Những ai hay phàn nàn về người quản lư cũng thường hay phàn nàn về đồng nghiệp hoặc nhân viên làm thuê. Họ cũng phàn nàn về vợ con, về cả thời tiết và giao thông, các dịch vụ nhà hàng, hay cả nền kinh tế và tổng thống cũng không ngoại lệ…
Khi phàn nàn đă thường trực trong tâm trí, nó bẻ cong quan niệm của chúng ta về cuộc sống. Hay như diễn viên hài Lily Tomlin từng nói đầy châm biếm: "Con người tạo ra ngôn ngữ để thỏa măn ước vọng sâu xa là phàn nàn".
Trong cuốn sách với tựa đề “Những mối quan hệ không than văn” (Complaint Free Relationships), bộ trưởng Will Bowen đă nhận xét: “Than văn được tạo ra để con người ta trốn tránh trách nhiệm”. Những lời than văn ngụ ư rằng: “Đó không phải việc của tôi. Tôi không cố lỗi. Tôi không phải chịu trách nhiệm”.
Chúng ta luôn có thói quen dừng lại ở lỗi lầm của người khác. Ví như khi nhà hàng phục vụ không đúng món đă gọi, tất nhiên bạn không cần phải chấp nhận nó; chỉ cần gọi bồi bàn đến và giải thích vấn đề là mọi chuyện sẽ được giải quyết, không việc ǵ phải nổi xung lên.
Tâm trí có một thói quen là bỏ qua sự thật đơn thuần để tiến vào lănh địa của phàn nàn, để khuấy đảo những trải nghiệm của bạn và phóng đại những cảm xúc trên cơ thể.
Phàn nàn khiến chúng ta kém minh mẫn
Chúng ta luôn phàn nàn, chỉ để khẳng định rằng ḿnh đang bất b́nh với hiện thực khách quan. Và lầm tưởng rằng, phàn nàn sẽ chấm dứt nếu bên ngoài thay đổi.
“Làm thế nào để tôi thay đổi họ?” đó là câu mà hỏi mà Bowen hay gặp phải khi tư vấn cho khách hàng.
Bowen thuật lại bí kíp của Norm Heyder, một người đàn ông kiên định luôn giữ vững lập trường của ḿnh, luôn lắng nghe thấu cảm, làm cho người khác thổ lộ hết nỗi ḷng, kể cả trong những “buổi nói chuyện đầy tranh chấp”. Quan điểm của Heyder là: “Cách duy nhất để thay đổi một người là phải thay đổi cách bạn nghĩ về người đó”.
Benjamin Franklin đă nói, “đưa ra một ví dụ hay là bài thuyết giáo tốt nhất”; hay như một câu ngạn ngữ đă nói: “nếu bạn muốn tẩy sạch toàn bộ thế giới, hăy bắt đầu quét sạch ngưỡng cửa nhà ḿnh”.
Con người nghĩ họ đang giữ sợi dây liên hệ với những người khác khi họ thực sự kết nối được với suy nghĩ của ḿnh về người đó.
Trong lúc suy nghĩ, chúng ta tự gán ghép ư nghĩa cho hành động của người khác. Bowen viết, “Thế giới bên ngoài phản chiếu ư nghĩa của chính chúng ta thông qua những lời tự sự logic”. Hành vi chúng ta nh́n thấy ở người khác, là do những kiến giải, trải nghiệm và bất an của chính ḿnh tạo ra.
Con người lúc nào cũng phàn nàn bởi họ đang tự xem nhẹ bản thân. Do vậy, tâm trí thường chọn những động cơ tồi tệ nhất để chụp mũ cho người không quen biết và thậm chí cả những người thân cận nhất. Chúng ta nghĩ ḿnh có quyền phàn nàn v́ tâm trí luôn cố t́nh đổ lỗi cho hành động của người khác. Chúng ta quan niệm rằng: chỉ khi phàn nàn một cách giận dữ, bạn mới làm cho người kia chú tâm đến hậu quả hành động của họ, nhờ vậy họ sẽ dừng những hành động đang làm với chúng ta.
Khi không đưa cái tôi vào những lời tự thuật của tâm trí, th́ những lời phàn nàn của chúng ta bỗng biến mất. Chúng ta sẽ tự lựa chọn việc ḿnh phải làm, chẳng ai có thể bắt được ta phải than văn.
Trong một báo cáo nghiên cứu, Bowen giải thích: “Bỏ đi nhân tố tiêu cực trong lời nói sẽ cải thiện quan hệ tốt hơn là đưa thêm những nhân tố tích cực vào trong mối quan hệ đó”. Nói cách khác, mối quan hệ sẽ trở nên tốt đẹp hơn nếu những người xung quanh chúng ta được tặng những lời hay ư đẹp, điều này c̣n hơn cả tặng hoa!
Phàn nàn làm tăng sự bất an
Trong một cuốn sách khác của Bowen có tên “Một thế giới không có lời than văn” (A Complaint Free World), tác giả nhận xét: “Một trong những lư do chính mà chúng ta tán gẫu hoặc than văn là để có cảm giác ḿnh có vẻ cao hơn hay tốt hơn người khác: ‘Ít nhất tôi không xấu như ông A’. Khi tôi chỉ ra được lỗi của anh, điều đó ám chỉ rằng tôi không mắc lỗi đó, tức là tôi là người tốt hơn anh”.
Bowen viết: “Lời kêu gào áp chế người khác, trên thực tế lại chính là tiếng rên rỉ của sự bất an”. Than văn… là cách nói khác của: “Xin hăy nói cho tôi biết rằng tôi vẫn ổn, v́ ngay lúc này, hoặc trong lĩnh vực này của cuộc đời, tôi không t́m được cảm giác tự tin vào chính ḿnh”.
Do vậy, Bowen viết tiếp: “một người bất an là một người nghi ngờ giá trị và tầm quan trọng của bản thân, nên họ biểu hiện ra là khoác lác và than văn”. Họ toàn nói về thành công của ḿnh với hy vọng nhận được sự tán thưởng trong ánh mắt của người nghe. Họ cũng kêu ca về những khó khăn của ḿnh để nhận được sự cảm thông và đây là cách họ tự bào chữa khi không làm được điều ḿnh mong muốn.
Nhưng trái lại, Bowen mô tả những người không phàn nàn là “người có ḷng tự trọng tốt đẹp; người hiểu được điểm mạnh và chấp nhận điểm yếu của ḿnh; người hài ḷng với chính ḿnh và không cần tự nâng cao bản thân trong con mắt người khác”.
Theo lư luận của Bowen, phàn nàn là phản ứng tự vệ chống lại cảm giác bất an, thể hiện khả năng thích nghi kém; pḥng thủ càng nhiều, chúng ta càng cảm thấy bất an.
Phàn nàn đến từ sự so sánh
Cảm giác so b́ vô t́nh đặt cảm xúc của chúng ta vào trạng thái bấp bênh; sẽ luôn có người tốt lên và có người tệ đi. Càng tập trung vào thổi phồng cái tôi của ḿnh mà không chịu cải thiện hành vi và các mối quan hệ của bản thân, th́ sự bất an của chúng ta sẽ gia tăng, và điều này chỉ khiến chúng ta lại than văn nhiều hơn.
Làm thế nào để chấm dứt sự phàn nàn? - Nhận diện rơ ràng những cách phàn nàn của ḿnh. Cần tỉnh táo hướng sự chú ư đến chỗ không có phàn nàn, ví dụ như hướng đến mặt tốt của ai đó mà ta ngưỡng mộ. Bowen nhận xét: “Những mặt tích cực này hiện vẫn c̣n đang ‘ngủ vùi’, nhưng nếu bạn tập trung t́m kiếm nó trong ḿnh, nuôi dưỡng và vun trồng cho nó, và kiên nhẫn, th́ bạn sẽ ‘khai quật' được nó lên bề mặt”.
Sự nhận thức ấy là liều “thuốc tẩy” khiến chúng ta sống có trách nhiệm hơn, khi sự phàn nàn được đánh bay, chúng ta sẽ chuyển được năng lượng tinh thần về phía những thay đổi tích cực.
Bary Brownstain là giáo sư danh dự thuộc khoa kinh tế và lănh đạo của trường Đại học Baltimore. Ông là tác giả của cuốn sách “The Inner-Work of Leadership” (Thay đổi tư duy lănh đạo), trong đó là chuyên luận của Barry về Mindset Shifts (Chuyển hướng tư duy). Bài viết được đăng lần đầu trên Intellectual Takeout.
Hiền Anh
Games
