Với Ukraine và châu Âu, kịch bản tồi tệ nhất là Tổng thống Trump và Tổng thống Putin bước ra khỏi cuộc gặp với một thỏa thuận 'trao đổi lãnh thổ' mà theo họ thực chất đồng nghĩa với việc Ukraine phải vĩnh viễn nhượng lại các vùng lãnh thổ rộng lớn cho Nga.
Kịch bản tệ nhất với Ukraine
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ không hiện diện khi các nhà lãnh đạo Nga và Mỹ bàn về vận mệnh và đường biên giới của nước này. Điều đó khiến nhiều người liên tưởng tới câu nói nổi tiếng: "Nếu bạn không ngồi vào bàn ăn thì bạn sẽ nằm trong thực đơn".
Những phát ngôn mơ hồ của Tổng thống Trump về "trao đổi lãnh thổ" đã làm dấy lên hồi chuông cảnh báo ở cả Ukraine và châu Âu. Với Ukraine và châu Âu, kịch bản tồi tệ nhất là Tổng thống Trump và Tổng thống Putin bước ra khỏi cuộc gặp với một thỏa thuận "trao đổi lãnh thổ" mà theo họ thực chất đồng nghĩa với việc Ukraine phải vĩnh viễn nhượng lại các vùng lãnh thổ rộng lớn cho Nga.
Ảnh minh họa: Getty
Theo giới quan sát phương Tây, mục tiêu của Tổng thống Putin có thể là đạt được thỏa thuận với ông Trump rồi sau đó áp đặt lên Ukraine như một sự đã rồi. Theo phân tích của chuyên gia Alexander Gabuev thuộc Trung tâm Nga và Á - Âu thuộc Quỹ Carnegie, kiểu thỏa thuận mà Tổng thống Putin mong muốn sẽ khiến Ukraine rơi vào tình thế "không thể phòng thủ, không thể thu hút đầu tư và trên đường sụp đổ". Nếu Ukraine bác bỏ thỏa thuận, Nga hy vọng Mỹ sẽ cắt giảm sự hỗ trợ cho Kiev.
Có một số kịch bản khả thi. Ukraine và các nước châu Âu ủng hộ Kiev tin rằng cuộc gặp trên vẫn có thể đạt được một kết quả tích cực hơn. Một kết quả tích cực theo quan điểm của họ là thỏa thuận về lệnh ngừng bắn với đe dọa về các lệnh trừng phạt thứ cấp lên Nga nếu Moscow lại tiếp tục các cuộc tấn công. Các cuộc thảo luận về lãnh thổ sẽ chỉ diễn ra sau đó.
Giữa guồng quay ngoại giao dồn dập và bầu không khí căng thẳng, Ukraine và châu Âu đang đối mặt với nguy cơ đánh mất tầm nhìn chiến lược về những gì họ muốn đạt được và những gì có thể đạt được.
Xung đột vốn khó lường. Tuy nhiên, những phân tích thuyết phục nhất cho thấy Ukraine đang dần thất thế với tình trạng thiếu hụt nhân lực trên tiền tuyến ngày càng nghiêm trọng. Điều này đồng nghĩa với việc nếu các cuộc đàm phán sụp đổ hoàn toàn và chiến sự kéo dài, Nga sẽ hưởng lợi nhiều hơn Ukraine.
Lập trường của Ukraine về việc không nhượng bộ lãnh thổ thể hiện nguyên tắc kiên định nhưng trong bối cảnh hiện nay, đó là mục tiêu thiếu tính khả thi. Điểm khác biệt then chốt là nhượng bộ lãnh thổ “trên thực tế” (de facto) và “trên phương diện pháp lý” (de jure).
Việc công nhận tính hợp pháp của việc Nga sáp nhập các vùng lãnh thổ ở Ukraine là điều mà Kiev và châu Âu hoàn toàn không thể chấp nhận được. Dù vậy, việc công nhận trên thực tế việc Nga kiểm soát một số vùng lãnh thổ, mặc dù khó khăn với Ukraine, nhưng đặt trong bối cảnh của một thỏa thuận hòa bình rộng hơn, điều này có lẽ là cần thiết.
Lãnh thổ không phải vấn đề duy nhất
Theo Financial Times, khi nghĩ rộng hơn về tương lai Ukraine, các nước châu Âu chủ chốt hiểu rõ cuộc tranh luận liên quan đến chủ đề này không thể chỉ bàn về vấn đề lãnh thổ mặc dù nó cũng quan trọng. Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb - một nhân tố có tầm ảnh hưởng trong ngoại giao hiện nay đã đề xuất một khung tư duy hữu ích cho việc định hình tương lai, dựa trên kinh nghiệm của chính đất nước ông sau hai cuộc chiến với Nga trong thập niên 1940.
Các hiệp ước hòa bình khi đó buộc Phần Lan phải nhượng khoảng 10% lãnh thổ. Sau chiến tranh, quốc gia này cũng phải duy trì trạng thái trung lập để tránh đối đầu với Moscow. Tuy nhiên, điều quan trọng là Phần Lan vẫn giữ được nền độc lập hợp pháp và thể chế dân chủ - yếu tố then chốt giúp nước này trở thành một quốc gia tự do, thịnh vượng và thành công. Theo Tổng thống Stubb, bảo đảm tương lai của Ukraine đòi hỏi xem xét ba yếu tố: độc lập, chủ quyền và lãnh thổ.
Từ khung tư duy này và bài học của Phần Lan, có thể thấy Ukraine không nhất thiết phải đạt 100% mục tiêu ở cả ba lĩnh vực để bước ra khỏi cuộc xung đột với triển vọng tích cực. Nếu có thể giữ được độc lập và nền dân chủ, việc chấp nhận một số nhượng bộ lãnh thổ trên thực tế, dù khó khăn nhưng vẫn có thể xem là chấp nhận được.
Vấn đề chủ quyền cũng mang tính sống còn. Nga đã đưa ra những yêu cầu hạn chế nghiêm ngặt đối với quyền tự quyết của Kiev, bao gồm giới hạn quy mô và năng lực quân sự, cùng lệnh cấm Ukraine gia nhập NATO và có thể cả Liên minh châu Âu.
Rõ ràng, Ukraine không thể chấp nhận bất kỳ giới hạn quân sự nào làm suy giảm khả năng tự vệ của đất nước. Tuy nhiên, nếu Kiev được tiếp tục thúc đẩy tiến trình gia nhập Liên minh châu Âu thì vấn đề gia nhập NATO có thể tạm thời được gác lại, nhất là khi thực tế chính trị hiện nay cho thấy khả năng Ukraine trở thành thành viên NATO trong tương lai gần là rất thấp.
Một nguy cơ rõ rệt tại Hội nghị Thượng đỉnh Alaska là ông Putin đã cân nhắc kỹ lưỡng tất cả những vấn đề này từ lâu. Trong khi đó, ông Trump như thường lệ sẽ quan tâm nhiều hơn đến việc tuyên bố một “thắng lợi” hơn là những chi tiết rườm rà của một thỏa thuận.
Bất kỳ thỏa thuận nào đạt được tại Alaska nhiều khả năng sẽ chỉ là khởi đầu chứ không phải kết thúc của tiến trình. Giới lãnh đạo Ukraine và châu Âu hiểu rằng họ cần “chiều lòng” ông Trump và theo đuổi chiến lược đường dài. Đó không phải là lựa chọn lý tưởng, nhưng là phương án khả thi nhất hiện tại.
Games
