|
Liệu ta sinh ra đă có đạo đức bẩm sinh hay đó là tính cách ta phát triển khi lớn lên?
Con người từ khi sinh ra đă là người tốt hay kẻ xấu là vấn đề từ lâu đă được các nhà triết học thảo luận trong nhiều thế kỷ.
Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Aristotle nói rằng đạo đức là điều ta được học, và rằng từ khi sinh ra ta đă là "kẻ vô luân", trong khi nhà tâm lư học người Áo Sigmund Freud cho rằng đứa trẻ sinh ra như tờ giấy trắng.
Bất cứ ai đọc tác phẩm "Chúa Ruồi" cũng cho rằng đứa trẻ là kẻ có nhân cách phản xă hội đầy đủ, chỉ chực chờ được trả tự do khỏi xiềng xích do người lớn áp đặt để dựng lên một tôn giáo cuồng tín và có ư định giết hại lẫn nhau tàn bạo.
Có lẽ hai quan điểm đối lập nổi tiếng trong cuộc tranh luận này là giữa Thomas Hobbes và Jean-Jacques Russeau.
Hobbes mô tả con người là "bẩn thỉu" và "tàn bạo", cần phải có xă hội và luật lệ để chế ngự bản năng của họ, để từ đó có thể phát triể. Rồi tới lượt Russeau công khai chỉ trích ông, tranh luận rằng con người sẽ lịch thiệp và thuần khiết nếu không có sự tha hóa do ḷng tham và sự bất b́nh đẳng do xă hội có đẳng cấp áp đặt.
Những nghiên cứu gần đây về sự phát triển trong tâm lư cho thấy có thể có một số bản tính tự nhiên "tốt" trong con người (hoặc, nói một cách kỹ thuật hơn, là ít nhất th́ trẻ em cũng có thể vượt qua phát xét đạo đức vào những năm đầu đời ở mức độ nhiều hơn là những ǵ chúng ta từng nghĩ).
Một trong những nghiên cứu trong chương tŕnh "Trẻ em: Thế giới tuyệt vời" (Babies: Their Wonderful World) đă được thực hiện theo cách nhằm mô tả liệu có hay không và ở độ tuổi nào những đứa trẻ chập chững biết đi thể hiện những hành vi có xu hướng là "tốt".
Để làm điều này, các em bé dưới một năm tuổi được cho xem một chương tŕnh múa rối với những h́nh dạng có màu sắc khác nhau, hoạt động theo cách có thể nhận ra rơ ràng là đúng hay sai về đạo đức.
Một ṿng tṛn đỏ đang cố gắng trèo lên một ngọn đồi, trong khi đó một h́nh vuông xanh "xấu xa" cố gắng kéo ṿng tṛn đỏ lại. Trong khi đó, h́nh tam giác vàng "tốt đẹp" nỗ lực giúp đỡ ṿng tṛn đỏ bằng cách đẩy nó lên.
Sau khi tŕnh chiếu, các em bé được hỏi xem các em muốn chơi với h́nh nào nhất: H́nh vuông xanh tội lỗi hay tam giác vàng tốt đẹp.
Có thể bạn cũng đoán được là tất cả các em đều chọn h́nh màu vàng, h́nh tam giác cho thấy hành vi "giúp đỡ" và "không ích kỷ". Điều này cũng đúng khi áp dụng với trẻ khoảng bảy tháng tuổi.
Kết quả nghiên cứu tái khẳng định một phát hiện trong nghiên cứu vào năm 2010 của Trung tâm Nhận thức Trẻ Sơ sinh tại Đại học Yale.
Nghiên cứu này đă đi sâu hơn với việc chứng minh em bé chọn các con rối v́ hành vi của rối chứ không phải v́ các lư do khác (ví dụ như sở thích bẩm sinh hay sự tương đồng với một số màu và h́nh dạng nhất định).
Khi chương tŕnh được diễn lại với những h́nh ảnh đóng các vai đối lập, các em bé hầu như vẫn chọn h́nh đă đóng vai là "người giúp đỡ".
Một nghiên cứu năm 2017 từ Đại học Kyoto có cách tiếp cận tương tự và phát hiện về nghiên cứu múa rối trên, có vẻ cũng xác nhận kết quả này.
Những em bé chừng sáu tháng tuổi được cho xem một video có ba nhân vật giống như trong tṛ chơi Pacman, gồm 'nạn nhân', 'kẻ bắt nạt' tông xe hung hăn vào nạn nhân rồi dồn ép nạn nhân vào tường, và một 'bên thứ ba'.
'Bên thứ ba' sẽ làm ǵ đó ngăn cản nhằm giúp nạn nhân, bằng cách chạy vào giữa nạn nhân và kẻ bắt nạt, và cũng có đôi lúc sẽ bỏ chạy. Sau khi xem video, các em bé phải chọn nhân vật yêu thích và hầu hết đều chọn đặc vụ từ bên thứ ba cố gắng giúp đỡ nạn nhân.
Những nghiên cứu khác cũng cho thấy trẻ em thể hiện hành vi vị tha, như nghiên cứu "Gấu Mẹ" (Big Mother Study) từ Đại học Havard. Trong nghiên cứu này, các em bé không biết ḿnh đang bị theo dơi vẫn hành động tử tế và giúp đỡ người khác, cho thấy rằng đó không chỉ là hành vi được học để tránh bị trừng phạt hay bị soi xét.
Trong khi những nghiên cứu này không hoàn toàn có thể phủ nhận quan điểm bi quan của Freud và Hobbes về bản tính tự nhiên của con người, th́ chúng cũng có vẻ cho thấy trẻ em tự nhiên có khuynh hướng về hành vi vị tha và cha mẹ có thể khá tự tin vào điều đó, dù rằng bỏ con ḿnh trên đảo hoang có lẽ vẫn không phải là ư tưởng hay, th́ các em ít nhất cũng sẽ không cố gắng đẩy kẻ yếu nhất vào một ḥn đá (Xin lỗi, William Golding).
Bài tiếng Anh đă đăng trên BBC Earth.
|
