Theo như khác với dân miền Bắc thích chọn đường đến châu Âu, trong khu xóm nhà cha mẹ tôi vùng ngoại ô Sài G̣n, ngoài diện định cư chính thức, các gia đ́nh khá giả có hai cách để đưa con ra nước ngoài: du học (Mỹ/Úc) hoặc lao động hợp tác (Nhật/Hàn /Đài Loan), sau khi mỗi lần về thăm nhà, tôi đều nghe ông kể chuyện trong xóm, nhà ai vừa mới đi định cư bên Mỹ, thanh niên thanh nữ nào chuẩn bị đi du học hoặc lao động hợp tác.
Nói chung, tấm vé xuất ngoại đầu tiên của con cháu trong xóm nhà cha tôi đều hợp pháp, sau khi sang được tới “bển” th́ tùy cơ ứng biến t́m cách ở lại.
Cách phổ biến được nhiều thanh niên thanh nữ chọn là t́m người bản xứ để kết hôn thật (hay giả). Chuyện này có vẻ dễ dàng với thanh nữ, c̣n thanh niên th́… hên xui – v́ ngay cả việc bỏ tiền kết hôn giả cũng rất khó t́m cô gái bản xứ ưng thuận.
“Cửa hẹp hơn” đối với thanh niên, đồng nghĩa với việc bản thân thanh niên đó phải nỗ lực xin việc và chứng tỏ bản thân, nếu không phải kéo dài kiếp sống “illegal” (bất hợp pháp) để chờ đợi cơ hội.
Đó cũng là cách mà các đồng nghiệp và bạn bè có con gái của tôi chọn, khi cho con đi du học, t́m người kết hôn và sau đó con gái bảo lănh cha mẹ.
Có những câu chuyện cười ra nước mắt: con gái sang du học cùng người yêu, sau đó người yêu kết hôn giả, đợi có quốc tịch mới quay lại cưới cô người yêu cũ; tệ hơn, có cảnh đôi trẻ yêu nhau cùng đi du học, sau đó cô gái chia tay người yêu để t́m người bản xứ kết hôn.
Trong số những đồng nghiệp của tôi, có người độc thân hoặc đă ly dị chồng sau khi nghỉ hưu đi một chuyến du lịch sang Mỹ kiếm người kết hôn và ở lại. “Những con đường định cư” này trong lúc đang tiến hành đều bí mật, không ai hé lộ với ai.
Những người bạn doanh nhân của tôi th́ có lộ tŕnh ra đi rơ ràng hơn. Một ông chủ công ty sản xuất thực phẩm chế biến hơn bảy năm trước từng tự hào thổ lộ:
“Giờ làn sóng di cư mới rộ lên trong giới doanh nhân chứ 14 năm trước tôi đă mở chi nhánh công ty bên Mỹ, đưa vợ và các con sang đó hưởng nền giáo dục miễn phí. Các con của tôi đều tốt nghiệp loại giỏi bên đó mà không tốn tiền du học, giờ quay về Việt Nam phụ giúp tôi.”
Nhiều doanh nhân nổi trội trong thời kỳ đầu đất nước mở cửa – thập niên 1990 đã chọn Mỹ. Tuy nhiên, bên cạnh những người bán công ty đi luôn, vẫn có người chọn cách điều hành công ty từ xa.
Tôi biết có công ty Việt Nam mà cả chủ tịch hội đồng quản trị lẫn tổng giám đốc đều đă định cư bên Mỹ. Kiếm tiền ở Việt Nam nhưng t́m cách sống ở nơi có môi trường giáo dục và y tế tốt hơn là chọn lựa của họ, một chọn lựa khôn ngoan của người giàu, nhưng tất nhiên, họ không cởi mở thổ lộ điều đó với tất cả mọi người.
Không chỉ người giàu, người nghèo ở Việt Nam cũng t́m cách ra đi theo kiểu của họ. Chẳng hạn những cô gái trẻ đẹp quanh khu phố tôi ở đều t́m cách lấy chồng nước ngoài.
Một người bạn dạy tiếng Việt cho người nước ngoài kể tôi nghe đàn ông nước ngoài sang Sài G̣n làm việc rất dễ tìm bạn gái. Hẹn dạy học tṛ ở quán cà phê, bạn tôi bao phen phải t́m cách đuổi các cô nàng ngồi ở bàn bên cạnh t́m cách tán tỉnh học tṛ Tây của ḿnh. Một học tṛ Tây của bạn tôi thừa nhận: “Con gái Việt dạn lắm, tao sang đây một năm mà đă có 10 cô bồ Việt rồi.”
Thế nhưng dân Tây thường không dễ ǵ ngỏ lời kết hôn ngay, nên hầu hết các cô gái có tham vọng lấy chồng ngoại để đổi đời thường phải dọn đến sống chung nhà với trai Tây ít nhất vài năm, và nếu may mắn sau đó mới có chuyện đám cưới và làm giấy kết hôn.