Giải mă tại sao các ḍng sông không bao giờ chảy theo đường thẳng. không có một ḍng sông nào trên thế giới chảy theo đường thẳng dù đường thẳng là con đường ngắn nhất.
Nếu không tính đến những con sông, hồ nhân tạo, th́ có thể khẳng định rằng không có một hệ thống sông ng̣i nào trên thế giới chảy theo đường thẳng. Nếu không tin, bạn có thể tự ḿnh kiểm chứng bằng ứng dụng Google Earth của Google.
Đường thẳng là con đường ngắn nhất, nhưng các con sông có vẻ như... tự làm khó ḿnh, khi liên tục uốn lượn kéo dài ngh́n cây số. Và câu hỏi ở đây là: Tại sao?
Dưới góc độ khoa học, các ḍng sông chảy không thẳng mà uốn khúc là do 2 nguyên nhân chính: địa h́nh và lực Côriôlit. Nguyên nhân về địa h́nh th́ chắc cũng dễ hiểu. Ḍng sông có xu hướng chảy từ nơi có địa h́nh cao đến nơi có địa h́nh thấp, những nơi có địa h́nh gồ ghề th́ ḍng sông sẽ uốn lượn. Lực Côriôlit là hệ quả của sự tự quay quanh ḿnh của Trái Đất.
Khi Trái Đất quay quanh trục, mọi địa điểm thuộc các vĩ độ khác nhau ở bề mặt Trái Đất (trừ 2 cực) đều có vận tốc dài khác nhau và hướng chuyển động từ Tây sang Đông. Do vậy các vật thể chuyển động trên Trái Đất sẽ bị lệch hướng so với ban đầu. Lực Côriôlit tác động mạnh đến hướng chuyển động của các khối khí, các ḍng biển, ḍng sông, đường đạn bay, v...v... Do đó mới có hiện tượng ḍng sông uốn lượn, bên lở bên bồi.
Vào lúc bắt đầu h́nh thành ḍng chảy, ḷng sông thường không phẳng. Những nơi nước sông chảy qua, v́ rất nhiều nguyên nhân, nên tốc độ chảy ở hai bên trái phải không hoàn toàn bằng nhau. Nơi này bờ sông lở một chút, nơi kia mất một cái cây, nơi khác nữa có thêm ḍng nước chảy từ bên ngoài vào…
Những hiện tượng đó đều có thể làm cho tốc độ chảy của sông ở một nơi nào đó nhanh lên hoặc chậm đi. Đồng thời vật chất hai bên bờ cũng khác nhau, có nơi dễ bị phá vỡ, có nơi lại khá rắn chắc. Tất cả những cái đó đă làm cho ḷng sông trở thành uốn khúc quanh co.
Không có một hệ thống sông ng̣i nào trên thế giới chảy theo đường thẳng.Ảnh minh họa
Một khi đă sinh ra khúc quanh, nó sẽ tiếp tục phát triển. Bởi v́ hướng ḍng nước là chảy thẳng vào bờ lơm, hơn nữa nước ở tầng trên cũng từ bờ lồi chảy vào bờ lơm, c̣n nước ở tầng dưới lại từ bờ lơm chảy ngang về phía bờ lồi làm cho bờ lơm bị phá hoại mạnh mẽ. Trong khi đó nước ở bờ lồi lại chảy tương đối chậm, năng lượng yếu. V́ thế ở phía bờ lơm, bùn cát dễ bị cuốn đi, ḷng sông tương đối sâu, bờ sông dốc, trở thành nơi lư tưởng cho các bến cảng.
Dưới tác dụng lâu dài của nước sông, bờ lơm do bị không ngừng phá hoại mà ngày càng lơm, bờ lồi v́ nước chảy chậm, bùn cát không những bị cuốn đi mà ngược lại c̣n tích tụ ngày càng nhiều khiến bờ lồi ngày càng lồi thêm. Ḍng sông trở nên quanh co. Khi đáy sông cao hơn mực nước chảy vào sông, nước sông chủ yếu xâm thực xuống dưới, c̣n khi đáy sông thấp hơn th́ nước sông chủ yếu xâm thực vào hai bên. kết quả của sự xâm thực là ḷng sông dần rộng thêm ra, ḍng sông ngày càng uốn khúc, điểm bắt đầu và điểm kết thúc của một khúc ngày càng gần, thậm chí cuối cùng bị xuyên qua. Ở hai đầu của khúc cong cũ, bùn cát tích đọng càng nhiều, làm cho khúc cong và ḍng chảy bị tách rời, cuối cùng h́nh thành những chiếc hồ h́nh cánh cung, hay hồ h́nh móng ngựa (hồ Tây là một điển h́nh).
VietBF@ sưu tập