Mặt tốt của tính hơn thua là dám cạnh tranh, không muốn kém người khác. Nhưng nếu không được giáo dục, trẻ sẽ có tính cách coi thường kẻ yếu, tự ti trước kẻ mạnh hơn.
Nhiều phụ huynh phàn nàn về việc con cái có tính hơn thua. Trong một cuộc đua, một kỳ thi, nếu đạt điểm cao nhất, đứa trẻ sẽ vui sướng. Nhưng nếu điểm bị thấp hơn bạn, trẻ trở nên hậm hực, tức giận, thậm chí là mất b́nh tĩnh. Nhiều cha mẹ dở khóc dở cười v́ không biết làm thế nào để giúp con vượt qua cảm xúc này.
Trẻ có tính hơn thua quá mạnh thường không biết hợp tác với người khác, khả năng chịu đựng nỗi thất vọng kém. Khi đối mặt với cuộc sống thăng trầm, trẻ sẽ khó thành công.
Ảnh minh họa: Aboluowang.
Cha mẹ cần hướng dẫn để con hiểu, thừa nhận việc thua không có nghĩa là thất bại. Được, hay mất đều là những trải nghiệm cần thiết cho sự trưởng thành. Ảnh minh họa: Aboluowang.
Để giúp trẻ loại bỏ tính hơn thua và khách quan hơn khi đối diện với sự được - mất, cha mẹ cần phải hiểu rơ yếu tố nào ảnh hưởng đến tính cách này của trẻ.
Trẻ bị tác động từ người lớn
Người lớn thường coi khái niệm được và mất là "định hướng mục tiêu". Tức là, đạt được mục tiêu là được, không đạt được mục tiêu là mất. Quan điểm của trẻ cũng bị ảnh hưởng bởi cảm xúc này.
Dưới tác động đó, trẻ không quan tâm đến những ǵ ḿnh nhận được, mà quan tâm đến việc bố mẹ, người thân có hài ḷng không. Việc trẻ cảm thấy người lớn thích ḿnh, vui vẻ khi ḿnh đạt được một cái ǵ đó, hoặc tức giận với ḿnh, khiến trẻ dần h́nh thành tâm lư lo lắng về "được" và "mất", nhằm làm hài ḷng người lớn. Ví dụ, mẹ mắng đứa trẻ: "Tại sao con không được điểm cao nhất?", câu này sẽ khiến trẻ h́nh thành suy nghĩ: "Mẹ muốn ḿnh được điểm cao nhất mới vui, mới yêu thương ḿnh".
Trên thực tế, trẻ h́nh thành khái niệm được, mất bởi v́ trẻ coi trọng mối quan hệ giữa bản thân và mọi người (bố mẹ, thầy cô)... , trẻ muốn có được sự đánh giá cao, sự ghi nhận và hài ḷng của họ.
Tác động bởi các yếu tố giá trị
Trong môi trường cạnh tranh và tương tác, trẻ bắt đầu học cách so sánh. Trẻ có khái niệm tốt, xấu, giỏi, kém, nhưng không quá quan tâm đến điều này. Chỉ khi bố mẹ tự cộng giá trị được, mất cho con, thôi thúc con h́nh thành suy nghĩ điểm cao là giỏi giang, là xuất sắc, điểm thấp là đáng xấu hổ, th́ trẻ mới bắt đầu bận tâm nhiều về việc làm sao để bản thân là người tốt nhất.
Điểm tiêu cực của việc này là khi cha mẹ nói rằng điểm kém là thất bại, là kém cỏi, th́ đây sẽ như một "lời nguyền" giáng lên đầu đứa trẻ, khiến cho nó luôn tự trách ḿnh, thậm chí cảm thấy day dứt, khó chịu.
Làm thế nào để khắc phục tâm lư hơn thua của trẻ?
Đôi khi cha mẹ nuông tính hơn thua của con mà không biết. Ví dụ, khi chơi game với con, v́ nghĩ con c̣n nhỏ nên thường nhường con, để trẻ thắng cả. Đến khi thua một ván khi chơi với bạn, trẻ hậm hực, tức tối. Muốn trẻ hứng thú với một tṛ chơi nào đó, nên khéo léo trong việc hợp tác với con. Đừng để trẻ luôn thắng, không th́ trẻ sẽ ngạo mạn. Đừng để trẻ luôn thua, không th́ trẻ sẽ tự ti, mất hứng thú với tṛ chơi. Với việc học hành cũng như vậy. Nhờ thế, khi trẻ tương tác đồng đẳng, chúng sẽ "thắng không kiêu, bại không nản", v́ chúng hiểu rằng ai cũng có lúc thắng, lúc thua.
Trong quá tŕnh dạy trẻ, cần phải giúp con hiểu thực tế: Chiến thắng hay thất bại chỉ là vấn đề của một cuộc đấu, thắng thật tuyệt, nhưng thua cũng không sao, vấn đề là ở chỗ con đă cố gắng hết sức hay chưa? Nếu con đă cố gắng hết sức mà gặp phải đối thủ mạnh, th́ thua cũng không phải là vấn đề ǵ quá to tát. Thừa nhận việc thua không có nghĩa là thất bại, là măi măi thua kém. Được, hay mất đều là những trải nghiệm cần thiết cho sự trưởng thành, có ư nghĩ tích cực, quan trọng với trẻ.
V́ vậy, nên khuyến khích trẻ xem xét xem ḿnh thua ở đâu để rút kinh nghiệm, cải thiện bản thân, phấn đấu giành chiến thắng trong lần sau. Cần trau dồi cho trẻ tâm lư hướng tới quá tŕnh, tập trung vào cả quá tŕnh để đạt được kết quả. Bản thân cha mẹ cũng cần đánh giá cao những nỗ lực của con cái trong quá tŕnh, chứ không phải là một kết quả thể hiện trên bài thi, tṛ game...
Bên cạnh đó, bạn nên dạy cho trẻ phân biệt giữa tṛ chơi cạnh tranh và tṛ chơi hợp tác, để trẻ hiểu cuộc sống không chỉ có cạnh tranh, hơn thua, mà c̣n có sự kết nối, hợp tác để trẻ giảm bớt thái độ ganh đua, hơn thua.
Ngoài ra, bạn nên điều chỉnh cho con khái niệm về được, mất. Ban đầu, cha mẹ nên kiểm lại bản thân trước: Quan điểm của chính cha mẹ về sự được, mất có đúng đắn hay không?
Khi cha mẹ hiểu rằng được, mất nhất thời không phải là kết quả tuyệt đối, họ mới không truyền cho con cái những cảm xúc tiêu cực, quá quan tâm đến kết quả cuối cùng. Tuyệt đối không nên đặt ra cho con những câu hỏi: "Tại sao hôm nay con không được điểm cao nhất? Con làm sai cái ǵ? Mẹ không chịu nổi con", bởi v́ câu hỏi này khiến cho trẻ hiểu rằng: Cha mẹ lấy được - mất là thước đo t́nh cảm yêu thương dành cho con cái.
Cuối cùng, là làm dịu nỗi thất vọng của trẻ. Đương nhiên, khi không đạt được một kết quả nào đó như ư, trẻ sẽ nảy sinh cảm xúc thất vọng. Trẻ sẽ cần cha mẹ đón nhận cảm xúc của ḿnh, sau đó là an ủi bằng sự đồng cảm. Hăy khéo léo để trẻ hiểu rằng cha mẹ hiểu cảm xúc của con, đồng thời động viên con cố gắng hơn.
Bạn nên truyền đạt đến con thông điệp rằng kết quả đó không có nghĩa là trẻ không đủ khả năng, không thể nào làm tốt... Đừng quên cho con thấy, dù kết quả của con thế nào, bạn vẫn luôn yêu thương, đồng hành cùng con.
Bạn có thể kể trực tiếp câu chuyện của bản thân ḿnh, cho con hiểu con không phải là người duy nhất thua, thất bại. Khi trẻ cảm nhận được sự ấm áp của cha mẹ, trẻ sẽ loại dần cảm giác hằn học, tâm lư hơn thua ra khỏi đầu ḿnh và dần học cách chấp nhận bản thân. Điều quan trọng trong suốt quá tŕnh này, là bạn biết lắng nghe và phân tích thấu t́nh đạt lư, để trẻ hiểu bạn tôn trọng và sẵn sàng giúp đỡ con.
Thùy Linh (Theo Aboluowang)
Games
