Đúng vậy. "Kẻ ăn mày” góp phần tạo nên hai cuộc cách mạng long trời lở đất. Đó là Thomas Paine.
Trong lịch sử thế giới, nhà tư tưởng này cũng là người duy nhất được mời vào hội đồng nhà nước của hai trong những quốc gia tư sản lớn nhất phương Tây thời kỳ cận đại.
Thomas Paine, nhà tư tưởng có ảnh hưởng trực tiếp đến 2 cuộc cách mạng tư sản lớn nhất thế giới
Ông là người có thể biến những cuộc phản kháng lẻ tẻ ở một số nước phương Tây thành những cuộc khởi nghĩa lớn chưa từng thấy. Dường như ông cứ đến nơi nào th́ nơi đó lại nổ ra những cuộc cách mạng long trời lở đất, đến mức giới sử gia sau này đặt cho ông biệt danh là “Kẻ ăn mày cách mạng”.
Ông là Thomas Paine, nhà triết học, nhà cách mạng, tác giả của nhiều công tŕnh được phương Tây đánh giá là mang tư tưởng khai sáng vĩ đại, trong đó có “Lẽ Thường” và “Quyền con người”, 2 kiệt tác ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc Cách mạng giành độc lập của nước Mỹ, và cuộc Cách mạng tư sản Pháp.
Thuở thiếu thời và cuộc sống tại Anh
Thomas Paine sinh ngày 29.1.1737 trong một gia đ́nh trung lưu tại Thetford, Nortfolk, Anh. Sự nghiệp học vấn của Paine thuở nhỏ không có ǵ đặc biệt, khi ông đă sớm bỏ học ở trường từ năm 13 tuổi để theo học nghề thủ công từ bố ḿnh. Nhưng chỉ ít lâu sau, ông bỏ nhà để tới London, sống chật vật bằng đủ nghề trước khi trở thành một nhân viên sở thuế. Với nhiệm vụ săn lùng những kẻ buôn lậu và đi thu thuế rượu, thuốc lá, Thomas Paine dành dụm số tiền thù lao ít ỏi của ḿnh để mua sách và các thiết bị khoa học. Đó là khoảng thời gian mà những tư tưởng xă hội của ông dần chớm nở.
Căn nhà là nơi sinh của Thomas Paine tại Thetford, Nortfolk, Anh
Dù vậy, thời trai trẻ của Paine tại nước Anh chỉ được nhớ đến bởi những thất bại liên tiếp. Ông trải qua 2 cuộc hôn nhân chóng vánh, có một sự nghiệp không mấy hạnh phúc, và thậm chí c̣n bị đuổi khỏi sở thuế vào năm 1772, sau khi ông nộp một bản điều trần đ̣i tăng lương bổng của các nhân viên và chỉ trích t́nh trạng tham nhũng của những người đứng đầu ngành thuế vụ vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, đúng vào thời điểm tuyệt vọng nhất, một bước ngoặt quan trọng đă xảy đến với Paine khi ông gặp được khoa học gia, nhà tư tưởng Benjamin Franklin. Chính Franklin là người đă khuyên Paine nên sang Mỹ để bắt đầu một cuộc sống mới, và đă gửi thư giới thiệu Paine cho người con rể của ḿnh là Richard Bache.
Sang Mỹ và trở thành nhà cách mạng
Thomas Paine đến Philadelphia, Mỹ vào ngày 30.11.1974, và được Richard Bache giới thiệu đến Robert Atkin, người sau này đă cùng ông sáng lập ra tờ Tạp chí Pennsylvania và làm chủ bút trong suốt 18 tháng.
Trong thời gian đó, Paine đă cho xuất bản nhiều bài báo cùng với một số bài thơ, phần lớn đều để khuyết danh hoặc được ông viết dưới nhiều bút danh khác nhau. Trong số này, đáng chú ư có bài báo tựa đề “Nô lệ châu Phi tại châu Mỹ”, một bản cáo trạng đanh thép của Thomas Paine đối với t́nh trạng buôn bán nô lệ tại Lục địa Đen, dưới bút danh “Công lư và Nhân loại.”
Paine sang Mỹ đúng vào thời điểm những xung đột giữa người dân thuộc địa và chính quyền Anh đă ở mức đỉnh điểm. Sau những cuộc giao tranh đẫm máu tại Lexington và Concord, vào ngày 19.4.1775, Thomas Paine lập luận rằng cuộc đấu tranh của nước Mỹ không thể chỉ dừng lại ở việc chống lại những khoản thuế từ chính quốc, mà phải là một cuộc cách mạng dành độc lập một cách toàn diện. Những tư tưởng trên đă được ông chắp bút thành tác phẩm kinh điển Lẽ thường (Common Sense), được chính thức xuất bản vào ngày 10.1.1776.
Trong Lẽ thường, Thomas Paine phân tích thực trạng, hoàn cảnh và quan hệ của các Thuộc địa đối với nước Anh. Với lư luận chặt chẽ và văn chương nghị luận sắc bén, ông đă giúp cho người dân Mỹ ở thuộc địa nh́n rơ vấn đề và chọn cho ḿnh hướng đi đúng đắn. Paine dùng văn phong và từ ngữ giản dị để tŕnh bày những vấn đề phức tạp thuộc về triết học, tôn giáo và chính trị nhằm vào đối tượng chính là đại chúng.
Trang đầu tiên bản thảo gốc tác phẩm Lẽ Thường"của Thomas Paine
Tác phẩm dày 50 trang của Thomas Paine ngay lập tức trở thành một cơn sốt trên toàn nước Mỹ, với hơn 500.000 bản được bán ra chỉ trong vài tháng. Hơn cả một quyển sách, Lẽ Thường c̣n gây ảnh hưởng lớn đến việc soạn thảo Bản Tuyên ngôn Độc lập Mỹ vào năm 1776.
Trong giai đoạn chiến tranh sau đó, Thomas Paine t́nh nguyện làm trợ lư cho tướng Nathanael Greene của phe cách mạng. Đóng góp to lớn nhất của ông cho thời gian này là 16 văn kiện có tiêu đề Khủng Hoảng được xuất bản từ năm 1776 đến năm 1783, với bút danh Lẽ Thường.
Đoạn mở đầu Văn kiện số I của loạt bài Khủng Hoảng cho đến nay vẫn là một trong những áng “thiên cổ hùng văn” của thời kỳ Cách mạng Mỹ, đến mức vào năm 1776, khi quân cách mạng lâm vào t́nh cảnh nguy khốn và đứng trước bờ vực tan ră, đích thân George Washington đă đọc to nó lên để khích lệ tinh thần binh sĩ:
“Đây là lúc thử thách dũng khí của mọi người. Trong cuộc khủng hoảng này, người chiến sĩ và nhà ái quốc tùy thời sẽ co đầu rụt cổ trước bổn phận đối với xứ sở, nhưng kẻ nào ở trong hàng ngũ chiến đấu lúc này th́ kẻ ấy đáng được mọi người yêu mến và biết ơn... Chúng ta có một niềm khích lệ lớn lao rằng cuộc chiến càng khó khăn, th́ chiến thắng càng vinh quang.
Những ǵ chúng ta đạt được quá rẻ mạt, chúng ta cũng đánh giá quá thấp một điều rằng: Chỉ có ḷng bác ái mới khiến mọi thứ trở nên có giá trị. Thượng đế luôn biết làm thế nào để đặt ra một giá trị phù hợp cho những tạo vật của Người; và hiển nhiên, sẽ thật kỳ lạ nếu 2 tiếng “tự do” lại không được trân trọng một cách thiêng liêng.”
Các tác phẩm của Thomas Paine, cùng với chiến thắng vang dội ngay sau đó của quân cách mạng trong Trận Trenton vào cuối năm 1776, đă truyền cảm hứng và thôi thúc mạnh mẽ nhiều binh sĩ Mỹ, dự kiến sẽ giải ngũ vào ngày 1.1 năm sau, tiếp tục cầm súng chiến đấu trở lại.
Với những đóng góp to lớn cho cách mạng, Thomas Paine được Quốc hội lâm thời bổ nhiệm chức thư kư Ủy ban Đối ngoại vào năm 1777, và chức thư kư của Đại hội đồng Pennsylvania vào ngày 2.11.1779. Nhận thấy quân đội Mỹ đang dần chán nản v́ thiếu lương thực và khan hiếm vật tư, ông đă trích 500 đô la tiền lương của ḿnh để hỗ trợ các binh lính, đồng thời kêu gọi nước Pháp hỗ trợ tiền bạc, quần áo và đạn dược cho chính phủ cách mạng. Những đóng góp của ông có vai tṛ quan trọng đối với thắng lợi quyết định của cuộc chiến giành độc lập tại Mỹ vào năm 1783.
Những tác phẩm của Thomas Paine đều tác động trực tiếp đến thắng lợi quyết định của cuộc Cách mạng Mỹ
Tuy nhiên, sau khi cuộc chiến kết thúc, Paine lâm vào cảnh nghèo khổ do đă hiến tặng phần lớn tiền bạc của ḿnh cho các lực lượng cách mạng. Hơn nữa, ông không hề nhận được bất kỳ khoản lợi nhuận nào từ các tác phẩm yêu nước của ông, dù chúng đều bán đắt như tôm tươi.
Trong cảnh túng quẫn, Paine đă phải đệ đơn xin hỗ trợ tài chính từ Quốc hội ở thủ đô Washington, và cuối cùng đă được chính quyền bang Pennsylvania chu cấp 500 bảng và một trang trại ở New Rochelle, nơi ông dành thời gian nghiên cứu các phát minh kỳ lạ như cầu sắt không trụ hay nến đốt không khói.
Trở về châu Âu và nếm đủ vinh nhục
Vào tháng 4.1787, Thomas Paine trở về cố hương Anh, tiếp tục hoạt động chính trị trong thời điểm làn sóng cách mạng đang dâng trào tại châu Âu, đặc biệt là Pháp.
Năm 1791, bất b́nh trước quan điểm của cuốn sách Trầm tư về Cách mạng Pháp) của tướng Edmund Burke trong việc công kích cuộc cách mạng tư sản của nước này, Thomas Paine đă viết tác phẩm kinh điển thứ 2 của đời ḿnh mang tên Quyền Con Người (Rights of Man)
Không chỉ ủng hộ cách mạng Pháp và các nguyên tắc cơ bản của nền cộng ḥa, ông c̣n thông qua Quyền Con Người để nêu ra những lư do bất măn trong xă hội châu Âu, công kích chế độ quư tộc và chế độ thừa kế tước vị, thậm chí kêu gọi người dân Anh hăy tự cầm lấy vũ khí để lật đổ chế độ quân chủ.
Cũng như Lẽ Thường, Quyền Con Người tiếp tục trở thành một cơn sốt ngay khi vừa xuất bản, với khoảng 200.000 bản đă được bán ra ở Anh, Scotland, và Wales, và khoảng 100.000 bản được tiêu thụ ở Mỹ. Nhưng cũng v́ tác phẩm của ḿnh, Thomas Paine bị Chính phủ Anh kết tội phản quốc, cấm lưu hành sách của ông, đồng thời phát lệnh truy nă ông trên toàn quốc.
Tranh biếm họa Thomas Paine và tác phẩm Quyền Con Người của họa sĩ Isaac Cruikshank, với tên gọi Wha Wants Me
May mắn thay, Thomas Paine đă kịp thời lên tàu sang Pháp, và được đón tiếp tại đây như một người hùng. Dù một chữ Pháp bẻ đôi cũng không biết, song Paine vẫn được phong làm công dân danh dự và được mời vào Hội đồng Nhà nước của chính quyền tư sản Pháp.
Là người ủng hộ cuộc cách mạng Pháp, song Thomas Paine lại phản đối việc xử trảm vua Louis XVI cùng các thành viên phe bảo hoàng. Cho nên khi phái cực đoan của Maximilien de Robespierre lên nắm quyền, ông bị tống giam vào tháng 12.1793. Trong thời gian ở tù, ông viết phần đầu của cuốn Thời Đại Lư Trí (The Age of Reason).
Cuốn sách tiếp tục gây nhiều tranh căi v́ nó phê phán thần quyền và những tham vọng chính trị, đồng thời tỏ ư hoài nghi những giá trị của Kinh Thánh, đến mức chính phủ Anh từng ra lệnh truy tố bất kỳ ai có ư định xuất bản hay lưu hành nó. Tuy nhiên ở Mỹ, Thời Đại Lư Trí vẫn gây ảnh hưởng lớn khi được tái bản 4 lần trong năm 1794, 7 lần vào năm 1795 và 2 lần nữa vào năm 1796.
Sau 11 tháng ngồi tù, Thomas Paine được trả tự do nhờ sự can thiệp của James Monroe, công sứ Mỹ tại Pháp. Ông ở lại Pháp, xuất bản tiếp phần 2 và 3 của cuốn trên trước khi sang Mỹ theo lời mời của Tổng thống Jefferson.
Quay về Mỹ và sống những năm cuối đời
Paine trở lại Mỹ năm 1802, chỉ để nhận ra các tác phẩm và tên tuổi của ông hầu như đă bị lăng quên, trừ danh xưng “kẻ kích động quần chúng” đặt cho ông. Ông bị bạn cũ xa lánh, bị tước quyền bầu cử ở thành phố New York, bị các quán trọ từ chối cho thuê pḥng, và cả nguyện vọng được chôn cất trong nghĩa trang tại một thánh đường địa phương cũng bị từ chối. Paine sống lẻ loi trong cảnh túng thiếu và khi chết, ông được an táng trong trang trại mà chính quyền New York cấp cho ông từ hồi chiến tranh cách mạng. Chỉ có sáu người dự đám tang của ông.
Phải măi đến 1 thế kỷ sau, tên tuổi và những đóng góp vĩ đại của Thomas Paine mới dần được công nhận. Tháng 1.1937, tờ báo Anh The Times gọi Paine là “Voltaire của nước Anh”, khi ví ông với 1 trong 3 nhà tư tưởng vĩ đại nhất nước Pháp của thời kỳ Khai sáng, và coi ông là nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn nhất đến cuộc Cách mạng Mỹ. Đến năm 1952, tro cốt của Thomas Paine mới được cải táng tại Đại sảnh Danh vọng của trường Đại học New York. Tượng đài của ông cho đến nay được dựng lên ở rất nhiều nơi tại Mỹ, Anh và Pháp.
Tượng đài Thomas Paine tại quê hương ông ở Thetford, Vương quốc Anh
Có lẽ không một ai xứng đáng với danh hiệu “Người khai sáng nước Mỹ độc lập” hơn Thomas Paine. Chính ông là người đầu tiên dùng danh từ “Hợp chúng quốc Hoa Kỳ”, chính ông đă tiên đoán là danh xưng “Hợp chúng quốc Hoa Kỳ” sẽ rền vang trong lịch sử y như hào quang của Đế chế Anh một thời, và cũng chính ông đă tuyên bố: “Trong một giới hạn rộng lớn, chính nghĩa của nước Mỹ là chính nghĩa của toàn thể nhân loại.” Không có câu nói nào chứng tỏ rơ khí chất của Paine hơn câu nói: “Nơi nào không có tự do th́ nơi đó là đất nước tôi” mà ông đă dùng để đáp lại câu: “Đâu có tự do th́ đó là đất nước tôi” của Franklin.
VietBF@ sưu tầm.
Games
