Covid-19 bùng phát cũng là lúc tin giả có cơ hội lan truyền do tâm lư hoang mang của người dân. Mạng xă hội ngập tràn những tin tức không chính thống về virus corona.
Mỗi ngày trong tháng 3, trên Twitter xuất hiện khoảng 46.000 bài đăng mới có liên hệ với thông tin giả hoặc sai lệch về Covid-19, theo nghiên cứu của Quỹ Bruno Kessler (Italy).
Tránh đọc hay chia sẻ phải tin tức giả về Covid-19, Reyhaneh Maktoufi, người nghiên cứu về thông tin sai lệch thuộc Quỹ Rita Allen, đă đề xuất quy tŕnh ba bước: kiểm tra nguồn tin, tác giả, và nội dung.
Khi thấy nguồn tin lạ, bạn đầu tiên cần tra cứu để chắc chắn đây là tổ chức đưa tin chính thống. Ví dụ, trang web của các tổ chức y tế lớn như Trung tâm Kiểm soát và Ngăn ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là hai trong số nhiều nguồn thông tin đáng tin cậy về Covid-19.
Khi đă chắc chắn, bạn cần xem xét tới tác giả. Bạn hăy tự hỏi như liệu tác giả có phải chuyên gia về đại dịch hay chỉ là nhà khoa học trong lĩnh vực liên quan?
Ngoài ra, bạn không nên dựa dẫm vào một nguồn tin duy nhất mà hăy kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn tin khác nhau. Nếu các nguồn đáng tin cậy khác nhau đều đưa ra cùng kết luận, nội dung đang đọc sẽ xác thực hơn.
Để xác thực nội dung đă đọc, bạn cần chú ư tới nhiều yếu tố, trong đó có thời điểm đưa tin. Điều này đặc biệt quan trọng với tin tức liên quan Covid-19 v́ thông tin thường thay đổi từng ngày, từng giờ.
Tiếp theo, bạn hăy cố xem xét thông tin trong bài được lấy từ đâu, có phải từ chuyên gia về đại dịch, từ WHO, hay từ tổ chức đáng tin cậy khác? Nếu trong bài có đặt đường link dẫn nguồn, bạn hăy nhấn vào đường dẫn đó để trực tiếp xác thực dữ liệu. Ngoài ra, bạn đừng chỉ đọc tiêu đề bài báo được chia sẻ trên mạng trực tuyến mà hăy đọc cả bài trước khi chia sẻ.
Chuyên gia Vraga cho biết cần có thái độ nghi ngờ, đặc biệt là khi nh́n thấy tiêu đề "quá tốt tới mức khó tin" hoặc những bài báo đánh vào cảm xúc, thay v́ có cách tiếp cận b́nh tĩnh, điềm đạm.
Một phần khác trong việc kiểm chứng nội dung tin tức là xem xét tính chính xác của nghiên cứu khoa học được nêu ra làm căn cứ. Thông thường, nghiên cứu khoa học phải được các nhà nghiên cứu không liên quan khác b́nh duyệt nghiêm ngặt trước khi được đăng tải trên tạp chí khoa học đáng tin cậy.
Quá tŕnh b́nh duyệt có thể kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng, nhưng vào thời điểm chưa từng có trong lịch sử như hiện nay, các nhà nghiên cứu trên thế giới đă gác lại công việc thông thường và tập trung vào Covid-19 để đẩy nhanh tiến độ. Ngày 19/2, Reuters đưa tin trong 153 nghiên cứu đă được đăng tải về Covid-19, 92 nghiên cứu chưa được b́nh duyệt, ba nghiên cứu bị thu hồi.
V́ thế, khi bắt gặp tin tức về nghiên cứu khoa học, bạn cần t́m hiểu xem nghiên cứu này đă được b́nh duyệt hay chưa? Người làm nghiên cứu có thuộc trường đại học danh tiếng không? Nếu nghiên cứu này được báo chí đưa tin rộng răi, ư kiến của các chuyên gia độc lập như thế nào?
Cuối cùng, nếu lỡ chia sẻ thông tin không chính xác, bạn tốt nhất cần xóa bỏ bài đăng gốc và tạo bài đăng, email, hoặc tin nhắn mới để đính chính. Một cách khác là bạn có thể đăng thông tin cải chính ngay ở bài đăng gốc, tuy nhiên bản đă sửa có thể không hiện lên trên bảng tin của người khác.
Tại một số nước trên thế giới, hành vi phát tán tin giả bị nghiêm cấm và có thể đối diện mức phạt nặng. Ví dụ ở Singapore, Đạo luật Bảo vệ trước tin giả và bịa đặt trực tuyến quy định người nào cố ư truyền bá những lời khẳng định mà biết hoặc có căn cứ biết là sai sự thật nhằm bôi nhọ nhà nước, ảnh hưởng xấu tới an ninh, kích động thù hận,... sẽ đối diện mức phạt tối đa 50.000 SGD và 5 năm tù.
Tháng 3/2019, Nga đă ban hành đạo luật cho phép xử phạt người nào lan truyền tin giả trên mạng trực tuyến dẫn đến "vi phạm an ninh quy mô lớn" sẽ bị phạt tới 400.000 rúp. Tại Pháp, h́nh phạt cho người vi phạm đạo luật chống tin giả có thể lên tới một năm tù và 75.000 Euro.