|
ôm nay tôi đọc lại không biết là lần thứ mấy bức thư của Livingstone Larnod nhan đề là Làm cha nên nhớ mà Dale Carnegie đă trích dẫn trong cuốn Đắc Nhân Tâm. Bức thư mở đầu như thế nầy: “Con ơi, con ngủ, má đỏ kề bên tay, tóc mây dính trên trán…”
Trong cái kho tàng văn học Đông, Tây tôi chỉ mới thấy được bốn năm bài cảm động như bức thư ấy. Lần nào đọc lại tôi cũng rưng rưng nước mắt mà hối hận rằng đă nhiều lần, y như ông Livingstone, tỏ ra gắt gỏng quá, nghiêm khắc quá với con tôi, bất công với nó nữa. Nhưng hôm nay đọc lại, tôi c̣n cảm động hơn tất cả các lần trước, tôi đă sụt sùi v́ chẳng những tôi đă nghĩ đến con tôi mà c̣n nghĩ tới ba tôi nữa.
Lạ thật! Bức thư đó chỉ là lời sám hối của một người cha mà sao hôm nay nó lại gợi cho tôi ḷng sám hối của một người con, là tôi? Hồi đó tôi mới đúng năm tuổi, vừa thuộc vần quốc ngữ. Ba tôi chỉ bài cho tôi rồi đi thăm một người bạn; trước khi đi dặn kỹ tôi ở nhà phải học bài cho thuộc rồi hăy chơi để khi người về th́ trả bài. Nhưng ba tôi vừa mới ra khỏi cửa th́ một đứa trẻ bên hàng xóm qua rủ tôi đánh bi và tôi đă quên lời dặn của ba tôi, vui vẻ đánh bi. Vài giờ sau ba tôi về, bài không thuộc và tôi bị nọc ra đánh. Tôi không c̣n nhớ trận đ̣n đó dữ ra sao, chỉ nhớ rằng bà ngoại tôi phải xin giùm cho tôi.
Tối hôm đó, ăn cơm xong tôi vẫn c̣n len lét, tính mở sách ra học th́ ba tôi bảo: “Tối nay cho con nghỉ học; thay áo quần rồi đi chơi với cậu.” Tôi mừng quưnh. Ba tôi thuê xe lại đường Paul Bert, dắt tôi vào một tiệm rực rỡ ánh đèn, mua cho tôi một gói kẹo tây, rồi hai cha con nắm tay nhau thủng thẳng đi lại hồ Hoàn Kiếm, phía đối diện với Tháp Bút, ngồi hóng mát và thưởng sen bên bờ nước. Ba tôi giấu gói kẹo, bảo tôi kiếm, đùa giỡn với tôi trên băi cỏ. Chỗ đó vắng người và ít ánh đèn. B́nh thường ba tôi rất nghiêm khắc mà lúc đó thật âu yếm.
Chuyện đó có ǵ lạ đâu, mà sao đă gần nửa thế kỷ, hôm nay tôi vẫn nhớ rành mạch, nhớ từ nếp khăn ba tôi chít tới những đám sen trên mặt hồ. Hồi đó tôi chỉ cảm được ḷng thương của ba tôi chứ chưa phân tích được tâm lư của người, nhưng hôm nay tôi đă hiểu tâm lư đó.
Tâm lư đó cũng y như tâm lư của tôi cách đây mười sáu năm, lúc con tôi mười một tuổi. Một lần nó vô ư mắc nhiều lỗi nặng khi làm bài, tôi đánh nó mấy roi; mươi, mười lăm phút sau, qua cơn giận, tôi thấy tôi vô lư, tôi hối hận, vắt cho nó một ly nước cam, đưa lên kề môi cho nó uống và trong khi nó uống th́ nước mắt của chúng tôi rớt trên tập vở của nó, làm nhoè mất mấy chữ. Chiều đó tôi cho nó nghỉ học sớm, rủ nó ra sân đánh bi. Và tôi để cho nó thắng. Thắng được tôi, nó thích lắm. Hôm nay nó c̣n nhớ trận đ̣n đó không (tôi mong rằng không), nhưng tôi th́ không quên.
Một nỗi thương tâm chung cho loài người là khi hiểu được t́nh của cha mẹ th́ cha mẹ thường đă khuất bóng. Sau cái đêm trên bờ hồ Hoàn Kiếm, ba tôi chỉ sống thêm được khoảng hai năm. Bây giờ đây tôi biết đổi cái ǵ cho ba tôi sống lại được, dù chỉ trong mười phút, để nghe lời sám hối của tôi, đọc bức thư nầy của tôi!
Tôi biết rằng một đứa trẻ mới năm tuổi th́ chưa thể tự chủ được, chưa hiểu được thế nào là bổn phận, việc nào là phải làm, vậy th́ tuổi đó tôi ham chơi, không học bài, đâu phải là có lỗi. Nhưng hôm nay tôi vẫn sám hối. V́ tôi đă gây khổ cho ba tôi, dù là vô t́nh. Đêm hôm đó chắc ba tôi đă bứt rứt, hối hận lắm, nên mới âu yếm với tôi như vậy. Xin vong linh cậu tha lỗi cho con. Hôm nay ḷng con cũng nát như ḷng cậu đêm đó vậy.
Phải có con rồi mới hiểu được nỗi ḷng của mẹ cha. Trong một trăm gia đ́nh, dù giàu dù nghèo, dù sang dù hèn, tôi không chắc có được một gia đ́nh nào mà cha mẹ không buồn khổ ít nhiều v́ con cái. Chúng ngu đần th́ nhất định là cha mẹ buồn rồi, mà chúng thông minh th́ nhiều khi cha mẹ cũng bực ḿnh; chúng khó dạy th́ nhất định là cha mẹ khổ rồi, mà chúng dễ dạy th́ cha mẹ chưa chắc đă khỏi khổ. Hồi nhỏ tôi thường được khen là ngoan mà nay nhớ lại đă bao lần làm cho cha mẹ tôi rầu rĩ! Rồi c̣n biết bao gia đ́nh trẻ mắng lại cha mẹ, từ bỏ cha mẹ mới là đứt rưột cho chứ! Nếu không vậy th́ lại là những đứa chỉ nghĩ đến ḿnh mà không nghĩ đến cha mẹ. Hai mươi lăm tuổi đầu, tư chất kém, thi hoài Tú tài I mà không đậu, mà vẫn không chịu kiếm một nghề để giúp nhà, vẫn bắt cha già lọm cọm kiếm từng đồng để đóng tiền cơm, tiền học cả ngàn đồng một tháng. Những cảnh thương tâm đó nhan nhản trong xă hội.
Thời nay nhà giáo dục nào cũng bênh vực quyền lợi của trẻ, điều đó rất chính đáng. Người lớn chúng ta nhiều khi bất công thật và tàn nhẫn nữa, cho nên lời của Livingstone Larnod mới làm cảm động ḷng ta như vậy, mới được dịch ra mười bốn thứ tiếng, đăng trên hằng trăm tờ báo, đọc trên hằng chục đài phát thanh. Nhưng có ai lưu tâm chỉ một chút thôi, tới nỗi ḷng của cha mẹ không? Trong mấy chục năm nay tôi chưa được đọc một cuốn nào, một bài nào kể những nỗi khổ tâm của người cha đấy. Không dạy trẻ th́ có tội bỏ bê chúng, mà dạy chúng th́ làm sao chẳng có lúc nghiêm khắc mà phải chuốc lấy lời trách oán của các nhà giáo dục kia?
Má tôi ít học, nhưng có t́nh thương con th́ là có lương tri, mà có lương tri th́ c̣n hơn là có học: người đă để tôi tự ư định đoạt lấy cuộc đời của tôi, không can thiệp vào sự lựa nghề, sự lập gia đ́nh của tôi. Hồi trẻ tôi cho vậy là tự nhiên; phải đợi tới ngày nay, hai thứ tóc rồi, tôi mới hiểu rằng người đă hy sinh cho tôi. Không hy sinh, mà tôi là con trưởng lại để tôi sống xa người tới hai ngàn cây số! Không hy sinh, mà nhà tôi trước sau làm dâu không đầy một tháng! Không hy sinh, mà người phải đi về bốn ngàn cây số để bồng cháu nội của người trong có bảy ngày!
Nhưng giả sử hồi đó người có “can thiệp” vào đời sống của tôi th́ bây giờ tôi cũng hiểu được rằng người không phải là ích kỷ. Người chỉ t́m hạnh phúc cho con người theo quan niệm, kinh nghiệm của người thế thôi. Người làm sao có thể hành động khác được v́ con người chẳng phải là một phần của người, là tất cả hy vọng và lẽ sống của người ư? Khi quan niệm của cha mẹ không hợp với nguyện vọng của ta th́ ta bảo rằng cha mẹ không sáng suốt! Lạ thật! Chỉ tại: “Nước chảy xuôi chứ không bao giờ chảy ngược” như tục ngữ đă nói.
T́nh thương của cha mẹ tự nhiên như nước chảy xuôi, mà ḷng hiếu của con phải nhờ giáo dục, nhờ kinh nghiệm rồi mới có.
Không, tôi không tin cha mẹ mà lại ích kỷ bao giờ. Ích kỷ là chỉ nghĩ tới ḿnh, phân biệt ta và người, mà cha mẹ không phân biệt ḿnh và con. Không ai nuôi con để mong chúng sau này đền đáp ḿnh cả. Má tôi về già vẫn làm lụng vất vả từ sáng tới khuya để tự túc mà khỏi trông cậy vào chúng tôi. Mà những cha mẹ nào bất đắc dĩ phải trông cậy vào con th́ luôn luôn ân hận rằng chẳng giúp chúng được ǵ cả. Ôi! Nuôi chúng cả một đời, về già chúng có đáp lại trong ít năm – mà đáp lại cách nào? – th́ vẫn ân hận rằng chẳng giúp được ǵ cả! Nước chảy xuôi hoài cho tới khi cạn. Cha mẹ cứ muốn giúp con hoài cho tới khi chết. Vậy mà người ta c̣n bảo rằng cha mẹ ích kỷ!
Trong cái trào lưu sinh hoạt vĩnh viễn bất tuyệt của loài người, nước đă chảy th́ không bao giờ trở lại về nguồn. Hỡi các bạn trẻ sắp lập gia đ́nh, như ḍng nước sắp bắt đầu rời suối, các bạn nên ngừng bước lại một chút, quay lại nh́n nguồn để hiểu nguồn th́ trên đường đời các bạn sẽ đỡ phải ân hận, đỡ phải sám hối như hôm nay tôi sám hối trên bàn viết, trước mặt bàn thờ ba má tôi mà lư trầm đang lặng lẽ toả hương.
Nguyễn Hiến Lê
Bài nầy đă được đăng trong Bách Khoa số 207 ngày 15-8-1965
Đăng lại từ Fanpage*Thú Chơi Sách
Mời độc giả ghé thăm
Bạn đang sao chép nội dung của Trí Thức VN. Nếu là cá nhân sử dụng, vui ḷng ghi rơ nguồn trithucvn.org. Nếu là website, kênh truyền thông, vui ḷng chỉ sử dụng nội dung khi có sự cho phép của Trí Thức VN.
|
|
Games
