Trung Quốc quá xứng đáng để nhận đòn trừng phạt của Donald Trump

[Romano]

Theo giới phân tích việc TQ bị Mỹ trừng phạt kinh tế là điều hoàn toàn dễ hiểu. Một khi đụng đến lợi ích và an ninh quốc gia mà TQ đang làm với Mỹ thì việc nhận sự đáp trả đó là rất xứng đáng. Bài viết sau đây sẽ cho thấy rõ điều đó. "Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể là nhà lãnh đạo không như kỳ vọng ở Mỹ, nhưng chắc chắn ông ấy là điều Trung Quốc xứng đáng nhận được", theo bài viết của New York Times.
Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung đang ngày càng tăng nhiệt vì những động thái gần đây của cả hai nước. Không bên nào có dấu hiệu sẽ nhượng bộ trong tương lai gần, mặc dù các doanh nghiệp và những người nông dân đều tỏ ra vô cùng lo lắng trước viễn cảnh thiệt hại vì cuộc chiến.

Trong một bài bình luận có tựa đề "Trung Quốc xứng đáng được đối đầu với ông Trump", được đăng tải trên tờ The New York Times gần đây, cây viết từng đạt 3 giải thưởng Pulitzer Thomas L. Friedman đã bình luận về những vấn đề liên quan tới cuộc thương chiến này.

Sau đây là phần lược dịch bài viết của ông Friedman:

Vì Trung Quốc "xứng đáng"

Một người bạn là doanh nhân Mỹ của tôi, hiện đang công tác tại Trung Quốc, gần đây vừa bình luận rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể là nhà lãnh đạo không như kỳ vọng ở Mỹ, nhưng chắc chắn ông ấy là điều Trung Quốc xứng đáng nhận được.

Linh cảm của ông Trump về chuyện Washington cần phải tái cân bằng quan hệ thương mại với Bắc Kinh - trước khi Trung Quốc trở nên lớn mạnh hơn ngưỡng "có thể thỏa hiệp" - là điều đúng đắn. Và phải cần đến một "quả văng" (wrecking ball) trong hình dạng con người như ông Trump thì mới đủ khiến Trung Quốc chú ý.

Và giờ đây khi mọi chuyện đã thành "sự đã rồi", thì cả hai nước cần phải nhận thức được rằng thời điểm hiện tại quan trọng nhường nào.

Kể từ sau khi hai nước Mỹ-Trung mở cửa quan hệ trong thập niên 70 của thế ký 20 đã khôi phục và định hình quan hệ thương mại song phương, song lúc đó việc trao đổi thương mại vẫn còn hạn chế. Sau khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO vào năm 2001, nước này đã trở thành một cường quốc thương mại nhờ được hưởng rất nhiều ưu đãi trên danh nghĩa một nền kinh tế đang phát triển.

Cuộc đàm phán thương mại mới của Mỹ-Trung trong thế kỷ 21 sẽ quyết định mối quan hệ giữa hai nước này trong tương lai, trong vai trò đối tác kinh tế, đồng thời cũng là những đối thủ cạnh tranh trong nhiều lĩnh vực chung - đặc biệt là khi thị trường của hai nước có sự trao đổi qua lại. Bởi vậy, nên đây không phải là một cuộc xung đột thương mại thông thường. Đây là cuộc xung đột rất lớn.

Để mọi chuyện kết thúc tốt, thì ông Trump cần phải ngừng ngay việc châm chọc Trung Quốc trên Twitter (và nói rằng chiến tranh thương mại là điều chẳng khó khăn gì), đồng thời lẳng lặng đạt được thỏa thuận tái cân bằng tốt nhất mà Mỹ có thể đạt được - sự thật là chúng ta không thể sửa chữa tất cả cùng lúc - sau đó tiếp tục bước đi, tránh vô ý sa đà vào một cuộc chiến thuế quan kéo dài mãi mãi.

Và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng cần phải nhận ra rằng Trung Quốc không thể tiếp tục hưởng lợi từ các ưu đãi thương mại như 40 năm qua nữa.

Ông Tập nên lựa chọn bước đi khôn ngoan là hạ bớt tông giọng "không ai ra lệnh được cho Trung Quốc", và tìm kiếm một thỏa thuận có lợi cho cả đôi bên tốt nhất mà ông có thể đạt được. Đó là bởi Bắc Kinh sẽ khốn đốn nếu Mỹ và các quốc gia khác quyết định chuyển cơ sở sản xuất của mình tới "bất cứ đâu không phải là Trung Quốc".

Giọt nước tràn ly

Điều gì đã dẫn tới cuộc chiến thương mại ngày nay? Kể từ thập niên 70, mối quan hệ thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra khá đều đặn và suôn sẻ: Mỹ đã nhập nhiều loại hàng hóa Trung Quốc như đồ chơi trẻ em, giày thể thao, máy móc, pin mặt trời, còn Trung Quốc nhập khẩu từ Mỹ đậu tương, thịt bò và máy bay Boeing.

Và khi cán cân thương mại giữa hai nước trở nên quá mất cân bằng - vì Trung Quốc không chỉ phát triển dựa vào sự chăm chỉ, dựa vào việc xây dựng các cơ sở hạ tầng thông minh hay thông qua việc giáo dục người dân, mà họ còn ép buộc các công ty Mỹ chuyển giao công nghệ, hỗ trợ cho các công ty trong nước, duy trì mức thuế cao, bất chấp các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và ăn cắp sở hữu trí tuệ.

Trong khi đó, Bắc Kinh chỉ xoa dịu Mỹ bằng việc mua thêm máy bay Boeing, thịt bò và đậu tương.

Trung Quốc luôn một mực khẳng định rằng họ vẫn là một "quốc gia nghèo đang phát triển", vẫn cần được bảo hộ dù đã trở thành công xưởng lớn nhất của thế giới. Tuy nhiên, các công ty của Mỹ và nước Mỹ - quốc gia được mệnh danh là cường quốc kinh tế số 1 thế giới - thậm chí dã thích nghi với điều này, tạo đà để Trung Quốc trở thành cường quốc kinh tế số 2 thế giới.

Cùng nhau, hai quốc gia này đã mở đường cho xu thế toàn cầu hóa lan rộng hơn, và thế giới ngày càng thịnh vượng hơn.

Cho đến một ngày, Trung Quốc tuyên bố một số kế hoạch quá lớn lao, khiến Mỹ không thể tiếp tục làm ngơ.

Đầu tiên, Trung Quốc dưới thời ông Tập đã tuyên bố kế hoạch hiện đại hóa "Made in China 2025", cùng cam kết hỗ trợ cho các công ty nhà nước và tư nhân của Trung Quốc đứng đầu thế giới trong lĩnh vực siêu máy tính, trí tuệ nhân tạo A.I., các loại vật liệu mới, in 3D, phần mềm nhận diện khuôn mặt, công nghệ robot, ô tô điện, xe tự động, mạng không dây 5G và các loại microchip tiên tiến.

Đây là bước tiến rất tự nhiên nằm trong mục tiêu thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và giảm phụ thuộc vào phương Tây trong lĩnh vực công nghệ cao. Tuy nhiên, những ngành công nghiệp kể trên cạnh tranh trực tiếp với các công ty tốt nhất của Mỹ.

Kết quả là, những chính sách hỗ trợ, bảo hộ, thậm chí là gian lận quy định thương mại, ép buộc chuyển giao công nghệ và ăn cắp sở hữu trí tuệ của Trung Quốc kể từ thập niên 70 trở thành mối đe dọa lớn hơn đối với nước Mỹ.

Sẽ thật điên rồ nếu Mỹ và châu Âu cho phép Trung Quốc tiếp tục hoạt động với công thức đã giúp họ thoát nghèo và tăng trưởng thần kỳ để cạnh tranh với các lĩnh vực công nghệ tương lai. Ông Trump đã đúng về điều đó.

Tuy nhiên, ông Trump đã sai khi nghĩ rằng thương mại giống với chiến tranh. Thực tế là, chiến tranh thì có kẻ thắng người thua, nhưng trong thương mại hoàn toàn có thể có trường hợp cả hai bên cùng thắng. Alibaba, UnionPay, Baidu và Tencent; Google, Amazon, Facebook và Visa đều có thể giành thắng lợi cùng lúc - như họ vẫn vậy. Tôi không nghĩ rằng ông Trump hiểu điều đó.

Nhưng tôi cũng không nghĩ rằng ông Tập cũng hiểu như vậy. Chúng ta nên chịu thua Trung Quốc một cách công bằng, nếu như các công ty của họ tốt hơn, giỏi hơn chúng ta, nhưng phía Bắc Kinh cũng phải sẵn sàng chịu thua một cách công bằng như vậy. Nếu không được hoạt động trong thị trường đối tác, liệu Google, Amazon hay Alibaba và Tencent có thể thành công như hiện giờ hay không?

Và Trung Quốc cũng đã tiết kiệm được rất nhiều tiền của đáng lẽ dành cho việc nghiên cứu - để hỗ trợ cho những công ty của họ - khi quân đội nước này sao chép mẫu tiêm kích tàng hình F-35 của Mỹ.

Tôi xin nhắc lại: Tuy thương mại là lĩnh vực hai bên có thể cùng thắng lợi, nhưng chiến thắng ấy sẽ là không công bằng khi một bên vừa chăm chỉ nhưng cũng dùng "tiểu xảo". Mỹ có thể làm ngơ khi đó chỉ là đồ chơi và pin mặt trời, nhưng nếu đó là F-35 và công nghệ 5G thì không thể.

Vì sao ông Trump nhắm vào Huawei?

Nhưng không phải tất cả những điều này đều mới và có vấn đề. Chúng ta đang sống trong kỉ nguyên "công dụng kép". Trong thế giới "công dụng kép", "tất cả những điều giúp chúng ta mạnh mẽ và giàu có cũng có thể khiến chúng ta dễ tổn thương", John Arquilla, một trong những chiến lược gia hàng đầu của Trường Cao học Hải quân từng nhận định.

Cụ thể, các thiết bị 5G do tập đoàn viễn thông Huawei của Trung Quốc sản xuất, với công dụng truyền dữ liệu và lời thoại siêu nhanh, cũng có thể được sử dụng làm thiết bị gián điệp - nếu như các cơ quan tình báo của Trung Quốc yêu cầu điều này theo quyền lợi của họ.

Thực tế, Huawei ngày càng thống trị thị trường thế giới về công nghệ 5G, trước đây phần lớn thị phần do Ericsson và Nokia nắm giữ. Công ty Qualcomm là nhà cung ứng chip điện tử và phần mềm cho Huawei và một đối thủ cạnh tranh khác.

Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc đã loại bỏ sự cạnh tranh đối với tập đoàn Huawei ở thị trường trong nước - cả các công ty nước ngoài và Trung Quốc - nhằm tạo điều kiện cho "con cưng" của mình lớn mạnh một cách nhanh chóng và với giá thành thấp nhất có thể.

Sau đó, Huawei đã sử dụng lợi thế giá cả của mình để qua mặt các công ty viễn thông phương Tây, và sau đó nhờ vị thế thống trị trên thị trường toàn cầu của mình để đặt ra những tiêu chuẩn thế hệ mới cho công nghệ 5G toàn cầu theo công nghệ của riêng họ, chứ không phải là công nghệ của Qualcomm hay Ericsson.

Hơn nữa, trong một thế giới "công dụng kép", bạn nên lo lắng rằng việc sử dụng chatbot của Huawei trong nhà riêng cũng đồng nghĩa với việc giao tiếp với tình báo quân đội Trung Quốc.

Trước đây, khi chúng ta chỉ mua giày thể thao và pin mặt trời từ Trung Quốc, còn họ mua đậu tương và Boeing của chúng ta - thì chúng ta chẳng phải bận tâm đến những khác biệt trong hệ tư tưởng của hai nước - và hành động gian lận của họ.

Tuy nhiên, trong thời điểm hiện tại, khi Huawei cạnh tranh với thế hệ công nghệ 5G mới với Qualcomm, AT&T và Verizon - và 5G trong tương lai sẽ trở thành "xương sống" của thương mại điện tử, liên lạc, y tế, giao thông và giáo dục - thì các giá trị sẽ trở thành điều quan trọng, những khác biệt về giá trị cũng quan trọng, niềm tin và luật lệ cũng vậy.

Điều này đặc biệt đúng khi tiêu chuẩn và công nghệ 5G - một khi chúng là do một quốc gia quyết định - thì sẽ rất khó thay đổi về sau.

Và thêm một điều nữa: Khoảng cách giữa hệ giá trị và niềm tin giữa chúng ta và Trung Quốc đang ngày càng xa dần, chứ không hề hẹp lại. Trong nhiều thập kỷ qua, Mỹ và châu Âu đã nhiều lần khoan nhượng trước những hành vi gian lận của Trung Quốc trong thương mại, bởi họ tin rằng Trung Quốc ngày càng thịnh vượng nhờ cải cách thương mại và mở cửa. Cho đến một thập kỷ trước thì họ vẫn tin tưởng điều đó.

Tuy nhiên, trong thập kỷ vừa qua, theo James McGregor, một trong những nhà tư vấn cho doanh nghiệp Mỹ tại Trung Quốc, thì thay vì "cải cách và mở cửa", Trung Quốc đã và đang "cải cách và khép cửa".

Thay vì trở nên giàu có hơn và trách nhiệm hơn trên trường quốc tế, thì Trung Quốc đang làm giàu và bành trướng quân sự, quân sự hóa trái phép trên Biển Đông để đẩy Mỹ ra khỏi khu vực này. Và để kiểm soát người dân hiệu quả hơn, Trung Quốc đã sử dụng các thiết bị công nghệ cao như nhận diện khuôn mặt.

Những vấn đề trên đều nên được thảo luận trong các cuộc đàm phán thương mại. Hiện nay hai nước Mỹ-Trung đang đứng trước hai ngã rẽ, thứ nhất là tìm cách xây dựng niềm tin vào đối phương - để đôi bên và cả thế giới tiếp tục phát triển - và thứ hai là không tin tưởng nhau nữa. Và trong trường hợp thứ hai, thì thế giới toàn cầu hóa sẽ bắt đầu rạn nứt, và cả hai bên đều sẽ nghèo đi vì điều đó.