“Quê tôi ai cũng có một ḍng sông bên nhà. Con sông quê gắn bó với tuổi thơ đời tôi…”. Kư ức tuổi thơ tôi gắn liền với ḍng sông Thạch Hăn êm đềm. Quê tôi Bích Khê nằm dọc theo triền sông Thạch Hăn thơ mộng.
Bến sông Thạch là nơi chứng kiến biết bao sinh hoạt cuộc sống của làng tôi. Nội tôi bảo con sông này, ngày xưa có bến nước dân làng thường ra gánh nước và giặt giũ, ḥ vè đối đáp dưới trăng thanh. Những câu chuyện t́nh đẹp hay man mác buồn trên bến nước này đă để lại những h́nh ảnh thân thương, kư ức đẹp trong ḷng mỗi người. Nhưng do sự sạt lở nên bến nước này không c̣n nữa. Điều này đă trở thành kư ức của nhiều người trong đó có nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, người con của làng quê tôi đă viết nên rằng:
“Đường xưa lối cũ, có ánh trăng, ánh trăng soi đường đi...
Đường xưa lối cũ, có tiếng ca, tiếng ca trên sông dài…”
Cũng như bà nội tôi, con sông đă trở thành một người bạn tâm giao của tôi suốt cả thời thơ ấu. Nước sông Thạch Hăn quê tôi trong xanh mát lạnh. Mùa hè, chúng tôi thường đi tắm sông. Cả bọn tha hồ bơi lội, quẫy đạp lung tung trong tiếng cười đùa lanh lảnh giữa làn nước xanh khuấy động cả một khúc sông chiều. Xa xa, những chiếc thuyền đánh cá đang buông chài, tung lưới. Giữa sông những chiếc sà lan chở đầy cát vàng đang lừ lừ chạy. Tiếng động cơ nổ vang dội cả hai bờ.
Con sông này c̣n in dấu bến đ̣ ngang, xưa kia cách trở bởi một chuyến đ̣ ngang, cắt chia ḍng sông làm hai bờ thương nhớ. Đứng bên ni sông là làng tôi, ngó qua bên kia sông là làng Trung Kiên, bến đ̣ ngang ấy vẫn là ấn tượng khó có thể nḥa phai trong kư ức. Ở đó có o lái đ̣ nhỏ nhắn với chiếc thuyền cũ kỹ nhuộm màu mưa nắng, cứ buộc hờ bên dưới gốc cây si cổ thụ, lầm lũi ngày đêm chèo thuyền đưa khách qua sông rồi chở khách quay về. Những chuyến đ̣ khách qua sông cứ đều đều. Bóng o lái đ̣ trên chiếc thuyền con, neo dưới gốc cây si cũng già cỗi theo thời gian.
Tôi nhớ những lần qua chuyến đ̣ ngang, lóc cóc chạy theo bà nội để được sang bên kia chùa Xuân An cầu kinh lễ phật. Mỗi lần sang sông bà xách nào làn bánh, hương hoa. Ngồi trên đ̣ ngắm cảnh vật trên sông như một bức tranh thủy mặc, đậm chất thơ mà không lúc nào tôi quên được. Chiều nay ra đứng bờ sông thấy chiếc đ̣ ngang nào đang trôi giữa ḍng sông Thạch Hăn, dáng ai lái đ̣ giữa ḍng nước trong xanh làm tôi chạnh nhớ về o lái đ̣ năm xưa đến nao ḷng, o c̣n không hay đă trôi về dĩ văng? Ngày nay hiện hữu trên ḍng sông Thạch Hăn nối đôi bờ Bắc - Nam là cây cầu Thành Cổ, được khánh thành vào đúng dịp kỷ niệm 70 năm ngày Thương binh liệt sĩ. Cây cầu như một món quà tri ân các anh hùng liệt sĩ và tặng cho nhân dân Quảng Trị từng hứng chịu nhiều mất mát đau thương.
Sông Thạch Hăn không chỉ là con sông của kư ức tuổi thơ tôi mà c̣n là con sông huyền thoại của đất nước. Như chưa hề hứng chịu đau thương, Thạch Hăn vẫn trong xanh, hiền ḥa ôm vào ḷng ḿnh mảnh đất thiêng liêng. Năm tháng qua đi, vết thương ḷng lắng đọng, sông vẫn vỗ về đôi bờ trong câu hát b́nh yên. Cũng trên ḍng sông này, ngày ngày có những con người thầm lặng, làm những điều tưởng chừng chỉ ḍng sông mới hiểu. Chứng tích của 81 ngày đêm Thành cổ Quảng Trị rực lửa, đẫm máu và nhiệt huyết tuổi thanh xuân là đây. Mỗi gốc cây, ngọn cỏ nơi ḍng sông này là một linh hồn người lính đang yên nghỉ. Những người con vĩ đại của đất nước đă vĩnh viễn nằm lại dưới đáy sông. Máu của các anh đă thấm đẫm lên từng nhành cây, ngọn cỏ, ḥa vào ḍng chảy của sông, để rồi sông Thạch Hăn tự hào mang trong ḿnh là “Ḍng sông hoa lửa”. Cả một khúc sông trong ánh hoàng hôn đang chầm chậm buông vừa trang nghiêm vừa trầm lặng đến xao ḷng. Tiếng chuông chiều ở tháp chuông vọng măi trên triền sông, một thanh âm trong trẻo, vang vọng đâu đây lúc xa, lúc gần nối nhịp quá khứ của ngày hôm qua, hôm nay và ngày mai.
