Câu nói thường được giới thiệu vui với ai đó khi lần đầu đến TP.HCM “ăn quận 5, nằm quận 3, la cà quận 1” đủ cho thấy quận 1 đă “hút mắt” du khách ra sao.
Từ Sài Côn đến Sài G̣n
Quận 1 Sài G̣n, khi có 20 năm làm việc ở nơi này, theo tôi cái sự la cà ăn chơi mua sắm, có lẽ sẽ nhanh chóng làm vơi chiếc bóp của những ai một lần đến, để rồi sau đó có đầy lên trải nghiệm. Nói vậy có thể hơi chủ quan, nhưng nói đến quận 1 mà không nói đến độ bền lịch sử của một khu vực trung tâm đô thành Sài G̣n xuyên suốt qua bao thế kỷ th́ cũng hơi... thiêu thiếu. Bởi nếu nói Sài G̣n đă từng là Ḥn Ngọc Viễn Đông, th́ quận 1 há chẳng phải là trái tim của ḥn ngọc ấy hay sao?
Giở lại Việt Nam sử lược trong đó ghi dấu h́nh hài ban sơ của Sài G̣n, sau rất nhiều chương mô tả nhiều sự kiện đấu tranh giằng co, giành giật trong các trận chiến với cư dân Chân Lạp, học giả Trần Trọng Kim xác thực một câu trong mục Nguyễn Vương về lấy đất Gia Định (trang 392) kết thúc một giai đoạn: “Từ đó toàn đất Gia Định thuộc về chúa Nguyễn cả”. Câu “chốt hạ” này thuộc chương XII được đặt là Nguyễn Vương nhất thống nước Nam. Ấy là vào năm Kỷ Dậu (1789) lúc chúa Nguyễn Phúc Ánh (sau lên ngôi lấy niên hiệu là Gia Long) đánh tan đạo quân của Thái bảo Tây Sơn là tướng quân Phạm Văn Tham ở Gia Định, thời điểm trước 2 năm khi hoàng tử Đảm ra đời, sau này là vua Minh Mạng, năm 1791.
Cũng với sách trên, Sài G̣n bây giờ khi ấy c̣n là một đồn lũy khá vững chăi, gọi là đồn Sài Côn. Câu chú thích trong sách do Trần Trọng Kim chú giải rơ ràng rằng: “Sài Côn là cách phiên âm khác của Sài G̣n. Phiên âm theo chữ Hán đọc là Côn, c̣n phiên âm theo chữ Nôm đọc là G̣n. Trước kia gọi là Sài Côn, sau gọi là Sài G̣n” (trang 335 - Việt Nam sử lược).
Dẫn ra như thế để biết rằng, thời của chữ Nôm, để đọc và ghi lại một địa danh, cha ông ta đă muốn thoát ra khỏi sự lệ thuộc ngôn ngữ của người Hoa, xác lập một ư chí tự cường đáng nể. Và bao năm sau đó, với h́nh thế sông Sài G̣n và nhiều kênh rạch bao quanh, trong con mắt tiền nhân, địa thế của quận trung tâm đă bắt đầu mang trên ḿnh một “sứ mệnh” trung tâm.
Quận 1, là nơi tụ hội nhiều ṭa nhà cao tầng lộng lẫy, với khu tài chính trung tâm, với ḍng chảy tiền tệ và đủ thứ xa hoa nhất mực của thành phố phương Nam được tạo dựng hơn 320 năm này. Ngày ấy, các đội thuyền chiến Tây Sơn đánh vào Bến Nghé với lực lượng nghênh chiến của chúa Nguyễn Phúc Ánh, th́ nơi đây vốn là nơi giành giật địa cuộc “yết hầu”. Bây giờ, phường Bến Nghé vẫn là trung tâm của quận 1, qua bao biến thiên c̣n giữ được nhiều giá trị di sản của đất nước.
Tôi vẫn c̣n nhớ vụ tranh căi vô cùng quyết liệt của các chuyên gia đô thị và bảo tồn với một số quan chức và nhà đầu tư vào năm 1998, khi muốn xây dựng ṭa cao ốc có thể án ngữ che khuất phía mặt tiền của trụ sở UBND TP.HCM, một kiến trúc rất giá trị thời Pháp thuộc c̣n lại. Nhưng dài theo năm tháng, quận 1 bây giờ đă trở thành nơi “dung chứa” quá nhiều nhà cao tầng với độ nén lên địa tầng có thể nói thuộc hàng cao nhất của các quận nội thành TP.HCM.
Nhà thờ Đức Bà (Q.1)
ẢNH: KHẢ H̉A
Gió chiều bên sông
Những năm c̣n đi về ngôi nhà 4 tầng tọa lạc ở đường Cống Quỳnh, là ṭa soạn báo, ngụ ngay quận 1, tôi vẫn la cà qua ngôi chợ Thái B́nh cách đó chỉ vài trăm mét. Ngôi chợ lâu đời này trước đây được gọi là chợ “chồm hổm” v́ người bán kẻ mua hầu hết khi ghé qua, ngồi xổm xuống mua một ít hàng, chủ yếu là thực phẩm rồi đi, rồi về. Chợ Thái B́nh cũng là nơi có những gian hàng ăn đêm rất ngon và rẻ. Nhiều bạn bè đồng nghiệp trực đêm ở cơ quan thường hay đáo qua… dằn bụng bằng tô cháo cá, cháo mực hay vài ba món linh tinh cho chắc dạ.
Xuôi xuống một đoạn theo đường Lê Lai, sẽ đến chợ Bến Thành, là biểu tượng thường được in vào bưu ảnh. Rồi băng qua con đường, đi một loáng là đến dinh Thống Nhất, trước 1975 gọi là dinh Độc Lập hướng ra mặt tiền đại lộ Lê Duẩn mát rượi với công viên Thống Nhất bạt ngàn lá dầu, lá sao tỏa bóng. Đi dài hơn một chút là Thảo Cầm Viên, nằm vuông góc hơi chếch với vườn Tao Đàn (sau này là công viên văn hóa Tao Đàn). Những địa danh ấy, trong bài học thuộc ḷng thời tiểu học đều có nhắc: “Có ô tô buưt khắp miền. Vườn chơi có Thảo Cầm Viên, Tao Đàn. Bến Thành đă tiếng tăm vang. Chợ Cầu Ông Lănh lại càng nên đi”.
Nhưng, điều tôi vẫn luôn thích thú là mỗi khi chạy dọc trục lộ Đồng Khởi, đến ngay đầu đường với ṭa nhà khách sạn Majestic cũ kỹ, do một kiến trúc sư người Pháp thiết kế năm 1925, được nâng cấp 2 lần vào năm 1994 và 2003, là bắt đầu nghe lồng lộng gió sông Sài G̣n. Buổi chiều, bến Bạch Đằng mát rượi với hàng bờ kè cũ x́ lâu lâu lại nghe tiếng tàu rúc c̣i tu tu... u dài theo con nước. Tàu chở hàng có, sà lan kéo cát có và cả tàu du lịch đón khách chơi đêm. Ấy là lúc hoàng hôn đổ xuống, sáng bừng hàng dăy đèn cao áp hắt xuống con đường Tôn Đức Thắng. Lúc ấy, quận 1 của Sài G̣n bỗng như đổi sang một “vai diễn” khác, hấp lực với bất cứ ai muốn la cà thêm một chút về đêm.
Bởi thế, nhiều người đến Sài G̣n lang thang, trước lúc trở về, lại thấy ở đây ngày vừa ngắn lại vừa dài. Là bởi, đi chơi chưa hết đă chiều, mà đêm th́ vẫn như nối thêm cho ngày một chút. Có lẽ, điều này cũng không lạ với du khách nước ngoài khi đến nơi đây. Họ cũng ít ngủ v́ những bước chân lưu luyến.
Trung tâm của trung tâm
Tôi vẫn nhớ rất nhiều nỗ lực để cố công lưu giữ cái hồn phố bao đời ấy, bằng nhiều đề án quy hoạch trong 25 năm qua để xác định quận 1 là lơi của trung tâm thành phố. Sự xác định nhằm để lập ra nhiều quy định cần thiết về các phương diện quy hoạch, kiến trúc và khống chế số lượng dân cư vừa đủ cho khu vực trung tâm này… được thở! Từ một bản quy hoạch khoanh vùng 860 ha vào những năm cuối thập niên 90 của thế kỷ trước, qua nhiều lần điều chỉnh, khu vực trung tâm TP.HCM hiện hữu đă được “chốt” lại vào cuối năm 2019 với 930 ha. Trong đó, quận 1 vẫn được xác định là “vùng lơi”, là trung tâm của trung tâm.
Bây giờ, đi trong những ngày tháng tư phố phường vắng lặng, vẫn nghe như thanh âm dội về của 45 năm trước. Quận 1, đă từng “thay mặt” Sài G̣n tiếp nhận sự đổi thay một cuộc chiến trên đất nước này. Để im tiếng súng cũng vào dịp tháng tư. Từng góc phố, con đường và biết bao công tŕnh xưa cũ c̣n lại như vẫn ghi dấu sự nô nức của ngày ḥa b́nh dạo ấy.
Chẳng thể nào kể hết bao biến đổi gần nửa thế kỷ qua, bao thăng trầm của một thời đoạn lịch sử vắt qua hai thiên niên kỷ. Nhưng tôi luôn nghĩ rằng, làn gió sông Sài G̣n muôn đời cứ thổi, mỗi sớm mỗi chiều vẫn phả vào lồng ngực, để c̣n ghi nhớ những ngày ḿnh đang sống nơi này…
Quận 1 có diện tích tự nhiên 7,73 km2 với 142.000 người, mật độ 18.400 người/km2 (theo kết quả điều tra tháng 4.2019), có 10 phường là đơn vị hành chính trực thuộc, trong đó phường Bến Nghé là trung tâm, được xem là quận sầm uất và mức sống cao nhất của TP.HCM về mọi phương diện. Từ tháng 5.1976, quận 1 được hợp nhất từ 2 quận trước 1975 là quận Nhất và quận Nh́. Địa thế quận 1, phía đông giáp sông Sài G̣n, 3 phía c̣n lại giáp các quận nội thành khác. Đây cũng là quận tập trung nhiều di tích kiến trúc cổ rất có giá trị và có nhiều bảo tàng lớn của TP.HCM.
Games
