí LIFE năm 1968 có thể thấy bóng dáng của Larry Burrows rất nhiều trong lát cắt đời sống của Tṛn. Khi cô bé ngồi nhặt rau, lần đầu tập đạp xe với chiếc chân giả, đi học cùng bạn bè với chiếc chân chưa quen, quỳ xuống trên chiếc ghế con để học bài và nghe cha giảng. Trong một bức ảnh, bà Tṛn chỉ vào con búp bê với mái tóc màu vàng, và nói, đó là búp bê ông mang tới cho bà.
Con trai Russell Burrows kể: “Tṛn trở thành một phần rất quan trọng của cuộc sống cha tôi. Trong ảnh của ông, cô ấy là đứa trẻ rất lạc quan”.
Gương mặt khác của chiến tranh
“Larry hỏi tôi lớn lên muốn làm ǵ. Lúc đó tôi có biết ǵ đâu, nhưng bị tật thế này, tôi nói muốn trở thành thợ may”.
Năm 1970, Larry Burrows mua một chiếc máy khâu mang đến nhà cho mẹ của Tṛn, và trả tiền khóa học để bà (giờ đă bắt đầu tuổi vị thành niên) có thể đi học để giúp cả nhà trang trải cuộc sống. Dù không nói được ngôn ngữ của nhau, Larry chơi với Tṛn như đứa con ở nhà, gọi tên “Tṛn” thật to mỗi khi bước trên xe xuống và đùa giỡn để cô bé không buồn và tủi thân v́ tật ở chân ḿnh.
Đến năm 1972, chiến tranh trở nên ác liệt hơn, gia đ́nh bà chạy nạn đến Dương Minh Châu, Tây Ninh. Bà kể lại: “Hồi đó, cái máy khâu quư lắm, là cả một tài sản, ḿnh chở đi thể nào cũng bị lính bắt. Nên má tôi bảo hay là tới văn pḥng nhờ ông Larry viết cho cái giấy, nói là đồ của nhà ḿnh". Mẹ của bà Tṛn tới văn pḥng tạp chí LIFE tại Sài G̣n, và biết Larry Burrows đă chết v́ rơi máy bay ở bên Lào.
“Larry trở nên quá gắn bó với Tṛn và cô bé cũng vậy, điều đó khiến ông lo lắng không ngớt. Ông nhận ra nếu cô bé quá lệ thuộc vào ông, cuộc đời cô sẽ khó khăn hơn khi ông rời đi. V́ thế ông cố gắng duy tŕ khoảng cách nhất định với cô bé, và tỏ ra như một người bác vui vẻ, và cố gắng che giấu những cảm xúc sâu trong ḷng”, Trưởng văn pḥng Tạp chí LIFE tên Moser nhớ lại về người phóng viên ảnh xấu số đó.
Larry Burrows thiệt mạng trong chuyến trực thăng ở chiến trường Lào, cùng với ba phóng viên ảnh khác Henri Huet, Kent Ptter và Keisaburo Shimamoto. Thi thể của họ được truy tập về và an táng năm 2008
50 năm sau lần gặp mặt đầu tiên, bà Nguyễn Thị Tṛn vẫn ngồi đạp máy khâu ở nhà riêng tại xă Suối Đá, huyện Dương Minh Châu. Bà sống với người cháu tên Kim Chi, làm nghề y tá. Bà trang trải được cuộc sống vừa đủ, thư thả và bán hàng quà bánh cho những đứa bé học ở ngôi trường cạnh nhà.
Bà Tṛn vẫn gắn với cái nghề mà Larry Burrows cho ḿnh từ 50 năm trước. Ảnh: Garry Michael Jones
“Tôi chưa bao giờ bỏ nghề may. Giờ tôi già rồi, thu nhập bán hàng vầy cũng đủ sống chứ không thiếu thốn ǵ lắm. Nhưng tôi vẫn may. Đó là nghề ông Larry cho tôi. Tôi phải làm chứ. Không có ông ấy, tôi biết làm sao...”
Chiếc chân giả của bà Tṛn phải thay lại vài lần và giờ đây đi lại đă khó khăn hơn ở tuổi già. Bà rơi nước mắt: “Tôi đă phải thay chân, phải thay đi cái chân mà ông Larry cho. Lâu quá rồi, nó cạ vào da thịt đau đớn không bước đi được nữa tôi mới thay. Nhưng tôi tiếc lắm. Đó là cái chân Larry cho tôi”.
Trong Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh tại Sài G̣n, ở tầng hai tại chủ đề “Hồi Niệm”, người ta có thể xem thấy hàng chục tấm ảnh chiến tranh Việt Nam khốc liệt của nhiếp ảnh gia Larry Burrows. Bức ảnh chụp ông ở tuổi trung niên, gương mặt mỏi mệt đầy bùn đất, đeo khăn quàng cổ, máy ảnh và mắt kính cận dày, đứng ở một hiện thực tàn khốc và phá hủy.
Larry Burrows đặc tả lại chiến tranh Việt Nam theo cách chưa từng có từ những năm đầu tiên mà thế giới chưa biết đến ở phần này của trái đất. Ông theo những cuộc hành quân dài, ngồi trên trực thăng với chỉ huy một trận càn, đi vào những ngôi làng ám khói và ảm đạm, chứng kiến những người lính mệt mỏi đợi chờ. Th́nh ĺnh ở giữa những xấp ảnh tư liệu in màu đến tay thế giới ấy, là câu chuyện bé xíu của Nguyễn Thị Tṛn - hội tụ đầy đủ tính khốc liệt và sự đau khổ nội tại của cuộc chiến. Đứa trẻ không có lựa chọn khác dù hoàn toàn vô tội. Một tương lai bị bóp méo bởi một trận súng máy bắn nhầm. Một cô bé trở thành thợ may và phải chạy khỏi quê nhà đến vùng đất xa lạ. Đặc tả đậm nét khác thường đó cùng với hàng trăm tấm ảnh khác, đă trở thành thông điệp quan trọng để thế giới thực sự nh́n thấy điều ǵ đang càn quét ở Việt Nam.
Với bà Nguyễn Thị Tṛn, mỗi năm trở lại Dương Minh Châu thăm bà, phóng viên lại nghe bà hỏi: “Tại sao ông ấy lại chết? Ông ấy là người tốt”.
Và bà thường kín đáo chấm nước mắt, cố chớp mắt thật nhanh để không nḥa lệ, dường như giống Larry ngày nh́n bà có chiếc chân giả đầu tiên.
VietBF © sưu tập
Games
