Sau 1975, quê hương mới vừa giải phóng đă nghe cái đói rập ŕnh, kỷ niệm khó quên nhất một thời nhỏ dại của tôi là vị ngon đậm đà của tô ḿ Quảng.
Hạt gạo cơng củ khoai, ḿ Quảng, món ăn truyền thống quê tôi trở thành xa xỉ. Ḿ chỉ xuất hiện hiếm hoi vào những ngày giỗ chạp, hay bữa cơm mới đầu mùa.
Cứ mỗi lần nhà hàng xóm nào chùm hum xay bột là tụi nhỏ chúng tôi ngóng trông thèm thuồng. Trái mít trao qua, trái cà trao lại, thế nào rồi những người hàng xóm cũng sẽ bưng bê một mâm ít nhiều tùy ḷng sang biếu nhà hàng xóm gọi là thơm thảo. Tô ḿ được san năm sẻ bảy, ba mẹ phần rau cỏ, các con phần cục nhưn và những cọng ḿ dẻo thơm. Những tô ḿ năm ấy ngoài cái thơm truyền thống của nước nhưn, của rau húng quế, c̣n có mùi vị của những tấm ḷng quê. Măi đến giờ, đă năm mươi lăm năm qua, cái tên anh Hai Được, bà Ngọc, bà Thành vẫn cứ c̣n gợi lên trong tôi rưng rưng sợi ḿ dẻo thơ
Có một thời ḿ Quảng đâu chỉ gợi lên cái sự nghèo, nó c̣n là hiện diện của sự giàu có no
Ấy thế mà có một thời ḿ Quảng đâu chỉ gợi lên cái sự nghèo, nó c̣n là hiện diện của sự giàu có no đủ. Tôi hoài ngẫm nghĩ tại sao ḿ Quảng xuất thân từ tấm bánh tráng, cũng bột gạo xay mịn, thêm ít mè đen hoặc trắng, tráng thành lá mỏng, phơi khô, nướng ḍn thành món khai vị không thể thiếu ở các bữa cơm đăi khách, ở lễ tiệc mà bánh tráng phổ biến khắp trong Nam ngoài Bắc c̣n ḿ Quảng th́ chỉ cư ngụ ở Quảng Nam? Phải chăng món ḿ Quảng xuất thân từ bánh tráng, rồi gặp điều kiện thuận lợi mà trở thành ḿ Quảng? Điều kiện ấy là ǵ? Tôi nghĩ về những đoàn người Đàng ngoài lũ lượt di cư t́m đến Đàng trong, trong vô vàn tiếng gọi di dân hẳn có tiếng gọi riết róng của cơm áo! Và xứ Đàng trong vùng Thăng Hoa với những cánh đồng phù sa màu mỡ trải dọc các ḍng sông Thu Bồn, Vu Gia đă thỏa giấc mơ cơm no bao đời. Ngũ cốc giàu có nên cái bánh không chỉ tằn tiện trong bánh tráng mà thành lá ḿ tráng dày, bắt chồng lên nhau lớp này lớp khác. Đám trẻ con chực chờ mẹ vụng tay lỡ làm rách lá ḿ khi bắt ra vỉ, lá ḿ rách thành chiến lợi phẩm cho lũ nhỏ. Chúng chia nhau từng miếng, chấm với chén nước mắm để sẵn, hít hà ngon lành. Rồi lá ḿ thành tô ḿ với bao gia vị sẵn có từ con gà vườn, con cá đồng mà thành nồi nước nhưn thơm lựng quyến dụ. Mỗi người lớn ăn một lon gạo đủ no, song một lon gạo tráng chỉ được một lá rưỡi ḿ, thành phẩm là hơn một tô ḿ. Thêm thứ nước nhưn thơm ngậy mùi thịt gà hay ngọt lựng vị cá đồng, mỗi người ăn ba tô vẫn c̣n tḥm thèm. Ăn ḿ tốn gạo lắm! Nhà tôi lúc ấy sáu người, nấu cơm chỉ tốn sáu lon gạo, làm một bữa ḿ chí ít cũng một ang (24 lon). Vậy nên không giàu lúa gạo không dám liên hoan một bữa ḿ gà ḿ cá đâu. Có thời người dân quê tôi ăn ḿ như cơm bữa, ấy là những lúc vụ mùa sung túc. Tô ḿ là biểu hiện của một đời no đủ áo cơm!
Rồi cái ăn theo chân người Quảng trong suốt hành tŕnh lập nghiệp, ḿ Quảng hiện diện đó đây, sánh vai cùng phở Bắc, bún ḅ Huế, hủ tiếu miền Nam mà mời gọi bao người. Người Quảng trên hành tŕnh tha hương, gặp nhau thế nào cũng kéo vào quán ḿ Quảng, họ đăi nhau bằng kỷ niệm. Bên tô ḿ, kêu thêm một tô nhưn, khề khà chai rượu gạo, kỷ niệm về ngọt lựng ḷng quê. Bận tôi công chuyện ngoài Hà Nội, gặp ông anh là doanh nhân có tiếng cùng quê, anh hân hoan: Hôm nay anh đăi chú món ḿ Quảng!
Ngày nay khi đời sống kinh tế đă khá lên nhiều, lúa gạo từ các nơi luân chuyển, cái ăn không c̣n đưa lên hàng đầu trong đời sống, tô ḿ Quảng cũng mất dần địa vị sang trọng trong đời sống bao người, ngay cả ở quê. Song với những ai gắn bó một đời với cái thời cơm chưa no, áo chưa ấm th́ ḿ Quảng vẫn cứ là một kỷ niệm thân thương không thể nào phai. Như nhà thơ Bùi Giáng, mọi người cứ nhớ Bùi Giáng Mưa nguồn, Bùi Giáng Ngàn thu rớt hột ǵ ǵ đi nữa th́ trong tôi vẫn nhớ hoài cụ Bùi với lời hẹn ḥ dễ thương hết biết: “Tao ăn thêm 2.000 tô ḿ rồi tao chết”! Một dùng dằng với quê hương trước khi “đi là đi biệt từ khi chưa về” (Thơ Bùi Giáng).
Games
