Trải nghiệm bơi thuyền trên sông Ba Chẽ vẫn là chuyện hết sức mới mẻ. Đối với du khách, vào dịp Lễ hội Bàn Vương được tổ chức hằng năm có thể ḥa nhập cùng chương tŕnh 'vượt biển' của người Dao, do huyện Ba Chẽ tổ chức. C̣n với người dân sống ven sông th́ nhiều người mưu sinh hằng ngày bằng việc bơi thuyền trên sông.
Người dân mưu sinh trên sông Ba Chẽ.
Sông Ba Chẽ trải dài suốt chiều dọc của huyện, từ xa xưa nhiều người dân nơi đây đă bám theo con sông để sinh nhai. Trước đây, khi chưa có tỉnh lộ 330, nhiều người làm nghề buôn tre nứa, được khai thác từ các khu rừng tự nhiên trên địa bàn lấy sông Ba Chẽ là con đường giao thông chính.
Ông Bàn Cúc Hương (thôn Khe Giấy, xă Lương Mông) năm nay hơn 80 tuổi, nhớ lại thời trẻ có những hành tŕnh vượt sông. Việc đi lại thường chỉ vào mùa mưa, v́ những tháng nước sông cạn không đi được thuyền. Ông Hương cùng những người buôn tre rong ruổi trên những chiếc thuyền độc mộc, hoặc đứng trên các mảng tre được cột lại với nhau, xuôi theo ḍng sông. Đi bằng những phương tiện thô sơ nên ông có những kỷ niệm khó quên với ḍng sông. Đoạn sông chảy qua xă Thanh Sơn, ḷng sông cao hơn, có những chỗ trơ những mỏm đá đầy h́nh thù kỳ dị; về mùa mưa nước chảy mạnh tạo thành những thác ghềnh. Nhiều khi mảng tre qua đây bị ngược đầu lên rồi chúc ngập hẳn dưới nước, rồi lại tự nổi lên, người ngồi trên ướt như chuột lột. Từ năm 1976, tỉnh lộ 330 được mở nối liền QL18, dọc theo các xă, thị trấn của huyện, chẳng c̣n ai đi mảng, thuyền độc mộc xuôi ḍng sông nữa, v́ nguy hiểm và mùa nước cạn không đi được. Chuyện vượt sông với những người cao tuổi như ông Hương là những kư ức, kỷ niệm khó quên.
Tái hiện hành tŕnh vượt biển ở Lễ hội Bàn Vương huyện Ba Chẽ năm 2022.
Sông Ba Chẽ đoạn rộng nhất ở khu vực xă Nam Sơn ngày nay, huyện đang có kế hoạch đưa du lịch vào đây, v́ đoạn sông này khá sâu lại phẳng lặng, du khách có thể an toàn ngồi trên những chiếc thuyền máy hay thuyền độc mộc để trải nghiệm. Hằng năm, ở khu vực sông này, huyện tổ chức Lễ hội Bàn Vương tái hiện hành tŕnh vượt biển của người Dao đến vùng đất mới để lập nghiệp, với sự tham gia của 12 ḍng họ người Dao trên 12 con thuyền lớn. Ở đoạn sông này, ḷng sông mênh mông, những ngày mùa đông ḷng sông ch́m trong màn sương, mờ mờ, ảo ảo. Khi đó ta khó h́nh dung ḿnh đang đi thuyền trong ḷng sông, mọi vật trên bờ không nh́n rơ, thỏa chí tưởng tượng của con người. Bên bờ sông từ lâu đă h́nh thành các làng bản của người Dao với những cái tên Sơn Hải, Cái Gian, Làng Mới, Khe Sâu.
Du khách trải nghiệm nghi lễ cấp sắc trong Nhà Truyền thống cộng đồng tại thôn Sơn Hải (xă Nam Sơn).
Hành tŕnh trải nghiệm thường được bắt đầu từ khu vực bến sông Miếu Ông - Miếu Bà (xă Nam Sơn) rồi đến bến thôn Sơn Hải (xă Nam Sơn). Từ năm 2020, Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Dao tại thôn Sơn Hải, xă Nam Sơn, huyện Ba Chẽ gắn với phát triển du lịch cộng đồng”, huyện đă xây dựng miếu Bàn Vương và Nhà Truyền thống cộng đồng tại thôn Sơn Hải. Công tŕnh là nhà thờ tổ của người Dao, người dẫn dắt con cháu vượt ḍng sông để t́m vùng đất mới. Đây cũng là bến đỗ của hành tŕnh vượt sông, du khách c̣n được trải nghiệm không gian văn hóa Dao trong Nhà Truyền thống cộng đồng, với nhiều mô h́nh tượng người bằng sáp to bằng người thật, miêu tả lễ cấp sắc, những sinh hoạt hằng ngày của người Dao bên sông Ba Chẽ. Nếu du khách đến đây đúng dịp Lễ hội Bàn Vương c̣n được trải nghiệm các điệu múa Dao, nghi lễ nhảy lửa, múa rùa, múa vật chày rất độc đáo của người Dao Ba Chẽ.
Nếu du khách đến vào các ngày thường khác cũng được trải nghiệm con sông mang nhiều nét hoang dă; chứng kiến người dân các thôn bám sông Ba Chẽ có nghề chèo thuyền bằng chân rất độc đáo. Đây c̣n là môn thi thu hút người xem trong Lễ hội Miếu Ông - Miếu Bà được tổ chức hằng năm tại huyện. Du khách có thể trải nghiệm chèo thuyền bằng chân trên sông cùng bà con với rất nhiều điều thú vị.
