Cổ nhân: Người có tài mà không có đức thì giống như nhà không có chủ

[florida80]

Cổ nhân khi nhìn người, dùng người thì luôn xem xét nhiều mặt cả đức lẫn tài, nhưng không bao giờ xếp đức với tài ngang nhau. Trong sách “Thái Căn Đàm” viết: “Với*một người mà nói, phẩm đức là chủ nhân của tài năng, còn tài năng là nô bộc của phẩm đức. Nếu một người chỉ có tài năng mà thiếu đi phẩm đức thì giống như nhà không có chủ, mọi việc do nô bộc cai quản, như vậy sao lại không xảy ra những việc làm bậy, càn quấy đây?”


(Tranh minh họa: Vision Times tiếng Trung)
Thời xưa, từ bậc Đế vương đến trí thức hay dân thường đều coi trọng việc giáo dục đức hạnh hơn là tài năng. Hoàng đế khai quốc triều Minh, Chu Nguyên Chương, là một ví dụ. Ông tuy không biết chữ, Hoàng hậu cũng không phải xuất thân từ danh gia khuê các, nhưng các hoàng tử đều vô cùng xuất sắc. Điều này bắt nguồn từ sự giáo dục của Chu*nguyên Chương đối với các con.

Bài học diệt vong của triều Nguyên đã khiến Chu Nguyên Chương hiểu rõ đạo lý “dùng đức để trị vì”. Bởi vậy ông rất coi trọng việc giáo dục con cái, cho rằng: “Đức vừa có thể giúp cho thân thể, vừa có thể giúp cho trí tuệ”, cho rằng việc giáo dục là để giúp con cái “chính tâm”.

Chu Nguyên Chương từng nói:

Các con có biết đạo lý “tiến đức tu nghiệp” không? Quân tử thời cổ, đức ở bên trong mà biểu hiện ra bên ngoài, cho nên kiến thức cao minh, thiện đạo ngày càng tăng, ác hạnh đều rời xa. Bản thân mình tu đạo đã thành, tất ra phục vụ đại chúng, người hiền tập trung bên cạnh, kẻ xấu rời xa. Có thể tiến đức tu nghiệp thì quốc gia thiên hạ không đâu là không trị, nếu không thế thì không gì là không thất bại.

Để đạt được mục đích làm cho các con “tiến đức tu nghiệp”, Chu Nguyên Chương còn dạy:

Thầy giỏi nên làm gương, theo bản tính vốn có mà dạy, bồi dưỡng nhân tài. Với cách giáo dục, quan trọng nhất là phải chính tâm, chính được tâm rồi thì việc gì cũng có thể làm được; chính không được tâm, các loại tư dục sẽ nhân đó mà xâm nhập. Các con cần phải lấy thực học làm chính, không nên học theo những văn sĩ tầm thường, chỉ biết thuộc từ chương, không hề có ích gì cả.

Theo phương châm đó, sau khi lập quốc, trừ việc xây đại bản đường trong cung ra, Chu Nguyên Chương thu thập các sách vở cổ kim, mời danh Nho các nơi đến, ngoài lấy điển tích Nho gia để dạy, còn chọn lựa một số nhân sĩ có đức hạnh, sung vào làm tân khách, đối với các con tiến hành giáo dục một cách nghiêm túc và có hệ thống.

Chu Nguyên Chương uỷ thác cho các vị trọng thần khai quốc như Lý Thiện Trường, Từ Đạt, Thường Ngộ Xuân lần lượt kiêm nhiệm chức Thái tử thiếu sư, Thái tử thiếu phó và Thái tử thiếu bảo. Ông để họ “dùng đạo đức phụ đạo thái tử”, “răn sửa lỗi lầm”, khiến thái tử tiến bộ.

Trong dùng người, cổ nhân còn coi đức và tài là một thể thống nhất không tách rời, bởi vậy có tài mà không có đức kỳ thực không thể xem là người có thực tài được.

Tư Mã Quang, thừa tướng nổi tiếng của nhà Tống, tác giả của bộ “Tư trị thông giám”, đã tổng kết rằng:*“Tài là vốn liếng của đức, đức là thống soái của tài.*Đức dựa vào tài để phát huy, tài dựa vào đức để thống soái, cả hai nương vào nhau mà thành. Chỉ có đức tài kiêm bị mới là người hiền”.

Một người dù năng lực rất mạnh, trí lực rất cao nhưng nếu phẩm chất xấu, dã tâm lớn thì mối nguy hại gây nên sẽ vô cùng to lớn, thậm chí đến mức hoạ quốc ương dân. Người như vậy chỉ có thể để lại một vết đen trong sử sách, trở thành bài học phản diện cho hậu thế mà thôi.

Một cá nhân nếu thiếu “đức”, bất luận là người ấy có tri thức uyên bác, năng lực mạnh mẽ hơn người, cũng không thể gọi là một con người hoàn thiện, thậm chí có thể coi họ là người nguy hiểm, không nên kết thân, càng không nên trọng dụng.