Chỗ ở cho người về hưu ở Trung Quốc trở nên khan hiếm trong lúc dân số già đi đă khiến nhiều người dễ bị thiệt hại trước những lời mời đầu tư mạo hiểm.
Người nữ nhân viên bán hàng đợi bà Yang Jinzhong, 78 tuổi, tại bến xe bus rồi lái xe riêng chở bà đi dạo một ṿng. Mỗi lần gặp mặt hoặc gọi điện, cô đều đưa ra lời chào hàng: Chỉ bằng khoản đầu tư nhỏ, bà Yang có thể dành trước một suất trong viện dưỡng lăo với giá hời và c̣n kiếm thêm được chút tiền.
Bà Yang đă rất do dự cho tới khi chồng bị xuất huyết năo và mất khả năng nói. Tại Trung Quốc, nơi dân số đang già đi với tốc độ đáng kinh ngạc, chỗ ở hợp túi tiền tại viện dưỡng lăo rất khó t́m. Cuối cùng, bà đưa hết 31.000 USD tiền tiết kiệm cả đời cho công ty hưu trí.
Nhưng hiện tại, Heng Fuhai, công ty của nữ nhân viên bán hàng trên, đă trở thành một trong số hàng trăm trường hợp gần đây phải chịu sự điều tra hoặc truy tố của nhà chức trách Trung Quốc. Nạn lừa đảo đầu tư vào viện dưỡng lăo trở nên phổ biến đến mức cơ quan tư pháp đứng đầu Trung Quốc đă gọi ngành công nghiệp hưu trí là một trong những khu vực kinh tế chịu thiệt hại nặng nề nhất từ hành vi huy động vốn trái phép.
Hợp đồng bà Yang Jinzhong kư với công ty hưu trí Heng Fuhai. Ảnh: The New York Times.
Khủng hoảng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại Trung Quốc đă mở ra kẽ hở cho những kẻ lừa đảo và các chiêu đầu tư có tính chất lừa đảo kiểu Ponzi (lấy của người đến sau trả cho người đến trước). Tới năm 2025, hơn 300 triệu người tại quốc gia này sẽ ở độ tuổi 60 hoặc hơn. Đến năm 2050, con số này dự kiến lên đến nửa tỉ.
Theo truyền thống, các gia đ́nh Trung Quốc sẽ chăm sóc cho bố mẹ cao tuổi. Nhưng do tác động của chính sách "một con" và hiện tượng di cư diện rộng tới các thành phố lớn, số người có thể chăm sóc cho nhóm dân số già đang gia tăng đă trở nên ít đi. Nhà nước cũng chỉ chăm sóc cho những người dễ bị tổn thương nhất thuộc nhóm "ba không": không gia đ́nh, không nguồn tài chính, và không có khả năng lao động.
V́ thế, chính quyền quay sang kêu gọi khu vực kinh tế tư nhân và đưa ra các khoản trợ cấp cùng khấu trừ thuế dành cho những công ty xây viện dưỡng lăo. Tuy nhiên, xây dựng cơ sở chăm sóc người lớn tuổi cần chi phí cao trong khi lợi nhuận quá thấp v́ hầu hết người dân không đủ khả năng chi trả cho dịch vụ chăm sóc chất lượng cao. Theo một báo cáo, ở Bắc Kinh, chi phí một tháng tại viện dưỡng lăo có thể lên tới 1.500 USD, cao gấp ba lần mức lương hưu.
Để vượt qua thách thức trên, một số công ty t́m cách lách quy định cấm nhận tiền từ cư dân trước khi viện dưỡng lăo được xây xong. Thay v́ trực tiếp bán trước nhà hoặc pḥng, những công ty này tạo ra các sản phẩm đầu tư bên lề hứa hẹn mức lăi cao và lợi ích thành viên tương lai.
Theo chính quyền và chuyên gia chăm sóc người cao tuổi, những sản phẩm tài chính như trên thường biến tướng thành chiêu lừa đảo Ponzi. Tiền thu được từ nhà đầu tư đến sau đôi lúc được dùng để thanh toán cho nhà đầu tư trước. Nếu không thể bán trước đủ số lượng nhà hoặc pḥng để bắt đầu khởi công, dự án nhà dưỡng lăo sẽ bốc hơi cùng số tiền.
Những thất bại như trên đă trở nên nghiêm trọng đến mức giới chức phải can thiệp. Đài truyền h́nh trung ương Trung Quốc gần đây từng gọi quỹ đầu tư hưu trí đem lại mức lăi cao chỉ là "chuyện cổ tích".
Bốn năm qua đă có hàng ngh́n vụ án h́nh sự được khởi tố với những công ty kinh doanh dịch vụ dưỡng lăo. Ví dụ, công ty Yi Lao Lin tại thành phố Shenyang hứa hẹn khách hàng sẽ được hưởng lăi tháng cao đến 24% và trong tương lai được ở khu nghỉ dưỡng hưu trí cao cấp có pḥng tập gym, trung tâm giải trí, và cơ sở bệnh viện. Trước khi "bốc hơi", công ty này đă huy động được gần 5 triệu USD tiền vốn từ hơn rất nhiều người.
Một công ty khác, Shanghai Da Ai Cheng, gọi được hơn 150 triệu USD tiền vốn qua h́nh thức quỹ đầu tư hứa hẹn mức lăi hàng năm khoảng 8-25% và chỗ ở trong viện dưỡng lăo. Ba năm sau khi chương tŕnh đi vào hoạt động, nhà đầu tư không c̣n nhận được tiền lăi và sau đó phát hiện khoản tiền đầu tư ban đầu đă tiêu tan, thiệt hại tổng cộng hơn 81 triệu USD.
Dù c̣n nhiều vấn đề, nhà dưỡng lăo vẫn c̣n ít bị pháp luật điều chỉnh, theo một số chuyên gia. Giới chức mới tập trung vào chất lượng chăm sóc người cao tuổi mà chưa chú trọng h́nh thức huy động vốn, theo Chan Wing-kit, phó giáo sư chính sách xă hội thuộc Đại học Sun Yat-sen.
Người già ở nông thôn có rủi ro đặc biệt lớn v́ thường sống một ḿnh trong lúc con cái đến thành phố lớn làm việc. Nhiều người cao tuổi "không có nguồn tài chính để chi trả dịch vụ chăm sóc dài ngày và không có con cái chăm lo nên họ về cơ bản là bị mắc kẹt", theo Bei Wu, giáo sư sức khỏe cộng đồng thuộc Đại học New York, người đă nghiên cứu dân số già của Trung Quốc trong 30 năm.
Tới năm 2050, nửa tỉ người dân ở Trung Quốc sẽ ở độ tuổi 60 hoặc hơn, theo ước tính của chính quyền. Ảnh: Getty.
Trước mắt, cảnh sát thành phố Yiyang đang điều tra công ty nhận tiền đầu tư từ bà Yang Jinzhong. Nhà chức trách kêu gọi nhà đầu tư cung cấp thêm thông tin và cho biết sẽ cố gắng hạn chế thiệt hại tới mức tối thiểu, nhưng bà Yang tỏ ra hoài nghi.
Không biết đến khi nào mới lấy lại được tiền, bà Yang hiện phải sống dựa vào khoản lương hưu ít ỏi mỗi tháng. Lúc này nghĩ lại, bà cho rằng đă bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo như việc nữ nhân viên bán hàng của công ty nọ sớm giục đầu tư khi chồng bà không c̣n khả năng tự chăm sóc bản thân. Bà ban đầu từ chối nhưng cô nhân viên kia vẫn kiên tŕ gọi điện, đi theo về nhà, thăm chồng bà trong viện, và c̣n giúp lau dọn nhà cửa.
"Cô ta cư xử như đứa con do tôi sinh ra, thậm chí c̣n t́nh cảm hơn con đẻ. Tôi cảm thấy quá xấu hổ nếu từ chối", bà Yang nói.
*VietBF@sưu tập
Games
