Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ ra tay chưa có tiền lệ, "xử đẹp" Đại sứ 10 nước, phương Tây vội vã rút lời

[therealrtz]

Một cuộc khủng hoảng chính trị và ngoại giao trầm trọng mới lại bùng nổ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các nước phương Tây.

10 ĐẠI SỨ BỊ TRỤC XUẤT CÙNG LÚC

Ngày 23/10/2021, tại cuộc mít tinh tại thành phố Eskisehir, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cho biết, ông đã chỉ thị cho Bộ Ngoại giao tuyên bố ngay lập tức các đại sứ của 10 nước là những người không được hoan nghênh phải rời Thổ Nhĩ Kỳ. Những nước này gồm Mỹ, Đức, Pháp, Canada, Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Điển, Na Uy, Phần Lan và New Zealand.

Trong quan hệ ngoại giao, việc tuyên bố một đại sứ là người không được hoan nghênh (Persona non grata) có nghĩa là không công nhận tư cách đại diện của người đó và phải rời khỏi nước chủ nhà trong vòng 48 tiếng đồng hồ.

Đây là một trong các biện pháp ngoại giao nghiêm khắc nhất chỉ được áp dụng trong những trường hợp hết sức hiếm hoi và là một tiền lệ ngoại giao chưa từng có trong quan hệ quốc tế cùng một lúc trục xuất đại sứ của 10 quốc gia.

Quyết định của Tổng thống R. Erdogan được đưa ra sau khi các đại sứ của 10 nước trên ngày 18/10/2021 đã ký một tuyên bố chung kêu gọi trả tự do cho Osman Kavala, người đã bị giam giữ ở Thổ Nhĩ Kỳ hơn 4 năm nay mà chưa được xét xử, bất chấp lời kêu gọi của Tòa án Nhân quyền Châu Âu về việc trả tự do cho ông.

Osman Kavala - nguồn cơn căng thẳng

Osman Kavala là một doanh nhân 64 tuổi, nhà từ thiện và hoạt động nhân quyền người Thổ Nhĩ Kỳ. Ông đã tài trợ và tham gia vào nhiều dự án văn hóa và nhân quyền ở Thổ Nhĩ Kỳ. Đặc biệt, O. Kavala ủng hộ mạnh mẽ các tôn giáo và dân tộc thiểu số, có nhiều hoạt động nhằm hòa giải giữa đa số người Thổ Nhĩ Kỳ với người Armenia và người Kurd sinh sống ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong những năm 1990, O. Kavala bắt đầu các hoạt động trong xã hội dân sự, tham gia thành lập một số tổ chức phi chính phủ, làm một số dự án từ thiện trong khuôn khổ "Quỹ văn hoá Anadolu - Anadolu Foundation for Culture" nhằm củng cố và tăng cường quan hệ hợp tác giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU). Quỹ này nhận được sự ủng hộ to lớn của phương Tây.

Một trong những dự án và tổ chức nổi bật nhất mà O. Kavala đã tham gia thành lập là chi nhánh của quỹ từ thiện "Xã hội mở" tại Thổ Nhĩ Kỳ do tỷ phú người Mỹ George Soros tài trợ. Văn phòng công tố Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định, trong các cuộc biểu tình chống chính phủ năm 2013 có ​​bàn tay của George Soros, một nhân vật bị lãnh đạo nhiều nước trên thế giới tố cáo lợi dụng các hoạt động từ thiện để chống phá chế độ.

Tháng 11/2017, O. Kavala bị bắt theo điều 309 và 312 của bộ luật hình sự của Thổ Nhĩ Kỳ với tội tổ chức biểu tình chống chính phủ tại Quảng trường Taksim ở Istanbul năm 2013 và tham gia vào một âm mưu đảo chính lật đổ Tổng thống R. Erdogan bất thành tháng 7/2016.

Tháng 10/2019, O. Kavala được tòa án tuyên bố trắng án trong vụ biểu tình năm 2013 và ngày 18/2/2020, được trả tự do. Tuy nhiên, ngay ngày hôm sau ông lại bị bắt theo điều 328 của bộ luật hình sự về tội danh làm gián điệp "thu thập thông tin mật về chính trị và quân sự liên quan đến an ninh quốc gia cung cấp cho nước ngoài." O. Kavala bị cáo buộc cung cấp cho cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, Henry Barkey, các thông tin mật liên quan đến lợi ích an ninh và chính trị của Thổ Nhĩ Kỳ.

Toà án nhân quyền châu Âu đòi thả O. Kavala và cho rằng việc bắt giữ ông hoàn toàn mang màu sắc chính trị. Washington kêu gọi Ankara thả ngay O. Kavala và coi các cáo buộc chống lại ông là nguỵ tạo. Đức bày tỏ sự ngạc nhiên về việc O. Kavala tiếp tục bị giam giữ sau khi đã được tuyên bố trắng án.

Năm 2019, Tòa án Nhân quyền châu Âu coi vụ bắt giữ O. Kavala là một vụ đàn áp mang động cơ chính trị và là nỗ lực của chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ nhằm "bịt miệng một nhà hoạt động phi chính phủ và người bảo vệ nhân quyền nhằm ngăn chặn những người khác tham gia vào các hoạt động tương tự và làm tê liệt xã hội dân sự trong nước."


Nhà hoạt động Osman Kavala. Ảnh: DPA

Tuần trước, trong một cuộc phỏng vấn vắng mặt với hãng tin France-Presse (AFP) từ phòng giam, O. Kavala nói, anh cảm thấy mình giống như một công cụ mà R. Erdogan, trong suốt 20 năm cầm quyền ở Thổ Nhĩ Kỳ tìm cách cáo buộc các nhân vật đối lập như những điệp viên nước ngoài.

Chủ tịch Nghị viện châu Âu David Sassoli coi quyết định của Ankara là một hành động độc đoán và những căng thẳng mới này làm dày thêm hàng loạt hồ sơ nóng giữa Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây.

Tháng 9 vừa qua, Hội đồng Nhân quyền châu Âu mà Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên từ năm 1950, đã ra hạn cho Thổ Nhĩ Kỳ đến tháng 12/2021 phải trả tự do cho O. Kavala. Hội đồng cảnh báo, sẽ có các biện pháp chống Ankara nếu O. Kavala không được trả tự do và thời điểm trên.

Đại sứ các nước nêu trên đưa ra tuyên bố coi vụ án chống lại O. Kavala, việc khép ông vào các vụ án khác và trì hoãn xét xử ông đang phủ một bóng đen lên nền dân chủ, tính minh bạch của nền tư pháp và thượng tôn pháp luật của Thổ Nhĩ Kỳ, tuyên bố đòi trả tự do cho O. Kavala.

Các đại sứ phương Tây "rút lời"

Điều 41 Công ước Vienna năm 1961 về quan hệ ngoại giao quy định các nhà ngoại giao được hưởng quyền miễn trừ, nhưng phải có nghĩa vụ tôn trọng luật pháp của nước sở tại và không được can thiệp vào công việc nội bộ của nước mình đang làm việc

Bộ trưởng Nội vụ Thổ Nhĩ Kỳ Suleiman Soylu nêu rõ, Thổ Nhĩ Kỳ là một nhà nước pháp quyền, dân chủ. Việc các đại sứ đưa ra khuyến nghị đối với vụ án đang thụ lý là không thể chấp nhận được. Những khuyến nghị này chứng tỏ các đại sứ không hiểu về luật pháp.

Ngày 25/10/2021, trước thái độ cứng rắn của Tổng thống R. Erdogan, Đại sứ quán Mỹ tại Ankara đã rút lại tuyên bố của mình đòi trả tự do cho O. Kavala, khẳng định tuân thủ điều 41 của Công ước Viên về quan hệ ngoại giao.

Tiếp theo, Đại sứ quán các nước Canada, Phần Lan, Đan Mạch, Hà Lan, Thụy Điển, Na Uy, New Zealand, Pháp và Đức là các bên ký kết tuyên bố chung hôm 18/10/2021 cũng đã đăng tải tin ủng hộ tuyên bố của Mỹ. Cử chỉ này là ngầm thừa nhận sai lầm của mình.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ R. Erdogan đã nhanh chóng hoan nghênh quan điểm của Mỹ và các nước phương Tây cam kết tôn trọng Công ước Viên không can thiệp vào công việc nội bộ của Ankara. Ông nói: "Chúng tôi không có ý định tạo ra một cuộc khủng hoảng. Tôi tin rằng các đại sứ bây giờ sẽ cẩn trọng hơn trong các tuyên bố của họ.

Nhiệm vụ của nguyên thủ quốc gia là phải đưa ra phản ứng cần thiết trước sự thiếu tôn trọng này đối với một nền tư pháp độc lập và công bằng của nước mình. Thái độ như vậy là một sự xúc phạm lớn đối với tất cả các đại diện của hệ thống tư pháp Thổ Nhĩ Kỳ, bao gồm thẩm phán, công tố viên và luật sư".

Thổ Nhĩ Kỳ ngả sang Nga, Trung: Liệu có đối đầu Mỹ?

Bất đồng giữa Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây không chỉ giới hạn trong vụ 10 đại sứ các nước phương Tây ký tuyên bố chung đòi Thổ Nhĩ Kỳ thả nhà bất đồng chính kiến O. Kavala mà giữa hai bên còn rất nhiều điều nghi kỵ lẫn nhau. Đặc biệt từ năm 2016 Ankara cho rằng Mỹ và phương Tây đã nhúng tay vào âm mưu đảo chính nhằm lật đổ Tổng thống R. Erdogan và nhiều vấn đề khác lớn hơn nhiều phải giải quyết.

Từ 2016 đến nay, một loạt các biện pháp trừng phạt đã được đưa ra nhằm vào Ankara, trong đó có việc áp thuế hàng hoá, ngừng cung cấp vũ khí và loại Thổ Nhĩ Kỳ khỏi dự án chế tạo máy bay chiến đấu hiện đại F-35.

Trước sức ép của Mỹ và phương Tây, Thổ Nhĩ Kỳ chuyển sang thi hành chính sách hướng Đông, ngả sang Nga, Trung Quốc, đặc biệt là gần đây đặt hàng mua hệ thống tên lửa phòng không hiện đại S-400 của Nga, tăng cường hợp tác với Iran để đối phó lại lệnh trừng phạt của Mỹ chống Tehran đang khiến Washington lo ngại. Đây là những vấn đề nổi cộm không dễ gì giải quyết trong quan hệ hai phía.

Tổng thống R. Erdogan khẳng định, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không từ bỏ các quyền của mình sau khi bị loại khỏi dự án chế tạo máy bay F-35. Ông cho biết sẽ thảo luận với người đồng cấp Mỹ Joe Biden về các bước cụ thể nhằm xử lý các vấn đề liên quan đến hồ sơ "F-35" tại hội nghị thượng đỉnh G-20 ở Rome 30-31/10/2021 tới và khẳng định bằng mọi cách sẽ thu hồi 1,4 tỷ USD từ dự án này.

Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên lớn thứ hai trong NATO, đồng minh quan trọng nhất của Mỹ ở Trung Đông, một trong các đối tác kinh tế, thương mại lớn nhất của châu Âu vẫn tìm cách gia nhập Liên minh châu Âu (EU). Mặc dù hết sức căng thẳng, có nhiều bất đồng trong thời gian dài, nhưng cả hai bên vẫn rất cần nhau. Việc bình thường hoá quan hệ giữa hai phía không dễ dàng, nhưng khó có thể dẫn đến một cuộc đối đầu quy mô lớn.

VietBF @ Sưu tầm