Trước khi con người phát minh ra điện, người Ba Tư cổ đại đă xây dựng một công tŕnh bằng vữa nhằm lưu trữ thực phẩm và đá lạnh - họ hàng xa của tủ lạnh hiện đại.
Trái ngược với quan điểm về việc nền văn minh cổ đại luôn không tiến bộ như nhân loại ngày nay, nhiều nhà khoa học đă thu thập một số ví dụ để chứng minh sự tân tiến trong lối suy nghĩ của người xưa.
Có rất nhiều thời điểm người xưa vô cùng thông minh khi nghĩ ra công nghệ để sử dụng trong cuộc sống hàng ngày của họ. Ví dụ, người Inca không có hệ thống chữ viết, bù lại họ có quipu - một thiết bị đếm bằng dây và nút thắt, giúp theo dơi số lượng dân số và gia súc, thậm chí là ghi chép lại các câu chuyện dân gian của họ.
Về mặt kỹ thuật, các kỳ quan kiến trúc phức tạp của người cổ đại vẫn có mặt khắp nơi trên hầu hết lục địa, từ kim tự tháp của Ai Cập, thành phố ngầm như Derinkuyu ở vùng Cappadocia của Thổ Nhĩ Kỳ.
Ngoài ra, c̣n có ví dụ tuyệt vời khác về một kỹ thuật thông minh của người xưa nằm ở Trung Đông - một trong những cái nôi của nền văn minh và văn hóa nhân loại. Ở nơi đây, vào khoảng thế kỷ 4 trước CN, người Ba Tư cổ đại đă nghĩ ra một thứ gọi là Yakhchāl.
H́nh dáng của một Yakhchāl nằm tại Kashan, Iran
Yakhchāl không được dùng để chôn cất hay làm nơi ở, mà nhằm thực hiện một chức năng quan trọng khác giữa mùa hè thiêu đốt. Với nhiệt độ quá cao và khí hậu khô cằn, người Ba Tư cổ đại cần nghĩ ra cách để giải nhiệt và dự trữ thực phẩm trong những tháng mùa hè.
V́ vậy, sự ra đời của Yakhchāls (nghĩa là "hố băng") đă giúp ích cho họ rất nhiều. Những công tŕnh này cung cấp cả không gian và điều kiện để bảo quản không chỉ nước đá mà c̣n nhiều loại thực phẩm dễ hư hỏng ở nhiệt độ cao.
Yakhchāl gần Kerman, Iran
Ở bên ngoài, cấu trúc của Yakhchāl như đâm xuyên bầu trời với h́nh dạng mái ṿm. Ở bên trong, Yakhchāl thường tích hợp một hệ thống làm mát bay hơi, giúp giữ nước và các loại thực phẩm luôn mát lạnh, thậm chí có thể làm đông đồ khi lưu trữ trong pḥng dưới ḷng đất của ngôi nhà. Việc người Ba Tư cổ đại cố gắng lưu trữ nước đá lạnh giữa sa mạc nghe có vẻ khá xa vời, nhưng về bản chất, kỹ thuật họ sử dụng cũng không quá phức tạp.
Một Yakhchāl thông thường sẽ cao khoảng 18 mét với không gian rộng lớn bên trong cho việc lưu trữ, với thể tích lên tới 6.500 khối. Hệ thống làm mát bay hơi bên trong các ngôi nhà vận hành thông qua các thiết bị đón gió, với nước dẫn từ các con suối gần đó qua các qanāts - hệ thống kênh ngầm chung được thiết kế để dẫn nước qua nhiều khu vực khác nhau.
Hệ thống làm mát bay hơi cho phép nhiệt độ bên trong yakhchāl giảm xuống một cách dễ dàng, mang lại cảm giác ớn lạnh như thể đang đứng bên trong một chiếc tủ lạnh lớn. Các bức tường của nó cũng được xây dựng một cách thông minh, với việc sử dụng loại vữa đặc biệt siêu cách nhiệt để bảo vệ khỏi nắng nóng của sa mạc. Loại vữa trên là một hỗn hợp gồm cát, đất sét, với ḷng trắng trứng và lông dê cùng những thành phần khác.
Cách con người tạo ra Yakhchāl
Bên ngoài của Yakhchāl ở Meybod, Iran
Bên trong Yakhchāl
Các công tŕnh này cũng chứa rănh được thiết kế ở phía dưới để hứng nước từ đá lạnh bị chảy. Sau khi được thu thập, nước sẽ được làm đông lại vào ban đêm, giúp tận dụng tối đa nguồn tài nguyên cũng như nhiệt độ ban đêm lạnh giá của sa mạc. Đây cũng là một quá tŕnh lặp đi lặp lại.
Các Yakhchāl không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm cơ bản, đồ ăn vặt và nước đá cho hoàng gia và quan chức nhà nước, mà nó c̣n dễ tiếp cận tới mức ngay cả những người nghèo nhất cũng có thể dùng.
Thời nay, người ta đă ngừng sử dụng Yakhchāl, nhưng dù một số công tŕnh đă bị hư hại và xói ṃn do băo sa mạc, nhiều công tŕnh khác vẫn c̣n nguyên vẹn trên khắp Iran cùng một số quốc gia lân cận. Việc sử dụng thuật ngữ Yakhchāl vẫn c̣n tồn tại ở khu vực Trung đông ngày nay mỗi khi người ta đề cập đến việc sử dụng tủ lạnh trong các nhà bếp hiện đại.
Games
