Chưa nếm gió nam cồ sẽ chưa phải người Trung. Người Trung mộc mạc cần cù, ít nói; nhưng giấc mơ Trung luôn hừng hực, xôn xao những trận gió nam cồ…
Tôi sinh nơi đất Phú Yên, miền Trung, tháng bảy. Mở mắt chào đời tai đă được nghe tiếng gió nam cồ rít mái tranh xoe xóe. Tôi lớn lên qua những mùa nam cồ khô rốc hanh hao, mịt mù bụi đỏ. Cái gió nam cồ “chuyên cần và phóng túng” (Trần Mai Ninh) từng ám ảnh những người con đất Phú, từng ám ảnh thơ Trần Mai Ninh và cũng ám cả vào giấc mơ tôi, những giấc mơ giần giật gió nam cồ…
“Nam” là để chỉ gió mùa tây nam. “Cồ” dùng chỉ loài cầm trống: gà cồ, vịt cồ, chim cồ… theo cách gọi của người Phú Yên. Đă “cầm” tất… biết bay. Đă “cồ” tất hung dữ, ngang tàng, bạo liệt. Cái h́nh dung từ “nam cồ” kia thật quá đầy đủ để diễn tả một hiện tượng thiên nhiên vừa đáng yêu vừa đáng ghét, vừa mời gọi vừa đuổi xua. Cái tố chất đặc thù của tinh thần chịu đựng, của thói quen âm thầm, nhẫn nại, của triết lư thẳm sâu - mềm mà bất khuất, nhược vẫn lâu bền…
Gió mùa tây nam không chỉ có riêng nơi dải đất miền Trung; nhưng chỉ có miền Trung, nơi bị bức trường thành Trường Sơn chắn ngang, gió tây nam mới hóa nam cồ (c̣n gọi “gió Lào” hay “gió chướng”). Nam cồ là tên gọi riêng gió tây nam của vùng Phú Yên - B́nh Định. Mà cũng không phải “cồ” suốt nguyên mùa gió tây nam 4 tháng; gió tây nam chỉ thực sự hung dữ, thực sự “cồ” vào tháng 7 hàng năm. Hành tŕnh gian nan của gió qua chập chùng đồi, núi, vực, khe đă vắt kiệt làn hơi nước mát mang theo khiến gió thay đổi tính t́nh - trở nên nóng nảy, lồng lộn, hung hăng như muốn trút giận lên bầu trời, mặt đất. Miền Trung nặng gánh oằn lưng dưới thiên tai, băo lụt c̣n được thử thách thêm bằng cái tiết hè - thu bức bối, hanh hao những đợt gió nam cồ! “Vè thời tiết” B́nh Định - Phú Yên chừa nguyên một đoạn 4 câu chỉ để kể chuyện gió (tây) nam:
… Tháng 4 nam non
Tháng 5 nam gịn
Tháng 6 nam văi
Tháng 7 nam “giă băi”…
Tôi sinh nơi đất Phú Yên, miền Trung, tháng bảy. Mở mắt chào đời tai đă được nghe tiếng gió nam cồ rít mái tranh xoe xóe
“Nam non” chỉ lúc gió tây nam mở màn, mới sinh - c̣n gọi là “nam mái” (có “cồ” tất có “mái”. Hay cho trí tưởng tượng phong phú của con người, vô h́nh trung đă biến gió nam thành một sinh thể, không c̣n là một hiện tượng tự nhiên!), bắt đầu thổi lao rao từ tháng 4 âm lịch hàng năm. Ấy là lúc gió nam hăy c̣n “hiền”, lúc có lúc không, chỉ vừa đủ để nhắc nhở người miền Trung chuẩn bị tinh thần đón ông bạn không mời cứ đến hẹn lại lên. Chính thức là nam, “nam gịn”, phải tháng đợi tới tháng 5 âm lịch. Liên tục mạnh dần, thổi gịn không ngơi suốt từ tháng 5 sang tháng 6. Gió nam cứ từng bước trưởng thành, càng lúc càng hung hăng; và cực cùng, đỉnh cao của trạng thái hung hăng ấy chính là “nam văi”. Phải; văi cát, văi bụi, văi tung hê tất cả những vật ǵ không chống cự nổi, không kịp trốn lánh bước chân dũng mănh, bạo cuồng của gió nam. Nam tháng 6 âm lịch là đích thực nam, đúng nghĩa “nam cồ”! Nhà cửa mù bụi. Đường sá mù bụi. Đồng lúa con gái đương th́ cứ xác xơ, đỏ quạch. Lúa vàng. Cây héo. Và người; người cũng hóa xác xơ, bức bối, dễ giận hờn, nghiệt ngă, sân si hơn trong mùa gió nam. Mùa này người đi ra đường không cảnh giác bị giật bay nón mũ; đi xe đạp trên đường bị hất… bay luôn cả người cả xe xuống ruộng là chuyện không phải hiếm hoi. Đương nhiên thúng mủng, gióng quang, dù che, phên liếp… - tất cả những vật ǵ khối lượng nhẹ nhưng tiết diện lớn - đều có nguy cơ thành “mồi ngon” để gió cuốn đi. Và gặp phải gió nam cồ th́, ôi thôi, chạy sáng mắt mà t́m! Xoong canh mùa gió nam cồ ăn luôn phải chừa cặn bởi dưới đáy đầy những cát. Giấc ngủ trưa mùa gió nam nặng nề hâm hấp, mồ hôi đọng vũng dưới lưng bởi cái gió nóng khô thổi muốn rát da nhưng chỉ làm nhiệt độ không khí tăng thêm chứ không hề mát mẻ “dễ thương” như ngọn gió nồm. May; cái ǵ quá đủ, quá đầy ắt chẳng sống lâu. Lên tới đỉnh cao tất đến ngày phải xuống. Ngọn gió nam cồ, nam văi kia sau khi hào phóng tiêu pha năng lượng trong hành tŕnh thử thách xem ra đă bắt đầu mệt mỏi, chịu thua, không muốn “ăn thua” thêm cùng đất và người. Nam tháng 7 âm lịch chập chờn, nuối tiếc bằng những cơn giật bất ngờ nhưng đă yếu, thưa đi, chỉ c̣n gượng gạo như muốn vớt vát chút uy danh trước khi “giă băi” cuộc chơi; một cuộc chơi mà uy lực nóng nảy, ngược ngạo, hung hăng không thắng nổi tính nhẫn nại, kiên gan, bền bỉ của con người…
Tôi yêu gió nam cồ. Thứ gió - dù cho khắc nghiệt, dữ dội, bạo cuồng - cũng đă góp phần hun đúc, luyện rèn nên tính cách miền Trung. Không có gió nam cồ sẽ không phải miền Trung. Chưa nếm gió nam cồ sẽ chưa phải người Trung. Người Trung mộc mạc cần cù, ít nói; nhưng giấc mơ Trung luôn hừng hực, xôn xao những trận gió nam cồ…
Games
