Washington cho biết sẽ không tiếp tục với tư cách trung lập trong các vấn đề Biển Đông nữa mà sẽ có những hành động quyết liệt hơn, đồng thời không loại trừ khả năng trừng phạt các quan chức Trung Quốc liên quan tới "điểm nóng" này.
Tàu khu trục USS Ralph Johnson áp sát các thực thể Trung Quốc chiếm đóng phi pháp ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam trong cùng ngày Bộ Ngoại giao Mỹ ra tuyên bố bác bỏ hầu hết yêu sách của Bắc Kinh 14-7 (giờ Việt Nam) - Ảnh: US NAVY
Tuyên bố mới nhất cho thấy họ đă vi phạm trắng trợn cam kết giữ quan điểm trung lập trong tranh chấp Biển Đông.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tố Mỹ đang cố t́nh khuấy động Biển Đông và thúc đẩy quân sự hóa khu vực, trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Philippines Teodoro Locsin ngày 14-7.
Không lâu sau khi Bộ Ngoại giao Mỹ ra tuyên bố chính thức về lập trường của Washington đối với các yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông ngày 14-7 (giờ Việt Nam), trợ lư ngoại trưởng Mỹ đặc trách Đông Á David R. Stilwell đă tiếp nối bằng những tuyên bố đáng chú ư.
Những điểm mới
Tại một hội thảo về Biển Đông do Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) tổ chức ngày 14-7, ông Stilwell thẳng thừng chỉ trích Trung Quốc về việc yêu sách, bắt nạt và kiểm soát trên biển. Mô tả cách hành xử của Trung Quốc thời gian qua, ông Stilwell khẳng định "chúng tôi sẽ không c̣n cho rằng ḿnh trung lập nữa" và không loại trừ khả năng trừng phạt những quan chức Trung Quốc tham gia các hoạt động mà Mỹ cho là phi pháp ở Biển Đông.
Trên thực tế, qua động thái gần đây, các chuyên gia cho rằng đă có sự thay đổi lớn trong cách tiếp cận của Mỹ ở Biển Đông. Nhưng để nói về sự "không trung lập" của Mỹ, sẽ c̣n vài vấn đề cần làm rơ.
Từ lâu nay Mỹ đă không công nhận yêu sách "đường 9 đoạn" của Trung Quốc và đây là lập trường không thay đổi của Washington. Nhưng thông điệp của Bộ Ngoại giao Mỹ rạng sáng 14-7 là lần đầu tiên Washington khẳng định rơ rằng Trung Quốc không có vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) hay thềm lục địa bên ngoài phạm vi 12 hải lư tính từ các đảo.
Phân tích về điểm "mới" trong tuyên bố của Mỹ, giám đốc chương tŕnh Sáng kiến minh bạch hàng hải (AMTI) Greg Poling lưu ư rằng cái Mỹ đang phản đối là quyền hàng hải, quyền khai thác trên biển mà Trung Quốc đang đ̣i hỏi từ các thực thể ḿnh đang chiếm đóng, tôn tạo.
Chính v́ vậy, khi căn cứ vào phán quyết của Ṭa trọng tài quốc tế trong vụ kiện của Philippines năm 2016, Mỹ khẳng định Trung Quốc không thể tuyên bố EEZ hay thềm lục địa bên ngoài phạm vi 12 hải lư tính từ các đảo. Từ đó, Mỹ bác bỏ các yêu sách của Trung Quốc ở những vị trí nằm xa bờ biển Trung Quốc và dĩ nhiên khi đó Trung Quốc không thể đ̣i quyền EEZ hay thềm lục địa ở những khu vực như băi Tư Chính của Việt Nam, v́ băi Tư Chính rơ ràng nằm trong EEZ của Việt Nam theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) 1982.
Điểm "mới" thứ hai cho thấy sự "không trung lập" của Mỹ là khái niệm "phi pháp". Lâu nay Mỹ đă phản đối yêu sách hàng hải của Trung Quốc thông qua các cuộc tuần tra tự do hàng hải (FONOPs), tức nhắm vào các vấn đề như tự do đi lại. Đối với vấn đề về biển như việc Trung Quốc tiến hành đánh cá, thăm ḍ dầu khí và quấy rối EEZ của các nước láng giềng, Mỹ thường chọn chỉ trích bằng những từ ngữ như "gây bất ổn" hoặc "hung hăng" chứ không dùng từ "phi pháp".
Theo ông Poling, lâu nay Mỹ có nghĩ rằng các hành động của Trung Quốc trong việc quấy rối EEZ và thềm lục địa các nước láng giềng là "phi pháp", nhưng đến nay mới công khai sử dụng từ này.
Cú hích lớn
Trao đổi với Tuổi Trẻ, một số chuyên gia, học giả Mỹ cho rằng tuyên bố mới đây của Bộ Ngoại giao Mỹ chưa hẳn mang tới thay đổi trực tiếp nào. Nhưng xét về vấn đề ngoại giao, đây là cú hích lớn cho một sự thay đổi và cam kết lâu dài.
Ông Poling lấy ví dụ, sẽ dễ dàng hơn nhiều khi Mỹ muốn tập hợp sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế nếu chống lại một hành động "phi pháp" của Trung Quốc, thay v́ chỉ chống lại thái độ hung hăng hay hành động gây bất ổn. "Các quan chức Mỹ nhiều khả năng sẽ t́m cách ra thông điệp với ngôn từ mạnh mẽ hơn tại các diễn đàn quốc tế và đặt áp lực lên các đồng minh và đối tác của ḿnh để làm điều tương tự" - ông Poling nói.
Theo giám đốc AMTI, việc tố cáo Trung Quốc "phi pháp" cũng sẽ khiến Bắc Kinh phải lo lắng về uy tín của ḿnh, trong bối cảnh nước này muốn ngồi ở vị trí lănh đạo toàn cầu. Ngược lại, khi đă chính thức chọn lập trường hiện nay, kể cả khi Tổng thống Mỹ Donald Trump không tái đắc cử, chính quyền sau của Mỹ cũng khó rút lại lập trường cứng rắn này. Các nước Đông Nam Á trong khi đó cũng sẽ có thời cơ lên tiếng mạnh mẽ hơn trong trường hợp bị tàu thăm ḍ, khảo sát hay tàu cá Trung Quốc quấy nhiễu.
"Mỹ sau cùng đang nhận ra những tuyên bố phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông là một trong những thành tố của một chiến dịch rộng lớn hơn trong việc theo đuổi sự thống trị trong khu vực và có lẽ trên toàn cầu. Do đó, Trung Quốc phải được đề cập một cách toàn diện, bao gồm sự đe dọa và cưỡng ép của Bắc Kinh ở Biển Đông" - TS James Kraska, Trung tâm luật quốc tế Stockton (Đại học Hải chiến Mỹ), nói với Tuổi Trẻ.
Theo nhận định của ông Poling, cách tiếp cận mới của Mỹ, bao gồm những ǵ ông Stilwell nói, có thể khiến quan hệ Mỹ - Trung căng thẳng trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài áp lực rộng lớn hơn, có sự tham gia của cộng đồng quốc tế và Đông Nam Á nói riêng, sẽ có thể thuyết phục Trung Quốc tiến tới một thỏa hiệp mà cộng đồng quốc tế có thể chấp nhận. "Và điều này sau cùng sẽ là cơ hội tốt nhất để xử lư các tranh chấp ở Biển Đông" - ông nói.
VietBF@sưu tập