Hỏi :
- Tôi thường tự hỏi: " Nhà nghệ sĩ là cái ǵ?" .
Đó đây, bên bờ sông Hằng, trong không gian tối mờ của căn buồng nhỏ, có chàng kia ngồi dệt tấm áo khoác bằng lụa dát vàng đẹp tuyệt vời, và tại kinh đô Paris, một anh khác đang cặm cụi trong xưởng để vẽ bức tranh mà anh ta hy vọng sẽ đem cho anh ta danh tiếng. Đâu đó, một nhà văn đang nặn óc trau chuốt từng câu để mô tả những mẩu tâm t́nh rắc rối cũ hơn trái đất giữa những chàng và nàng; rồi nào là những khoa học gia trong pḥng thí nghiệm và người chuyên viên ráp nối lại hàng triệu mảnh vụn để chiếc hỏa tiễn có thể bay lên mặt trăng. Và tại nước Ấn Độ kia, có chàng nhạc sĩ sống một cuộc đời quá ư khắc khổ, để tận tụy truyền đạt vẻ đẹp thanh khiết của nhạc trong sự say mê. Rồi nào là bà nội trợ sửa soạn bữa cơm gia đ́nh, chàng thi sĩ một ḿnh lững thững trong rừng t́m thi hứng. Phải chăng họ đều là những nhà nghệ sĩ theo cung cách riêng? Tôi nghĩ rằng cái đẹp nằm trong tầm tay của tất cả mọi người, nhưng họ không biết. Người chế tạo những bộ quần áo đẹp lộng lẫy hay những đôi giầy xuất sắc, hoặc người đàn bà chưng bày b́nh hoa trên bàn của ông, dường như tất cả đều làm việc v́ cái đẹp.
Tôi thường tự hỏi tại sao những họa sĩ, nhà điêu khắc, soạn nhạc gia, văn sĩ -- những người được gọi là nghệ sĩ sáng tạo -- lại được đánh giá quan trọng vượt bực trong cái thế giới này, mà những thợ giầy, những đầu bếp lại không được như vậy? Họ chẳng cũng sáng tạo sao? Nếu ông coi tất cả những cung cách diễn đạt khác nhau đó đều là phục vụ cái đẹp, vậy th́ chỗ nào có thể dành riêng cho người nghệ sĩ chân chính và ai là nhà nghệ sĩ chân chính?
Người ta thường nói cái đẹp là phần rất thiết yếu của cuộc đời . Vậy th́ cái ṭa nhà cao từng kia, vốn được coi như là rất đẹp, xin hỏi sự phô diễn của nó có thiết yếu không? Tôi sẽ rất cảm kích nếu ông có thể nói về toàn bộ vấn đề cái đẹp và nhà nghệ sĩ này.
J. Krishnamurti đáp:
- Chắc chắn rằng nhà nghệ sĩ là người tinh tế, nhuần nhuyễn trong hành động. Hành động này là từ đời sống nội tâm tỏa ra chứ không phải chỉ hời hợt bên ngoài. V́ thế, sống một cách hài ḥa hiển nhiên làm cho con người thành nghệ sĩ. Sự hài ḥa nghệ thuật này có thể chỉ biểu lộ vài giờ trong một ngày, khi anh ta chơi nhạc, làm thơ, hoặc vẽ tranh, hay anh ta có thể làm nhiều hơn, nếu như anh ta giỏi về nhiều mặt, như những đại danh tài thời Phục Hưng đă hoạt động trong nhiều môi trường khác nhau.
Nhưng vài giờ chơi nhạc hoặc viết văn có khi lại mâu thuẫn với chuỗi thời gian c̣n lại của anh ta vốn đầy dẫy những chuyện lộn xộn và rối beng. Vậy th́ người như thế có thể coi như là nghệ sĩ không? Người chơi vĩ cầm một cách nghệ thuật nhưng lại chú tâm vào danh tiếng của anh ta th́ không phải là người say mê vĩ cầm, anh ta chỉ sử dụng ngón đàn với mục tiêu nổi danh, cái "TÔI" của anh ta c̣n quan trọng hơn nhiều so với âm nhạc, và điều này th́ ngay cả đối với văn sĩ hay họa sĩ cũng như vậy mà thôi, nếu họ chỉ quan tâm đến danh tiếng.
Người nhạc sĩ đồng hóa cái "TÔI" của anh ta với cái mà anh ta coi là vẻ đẹp của âm nhạc, nhà tôn giáo đồng hóa cái “TÔI” của anh ta với cái mà anh ta cho là hùng vĩ, tôn nghiêm. Tất cả đều hành sử có nghệ thuật trong khu vực cá biệt, nhỏ bé, nhưng lại bỏ quên cả cái mảng lớn của cuộc đời. Vậy chúng ta hăy t́m coi thế nào là có nghệ thuật trong hành động, trong đời sống, không phải chỉ trong lúc vẽ, trong lúc viết hoặc trong ngành kỹ thuật. Nhưng làm sao người ta có thể sống cả một cuộc đời trong sự hài ḥa và đẹp đẽ. Sự hài ḥa và cái đẹp có giống nhau không? Có thể nào một người -- bất kể họ là nghệ sĩ hay không --, sống cả một cuộc đời trong sự hài ḥa và đẹp?
Sống là hành động và khi mà cái hành động đó tạo ra nỗi phiền muộn th́ thế là đă hết nghệ thuật rồi. Vậy th́ người ta có thể sống không buồn phiền, không kèn cựa, không ghen ghét và tham lam, không xung đột về mọi mặt chăng?
Vấn đề không phải ai là nghệ sĩ, ai không là nghệ sĩ, nhưng làm sao cho mỗi người, bạn hoặc bất cứ ai, có thể có cuộc sống không bị hành hạ và biến dạng.
Chắc chắn sẽ là phàm tục nếu chúng ta nhạo báng hoặc hạ thấp giá trị của âm nhạc, điêu khắc, thi ca hoặc khiêu vũ, đó là hành vi thiếu tế nhị. Nhưng nghệ thuật và vẻ đẹp trong hành động phải được duy tŕ suốt ngày chứ không phải chỉ có vài giờ trong một ngày. Đó chính là sự phấn đấu đích thực, không phải chỉ đơn giản trong việc chơi đàn cho hay. Dĩ nhiên đă sờ vào cái đàn th́ bạn phải chơi cho hay, nhưng như thế chưa đủ. Đó mới chỉ như bạn vun xới một góc nhỏ mà bỏ rơi cả cánh đồng mênh mông.
Chúng ta quan tâm tới cả cánh đồng, và cánh đồng đó tượng trưng cho đời sống của chúng ta . Chúng ta thường bỏ bê cả cánh đồng mà chỉ chú tâm vào một mẩu nhỏ, của chúng ta hoặc của tha nhân. Sống có nghệ thuật là luôn luôn tỉnh thức, sáng suốt, có như thế mới hành sử một cách thiện xảo trong suốt một đời, đó chính là cái đẹp.
Hỏi :
- Thế trường hợp nhân viên xưởng máy hay văn pḥng th́ sao? Anh ta có là nghệ sĩ chăng? Phải chăng việc làm của anh ta đă ngăn trở sự hài ḥa trong hành động do đó làm giảm hoặc làm mất đi tính cách nghệ thuật của họ trong cả những việc khác nữa. Bộ anh ta không bị việc làm điều kiện hóa mất rồi sao?
J. Krishnamurti đáp:
- Chắc chắn là anh ta bị rồi. Nhưng nếu anh ta tỉnh ngộ, anh ta sẽ hoặc là bỏ việc hoặc chuyển hóa cho nó thành có nghệ thuật. Điều quan trọng không phải là công việc, nhưng là sự tỉnh thức trong công việc. Điều quan trọng không phải là sự điều kiện hóa của công việc, nhưng là sự thức tỉnh.
Hỏi :
- Ông nói “thức tỉnh” có nghĩa là ǵ?
J. Krishnamurti đáp :
- Vậy bạn chỉ thức tỉnh tùy theo trường hợp, v́ phải phấn đấu, hoặc v́ tai họa hoạc vui mừng chăng? Hay là có một trạng thái tỉnh thức không cần có lư do. Nếu bạn tỉnh thức do một sự kiện, một lư do nào đó, th́ rồi bạn sẽ bị lệ thuộc vào nó, và khi mà bạn đă lệ thuộc vào cái ǵ – dù là thuốc kích thích, t́nh dục, hội họa hoặc âm nhạc – là bạn đă để cho bản thân bạn bị mê đi. Vậy th́, bất cứ loại lệ thuộc nào cũng sẽ dẫn người ta đến chỗ chấm dứt sự hài ḥa, chấm dứt tính chất nghệ thuật.
Hỏi :
- Thế c̣n trạng thái tỉnh thức không có lư do là cái ǵ? Ông đang nói đến cái trạng thái trong đó không có nguyên nhân và hậu quả. Có thể có một trạng thái tâm không là kết quả của lư do nào đó chăng? Tôi không hiểu điều này v́ chắc chắn rằng mỗi điều chúng ta nghĩ , hoặc chúng ta là như thế nào, th́ đều là kết quả của một nguyên nhân nào đó, phải không ạ? Lại c̣n cái chuỗi dây nguyên nhân và hậu quả vô tận này.
J. Krishnamurti đáp :
- Chuỗi dây nguyên nhân và hậu quả này vô tận v́ cái kết quả lại sẽ trở thành nguyên nhân mới và nguyên nhân lại sinh ra kết quả nữa, cứ thế mà vận hành.
Hỏi :
- Vậy th́ hành động nào có thể ra ngoài chuỗi dây này?
J. Krishnamurti đáp :
- Chúng ta biết rằng hành động với lư do, có động cơ thúc đẩy, th́ hành động đó đă là kết quả. Chỉ có ḷng nhiệt thành, thương yêu, là không có nguyên nhân, đó là tự do, đó là cái đẹp, đó là sự tế nhị, và đó là nghệ thuật. Khi người nghệ sĩ say sưa tŕnh diễn, lúc đó không có cái “TÔI” ngự trị, chỉ có t́nh cảm và cái đẹp, đó là nghệ thuật. Đó là sự hài ḥa trong hành động. Hài ḥa trong hành động là sự vắng mặt của cái “TÔI”.
Nhưng khi bạn bỏ phế cả cánh đồng mênh mông của cuộc đời, chỉ chú trọng vào một mẩu nhỏ – mặc dù lúc đó cái “TÔI” có thể vắng mặt, th́ bạn cũng vẫn đang sống không hài ḥa và do đó, bạn không là nhà nghệ sĩ của cuộc đời.
J. Krishnamurti -- The Urgency of Change
Người dịch: Danny Việt (ĐPK)
Games
