"Má ơi đừng gả con xa
Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu"
Mỗi khi tôi đọc câu ca dao trên hoặc nghe 3 từ “lấy chồng xa” là tôi lại nổi lên một cảm xúc buồn buồn, thấy thương cho người phụ nữ ngày trước. Có khi cũng chẳng phải là phong kiến hay cổ hủ ǵ, mà chỉ là đường xa cách trở.
Tôi có 3 câu chuyện để kể.
***
Chị ở gần nhà tôi, hơn tôi vài ba tuổi. Chị là chị cả trong một gia đ́nh nghèo. Chị học ba bốn lớp ǵ đó rồi nghỉ học ở nhà làm các công việc trong nhà và chăm sóc vườn tược. Rồi đến tuổi lấy chồng, chị được mai mối lấy một anh chồng nhà xa tận mé núi miền thượng, có lẽ nhà cũng khá giả. V́ chị cũng khá xinh và mạnh khỏe.
Ngày đám cưới, chị theo mấy người đưa dâu, vừa đi vừa khóc. Chắc là chị cũng chưa chuẩn bị tinh thần cho việc lấy chồng.
Rồi sau đó không lâu, một hôm tôi nghe có tiếng khóc la ngoài đường. Tôi chạy ra xem th́ thấy chị bị anh chồng nắm tóc chị và đấm đá túi bụi. Th́ ra là chị có mâu thuẫn bên chồng sao đó nên bỏ về. Hôm đó nhà chị chắc không có ai hay sao mà không thấy ai ra can ngăn. C̣n hàng xóm th́ cũng chỉ đứng nh́n. Vợ nó hư th́ nó đánh là phải rồi ! Chị đă sai lầm khi không hiểu con gái lấy chồng th́ đă là người bên chồng rồi.
***
Chị tôi cũng lấy chồng xa, nhưng chị tôi có học thức và không làm dâu nhà chồng.
Hồi chị tôi mới ra trường, ở trên bổ nhiệm chị công tác tại tỉnh lân cận. Cách chừng hơn trăm cây số nhưng thời buổi chiến tranh nên đường sá thường bị đứt và không an toàn nên lâu lắm chị mới về nhà. Lúc nào chị về là tôi vui mừng khôn tả, rồi đến lúc chị đi th́ buồn ghê lắm.
Làm được mấy năm th́ chị xin chuyển về quê. Nhưng trước khi chị chuyển về th́ chị lại quen anh và lấy anh ở đó. Rồi khi chị chuyển cơ quan về quê th́ anh cũng xin chuyển theo. Chị làm ở bệnh viện tỉnh, anh dạy học ở trường Nữ trung học và mấy trường tư thục trong thị xă. Cuộc sống ổn định và có thể nói là khá lí tưởng thời đó.
Nhưng rồi biến cố xảy ra. Giải phóng miền Nam. Anh là sĩ quan biệt phái nên phải đi học tập cải tạo. Chị mất việc. Rồi khi anh ra trại th́ anh chị chuyển về quê anh sống. Anh chị cất một cái nhà tranh gần nhà mẹ rồi sống đời nông dân.
Cứ ngày Tết, khoảng mùng 2 mùng 3 th́ chị lại dắt con về thăm quê ngoại. Chị đi từ sáng sớm đến trưa th́ tới nhà. Ở nhà ngóng chờ chị và thật vui biết bao khi thấy cháu chạy trước vào nhà và sau đó là chị. Những ngày Tết đúng là những ngày vui sum họp.
Có một lần nghỉ hè, tôi đi với má tôi thăm nhà chị. Má tôi mua một con heo con làm quà. Đi xe lửa xuống ga Tuy Ḥa th́ trời đă chiều muộn. Hai mẹ con vội vă đi bộ từ ga đến bến xe lam để về nhà chị cách hơn mười cây số. Má tôi ôm con heo đi trước, tôi tay xách nách mang đi sau. Đi đường có mấy cô gái ở bên đường chọc ghẹo tôi làm tôi nhớ đến “Hồn bướm mơ tiên” của Khái Hưng. Nhân vật Ngọc lúc đi trên đường về quê cũng bị mấy cô thôn nữ chọc ghẹo. Tôi bắt chước Ngọc cúi đầu đi thẳng không thèm nh́n, bỏ lại tiếng cười gịn giă sau lưng.
Nhưng khi đến bến xe th́ trời đă tối và không c̣n xe nữa. Chúng tôi lại quay về ga và ngủ qua đêm tại ga. Mờ sáng lại đi, nhưng may là không gặp mấy cô gái hôm qua nữa.
Bà Cố tôi cũng lấy chồng xa. Thật là xa.
Ngày xưa, ông Cao cao tôi làm quan lớn triều đ́nh nhà Nguyễn. Ông từng làm đến Khâm sai đại thần, thay mặt Vua xử lí một số việc Vua giao, trong đó có việc thay Vua tế đàn Nam Giao năm Tự Đức thứ 22 do Vua bị bệnh. V́ vậy mà các quan khi đến nhận nhiệm sở tại tỉnh B́nh Định thường đến thăm nhà ông tôi như một qui tắc lễ nghĩa. Có một ông họ Lê; quê ở Mỹ Yên, Bến Lức, Long An khi đến nhận chức Bố chính (tỉnh phó) cũng vậy. Đến nhà ông có dẫn theo 2 người con gái tuổi cập kê. Thấy ông Cố tôi (tức là cháu nội ông Cao cao tôi) chưa có vợ nên mới hỏi thích cô nào th́ ông gả cho. Ông Cố tôi chọn cô em. Vậy là cô em trở thành dâu họ Nguyễn nhà tôi.
Rồi ông họ Lê lại chuyển đi nơi khác. Thế là bà Cố tôi trở nên bơ vơ nơi xứ lạ. Chắc là bà tôi cũng không khổ lắm v́ làm dâu trong một gia đ́nh danh giá, nhưng thế nào cũng có lúc buồn, nhớ cha nhớ mẹ, nhớ chị em mà không biết bây giờ ra sao v́ thời đó thông tin liên lạc đâu phải như bây giờ. Tôi tưởng tượng ra Bà ôm con, nh́n trời thấy bầy chim bay về phương nam mà đọc câu ca dao sau:
"Chiều chiều ra đứng ngơ sau
Trông về quê mẹ, ruột đau chín chiều"
Rồi một hôm bà xin về thăm quê, ông tôi miễn cưỡng đồng y’, ḷng không vui v́ thấy xa xôi quá. Nhưng khi Bà bồng con đi được một quăng th́ quay lại không đi nữa. Tôi lại tưởng tượng là khi Bà từ giă chồng ra đi, thấy chồng buồn nên thương chồng đành từ bỏ niềm riêng, vào nhà ngồi khóc mà tủi cho thân phận lấy chồng xa.
Bẵng một thời gian, ngày nọ có một chiếc ô tô chạy đến nhà ông tôi. Trên xe bước xuống một người phụ nữ đứng tuổi và một thanh niên. Người phụ nữ đó là chị ruột bà cố tôi, c̣n người thanh niên là con trai bà, gọi là ông Xă Đ. Bà lấy chồng giàu có ở Rạch Kiến, Cần Đước, Long An gần quê nhà, nay nhớ cô em ruột lấy chồng xa mà lặn lội về thăm. Nhưng tiếc thay, bà không gặp được em gái v́ bà Cố tôi đă mất rồi !. Mẹ con bà ở lại chơi cả tháng, thăm thú những nơi kỉ niệm xưa mà bà từng lưu dấu. Rồi bà về, dặn ông Nội tôi khi nào được th́ về thăm quê mẹ.
Rồi ông Nội tôi cũng về thăm quê mẹ. Bức h́nh chân dung đặt trên bàn thờ nhà tôi là bức h́nh mà ông Nội tôi chụp khi làm giấy thông hành đi Nam ḱ.
Câu chuyện trên, hồi nhỏ cha tôi thường kể cho anh em tôi nghe đến thuộc. Đến khi vào Sài G̣n, t́nh cờ anh tôi biết vợ một người bạn quê ở Rạch Kiến, liền hỏi có nghe tên ông Xă Đ. không? Chị này nói biết v́ nhà ông Xă giàu có nổi tiếng ở vùng này, xuống chợ Rạch Kiến hỏi nhà ông Xă Đ. ai cũng biết.
Vậy là một hôm, anh tôi cùng cha tôi đi Rạch Kiến. Vào nhà ông Xă, cha tôi kể lai lịch ḿnh. Ông Xă đă mất nhưng bà Xă c̣n sống. Bà đă già, nhưng bà nói c̣n nhớ có chuyến đi B́nh Định của chồng và mẹ chồng tuy nhiên bà không nhớ đi làm ǵ. Bà kể nhà mẹ chồng bà không có con trai, mẹ chồng bà thứ 6, rồi có d́ Tám, d́ Chín nhưng không thấy d́ Bảy. Vậy thứ Bảy chính là bà Cố tôi.
Rồi bà cho người dẫn về Mỹ Yên để cha tôi thăm mộ cha mẹ bà Cố tôi. Ngôi mộ đôi của ông bà nằm giữa cánh đồng. Cha tôi đọc trên bia mộ mới biết tên ông và phẩm hàm cuối cùng khi làm quan là Binh Bộ Hữu Tham tri (tương đương Thứ trưởng bộ Quốc pḥng
***
Đó là chuyện ngày xưa, chứ bây giờ th́ xa xôi có nghĩa lí ǵ. Cách nửa ṿng trái đất, chỉ lấy điện thoại ra bấm vài cái là có thể thấy được mặt và nói chuyện như đứng bên cạnh mà cũng chẳng tốn đồng nào. Tiến bộ khoa học kĩ thuật thật ḱ diệu. Con gái bây giờ cứ lấy chồng xa thoải mái, chẳng sao cả…
Tuyết Vân /chuyển tiếp
Games
