Tôi tới Hoài Châu (*) vào đầu mùa mưa năm 1976, để làm cô giáo cấp 1 và đă ở đây suốt bốn niên khóa.
Đầm sen trắng ở xă Hoài Châu, H.Hoài Nhơn, B́nh Định
TRƯỜNG ĐĂNG
Có vẻ tôi đă lột xác, chí ít, cũng là ở bên ngoài với bộ đồ vải ú đen và chân đi dép lốp. Ngày ngày băng đồng mía, men bờ ruộng đi qua những trảng cát đến trường. Giáo viên thiếu nên tôi phải dạy hai lớp và phụ trách cả bổ túc văn hóa. Hoài Châu, khi ấy hăy c̣n rẫy đầy chứng tích của chiến tranh. Những hố bom chưa kịp lấp kín và ḷng người hăy c̣n sâu hoắm những tổn thương. Không gia đ́nh nào c̣n nguyên vẹn và học tṛ của tôi lớn ầm vẫn trầy trật miết, chưa qua cấp 1. Những vất vả thiếu thốn của người dân, những thua thiệt của các em... Ấy, chính là những thứ vô h́nh, mơ hồ mà sừng sững, cột buộc và tŕ níu tôi ở lại với Hoài Châu. Mặc cho cái lạnh cắt da cùng những cơn băo cát, tới tấp, túa vào gian lớp xiêu vẹo với mái tranh tường trét đất, giọng giảng bài nhiều khi khản đặc, chén cơm độn sắn khoai nửa sống nửa chín v́ bếp ướt, chỗ ngủ không cửa nẻo gió hung bạo bủa vây...
Rồi mùa mưa đi qua, tôi đếm thời gian không chỉ bằng những buổi dạy mà qua tiết trời, t́nh người, nhiều điều mới lạ và những niềm vui rất đơn sơ được t́m thấy. Tôi đă chùng ḷng và khựng người bao lần khi biết hột gạo ḿnh được ăn mỗi ngày thấm đẫm quá nhiều lao nhọc của người nông dân. Những lao nhọc không phải qua những đoạn văn ḿnh đă đọc, những bài hát ḿnh đă nghe. Những lao nhọc được tận thấy khiến mắt cay và làm giấc đêm trằn trọc. Nhận ra ḿnh đă yêu thêm đám mạ non vừa gieo, cánh đồng lúa chín rộ và mùa gặt. Thương thêm đôi mắt sáng bừng trên khuôn mặt người khắc khổ quẩy từng gánh lúa trĩu nặng trên đường. Tiếng cười gịn tan của ai đó, khi đẩy từng cộ mía vun ắp tới ḷ nấu đường muỗng. Thương những ụ rơm chất cao nơi mỗi ngôi nhà. Thương cái bánh thuẩn, bánh ít học tṛ để dành sau mỗi lần nhà có giỗ...
Tôi đă được sống với trăng ở biển, núi, phố phường, thị tứ và lần đầu, cảm nhận trọn vẹn những mùa trăng ở nhà quê. Trời ơi! Là đẹp. Mùa hạ, tôi và các bạn thích trải chiếu ra ngoài hiên nhấm nháp chút cay cay và lâng lâng rồi đàn hát. Đôi khi, tôi một ḿnh lên con đồi gần trường, nằm dài và có hồi thiếp ngủ cùng trăng. Nông thôn thuở ấy sao mà b́nh yên đến thế? Mỗi mùa trăng mỗi đẹp và mỗi khác. Trăng mùa thu nào phải trăng mùa đông. Và dù trời lạnh ngắt, trăng vẫn xúi tôi rời nhà rủ học tṛ ra che coi nẫu nấu đường và... bất ngờ vui sướng. Với tiếng kẽo cà kẽo kẹt, đều đặn, khi trâu đi ṿng quanh guồng ép mía. Những chảo đường sôi sùng sục và sóng sánh bốc thơm ngạt ngào. Lửa ở che là lửa đẹp nhất và cái rực đỏ nhiều ma mị ấy, có phải, vẫn dơi theo bước tôi?
Vào khoảng này, các em thường đem cho những tộ đường dẻo ngọt lựng thơm cay hương gừng. Và thứ đường này phết lên bánh tráng nướng, ăn bắt căng bụng vẫn chưa đă thèm. Dường như cái ngọt ngon thơm cay vẫn quyện chặt nơi chân răng tôi, cho măi đến giờ. Không thế sao nước miếng cứ ứa khan, khi nhắc lại. Quà tết năm đầu đi dạy của tôi, không ngờ, hết sức độc đáo. Là những cái bánh gói giấy xanh đỏ tím vàng, được các em đề tên ḿnh bên ngoài. Tôi đă suưt khóc v́ cảm động, bởi những cái bánh in được đúc bằng khuôn h́nh táp lô và rẻ quạt ấy. C̣n hè vui không kể xiết, trong những lần cô tṛ dang nắng lên g̣, triền núi giủ chà là, hái sim, du dẻ... Những cái miệng như rộng thêm v́ cười hết cỡ giơ nguyên hai hàm răng đen ś hoặc tím rịm.
Tôi hay tới nhà các em chơi và thương thêm hoàn cảnh của mỗi đứa. Trong tất cả tôi gần gụi nhất với gia đ́nh d́ Sáu. D́ có tật lầm bầm: “Chà, mẹ” khi một ḿnh và thường chửi câu này. Cứ bật ra vậy thôi chứ chẳng cơn cớ ǵ: “Cha bay. Đồ hồng bào. Đồ cốt cáo nà...”. Ngay cả với tôi, d́ cũng không kiềm được và bởi đó luôn cho ḿnh cảm giác cật ruột, cứ như thể là con cháu trong nhà. Tôi rất thích về căn nhà xập xệ, tràn lan những câu chửi thương của d́. Về, để được ngồi nơi hốc bếp ám khói ăn củ lang khô ngào mật, ngửi hương hoa lài dịu dàng nơi thành giếng... Về, chỉ v́ thèm được nghe đi nghe lại “cha bay...”.
Không ít lần trong đời, tôi đă được nghe những lời ngọt ngào đẹp đẽ, nhưng bên trong đó, phía sau ấy là bao toan tính những mưu cầu. Vào những khi như vậy, tôi thắc thỏm nhớ d́ Sáu với những câu chửi cộc lốc mà lấp lánh bao mến thương. Những câu chửi tôi đă thuộc nằm ḷng.
