Theo tôi, trước hết cần phân loại các tranh chấp theo địa lư. Ta có hai "vùng" tranh chấp: Vùng Hoàng Sa (HS) và vùng Trường Sa (TS). Ranh giới địa lư giữa hai vùng có thể là đường vĩ tuyến 12° bắc.
Vùng Hoàng Sa có hai "loại" tranh chấp. Thứ nhứt tranh chấp về "chủ quyền". Tranh chấp này liên quan đến Việt Nam (Việt Nam) và Trung Quốc (TQ). Nếu tính thêm Đài Loan là "một bên" th́ tranh chấp chủ quyền các đảo HS là "tranh chấp tay ba" VN, TQ và Đài Loan.
Tranh chấp loại 2 là tranh chấp phát sinh do đối kháng yêu sách: a) về vùng nước (EEZ), bao gồm các tranh chấp về tài nguyên thuộc về cột nước (cá). Và b) do yêu sách đối kháng về thềm lục địa (và tài nguyên thuộc về thềm lục địa).
Tranh chấp loại 2 bao gồm các bên VN, TQ (và Đài Loan).
Ngoài ra giữa TQ (và Đài Loan) c̣n có tranh chấp với Phi do chồng lấn EEZ và thềm lục địa, phát sanh từ đường cơ bản các đảo của Phi với các yêu sách (Tam Sa, Tứ Sa, vùng nước lịch sử của TQ).
Cách giải quyết (cho VN) đối với vùng biển Trường Sa tôi có đề cập hôm qua. Đó là nguyên tắc "Actio Popularis".
"Cuộc chiến công hàm" tại Ủy ban ranh giới Thềm lục địa thuộc LHQ bản chất là một hành động chung của nhiều quốc gia (actio popularis). Lập trường của mỗi quốc gia được thể hiện qua các công hàm đệ tŕnh lên văn pḥng TTK LHQ, với nội dung ủng hộ Phán quyết của Ṭa trọng tài thường trực (PCA) 14-7-2016 (được thành lập theo thủ tục bắt buộc thuộc Phụ lục VII của Luật quốc tế về Biển (UNCLOS 1982).
Bước tiếp theo, để hành động chung của các quốc gia (actio popularis) trở thành một "luật chung" áp dụng cho các quốc gia có liên quan, tôi đă đề nghị VN nên đưa kết quả vận động này ra trước một Ṭa án quốc tế, như Ṭa Công lư quốc tế. VN có thể yêu cầu Ṭa cho một "Ư kiến - Avis", hay một phán quyết, rằng "cách giải thích Luật Biển và cách áp dụng Luật Biển theo Phán quyết của Ṭa PCA ngày 14-7-2016 có giá trị erga omnes cho tất cả các quốc gia có liên quan".
Về tranh chấp vùng Hoàng Sa. Hôm tuần rồi tôi có nhắc lại ư kiến của học giả Gregory Poling về đề nghị copy mô h́nh kiện của Phi áp dụng cho vùng Hoàng Sa. Tức là, VN mô phỏng theo "thủ tục bắt buộc" qui định ở Phụ lục VII UNCLOS để nhờ một Ṭa (ad hoc) "giải thích Luật Biển và cách áp dụng Luật biển trong vùng biển Hoàng Sa".
Ư kiến của học giả Gregory Poling không phải là mới. Cá nhân tôi đă có đề nghị tương tự từ tháng 7 năm 2016. Bài viết kèm dưới đây cho thấy điều này.
Dĩ nhiên ư kiến nào cũng có những sơ sót. Điều quan trọng là học giả VN phải có ư kiến cho những vấn đề của đất nước. Bài viết từ năm 2011 tôi đưa lại hôm trước tôi có nói rằng học giả VN không thể nào "tầm gởi" vào ư kiến của những học giả nước ngoài. Chuyện của VN phải do người VN lo liệu và quyết định. Tầm gởi vào ư kiến của bất kỳ ai, bất kỳ chủ nghĩa ngoại lai nào, đều là "tầm bậy".
***
Kiện hay đàm phán ở Biển Đông?
Câu hỏi đă được các học giả tham gia "bàn tṛn BBC" đặt ra, sau khi Ṭa CPA ra phán quyết ngày 12-7 về vụ Phi đơn phương kiện TQ về các cách diễn giải và áp dụng bộ Luật Biển 1982.
Kết quả phán quyết ra rao mọi người đều biết. Phi đă thắng lớn trong vụ kiện.
Đường chữ U chín đoạn, yêu sách của TQ về "quyền lịch sử" (và trong chừng mực "danh nghĩa lịch sử") ở khu vực Biển Đông đă bị Ṭa bác bỏ. Đơn giản v́ các yêu sách về lịch sử này đă không được TQ chứng minh. Dầu vậy, theo Ṭa, ngay cả khi các yêu sách (lịch sử) này được chứng minh, chúng cũng không c̣n ư nghĩa, v́ nó đi ngược lại tinh thần Công ước về Luật Biển 1982 (UNCLOS). Ṭa cũng cho rằng các đảo thuộc TS không có cái nào được xem là "đảo" để có thể yêu sách vùng "kinh tế độc quyền" 200 hải lư. Phán quyết 12-7-2016 v́ vậy hạn chế yêu sách của TQ thể hiện qua tấm bản đồ (đường 9 đoạn) gởi lên LHQ năm 2009.
Trên lư thuyết, yêu sách đường chữ U chín đoạn của TQ không c̣n lư do hiện hữu (ở vùng biển TS) nữa. VN v́ vậy cũng thắng lớn.
Nguyên nhân thất bại của TQ, dĩ nhiên đến từ các yêu sách vừa phí lư, vừa quá lố của nước này. Nhưng chính yếu là do TQ đă không tham gia vụ kiện. Các động thái của TQ, ngay vừa khi Ṭa bắt đầu nhận đơn của Phi, như cho bồi đắp, xây dựng các đảo nhân tạo tại các băi cạn, đá... mà họ chiếm được của VN năm 1988... đối với Ṭa là một sự khiêu khích trắng trợn, coi thường luật pháp quốc tế.
Phán quyết ngày 12-7 của Ṭa là một cái tát vào mặt TQ (và là một bài học cho VN). Đáng lẽ phán quyết đă không đến đỗi nặng nề như vậy. Nguyên lư là kẻ vắng mặt lúc nào cũng bị thiệt tḥi.
VN kiện, hay đàm phán, về cái ǵ với TQ?
Phán quyết của Ṭa CPA ngày 12-7 đă không chỉ giải quyết những tranh chấp giữa VN và TQ tại khu vực TS mà c̣n mở cho VN nhiều cơ hội pháp lư (và ngoại giao) để giải quyết Hoàng Sa, vấn đề đă bị "đông lạnh" ít ra từ năm 1975 đến nay.
Cho rằng VN thắng lớn không phải là quá lố. Vấn đề Trường Sa coi như "không đánh mà thắng", không mua mà được. VN c̣n có thể khai thác "chiến thắng" này cho khu vực Hoàng Sa, tranh chấp giữa VN và TQ. Bao gồm : tranh chấp chủ quyền lănh thổ và khác biệt lập trường phân định biển (đến từ các việc đối kháng về cách diễn giải về Luật Biển như vùng nước quần đảo, t́nh trạng pháp lư các thực thể ở Hoàng Sa...) .
Kiện, vấn đề thuộc "pháp lư", đàm phán thuộc ngoại giao.
Vấn đề VN có thể kiện, hay đàm phán, TQ về cái ǵ tại Hoàng Sa?
Tranh chấp về chủ quyền Hoàng Sa giữa VN và TQ đă kéo dài hơn thế kỷ.
Từ thập niên 30-40 của thế kỷ trước, nhà nước bảo hộ Pháp, đă hai lần thách thức TQ giải quyết tranh chấp HS trước một trọng tài quốc tế. Cả hai lần TQ đều khước từ. TQ cũng không hề "đàm phán" với nhà nước bảo hộ Pháp về Hoàng Sa. Họ chờ dịp thuận tiện th́ ra tay. Tháng giêng 1974 mở ra cho TQ cơ hội ngàn năm: VNCH đang bị VNDCCH uy hiếp về quân sự trong khi "đồng minh" Mỹ đă rút lui theo Hiệp định Paris 1973. TQ đưa quân chiếm trọn HS, qua một cuộc chiến bất cân xứng về lực lượng giữa hải quân TQ và hải quân VNCH.
Sau 1975, VNDCCH thắng trận và "thống nhứt đất nước", không thấy hai bên VN và TQ đá động ǵ đến HS. Chỉ đến tháng giêng 1979, chiến tranh biên giới bùng nổ, VN ra tuyên bố về chủ quyền của VN tại HS và TS cũng như giải thích lại nội dung các tuyên bố đơn phương trước đây của VN liên quan đến chủ quyền HS và TS (như công hàm 1958).
Ḥa b́nh được thiết lập, bang giao hai bên Việt-Trung được hàn gắn, từ đầu những năm 90, qua hệ quả của Hội nghị Thành Đô.
Từ đó đến nay không hề nghe có "đàm phán" nào giữa hai nước về Hoàng Sa. Việc phân định vùng biển ngoài cửa vịnh Bắc Việt, tiếp nối theo việc phân định Vịnh Bắc Việt (hiệp ước ngày 25-12-2000), vẫn trong t́nh trạng bế tắc mặc dầu công tŕnh phân định Vịnh Bắc Việt đă kết thúc từ lâu. Nguyên nhân dĩ nhiên đến từ tranh chấp chủ quyền cũng như hiệu lực các đảo HS.
Cho đến khi TQ kéo giàn khoan HY 981 đặt trên thềm lục địa VN, cách đảo Lư sơn của VN khoảng 100 hải lư, cách đảo Tri Tôn (thuộc HS) khoảng 20 hải lư. Mâu thuẩn giữa hai bên VN và TQ mới được biểu lộ ra trước công chúng. Đối với VN, hành vi TQ đặt giàn khoan HY 981 nhằm thám hiểm, thăm ḍ thềm lục địa là xâm phạm đến quyền chủ quyền, quyền tài phán của VN, được thiết lập theo Luật Biển 1982. Lập luận của TQ là giàn khoan HY 981 hoạt động trong khu vực biển và thềm lục địa của quần đảo HS.
Khủng hoảng đem đến do giàn khoan HY 981 hiển nhiên bắt nguồn từ việc đối kháng cách diễn giải bộ Luật Biển 1982 về "hiệu lực các đảo" thuộc quần đảo Hoàng Sa theo điều 121. Ngoài ra c̣n có quan điểm của TQ về "vùng nước quần đảo", thể hiện qua hệ thống đường cơ bản của quần đảo HS mà TQ đă công bố từ năm 1996.
Khủng hoảng do giàn khoan HY 981 đem lại ít nhiều hệ quả trong xă hội VN. Dầu vậy vẫn không có "đàm phán" nào giữa hai bên VN và TS về vấn đề Hoàng Sa.
Tin tức từ trong nước cho biết, từ lâu, TQ không nh́n nhận "có tranh chấp với VN về HS". Đối với TQ, HS là chuyện đă rồi, đă thuộc về TQ. TQ không chấp nhận bất kỳ một "đàm phán" nào với VN về vấn đề này.
Sau vụ giàn khoan HY 981, ta có thể khẳng định rằng tin tức nói trên là đúng.
Không hề có "đàm phán" nào giữa VN với TQ về vấn đề HS. Vị trí mà TQ đặt giàn khoan cho ta biết yêu sách về biển của TQ.
V́ vậy, ư kiến các học giả VN trên "bàn tṛn BBC" hết sức là "bồng bột" khi cho rằng VN "không đàm phán song phương với TQ".
Chưa bao giờ TQ muốn ngồi vào bàn đàm phán với VN về vấn đề HS cả.
Nhưng từ phán quyết ngày 12-7 của Ṭa, VN có thể "ép" TQ ngồi vào bàn "đàm phán" với ḿnh về tranh chấp Hoàng Sa.
VN có thể vịn vào 3 khoản:
1/ các đảo HS, tương tự như TS, không có cái nào phù hợp cho đời sống một cộng đồng dân chúng cũng như có thể có một nền kinh tế tự tại.
2/ không hiện hữu vùng nước quần đảo và,
3/ ngư trường Hoàng Sa là ngư trường truyền thống của ngư dân VN.
Từ những luận điểm này VN có thể "đàm phán song phương" với TQ để thực hiện các điều: 1/ phân định vùng biển ngoài cửa vịnh Bắc Việt và xác định đường phân định giữa bờ biển VN và đảo Hải Nam. 2/ Trong vùng lănh hải 12 hải lư các đá thuộc HS là ngư trường lịch sử của VN.
Đàm phán "song phương", bởi v́ các việc phân định biển và việc xác định ngư trường truyền thống các đá ở HS là chuyện "riêng" giữa VN và TQ.
Chỉ khi nào TQ một mực từ chối "đàm phán", lúc đó ta mới có thể nghĩ đến việc đi kiện.
Bởi v́, việc "đi kiện" (trước Ṭa án về Luật Biển) chỉ được một bên áp dụng khi mà mọi phương án "ngoại giao" (tức đàm phán) đều cạn kiệt. Luật Biển 1982 xác định rơ việc này ở các điều 281 và 282.
VN bị ràng buộc bởi các tuyên bố chung VN-TQ, theo đó hai bên giải quyết các tranh chấp thông qua thủ tục "đàm phán" và (việc đàm phán) dựa lên căn bản:
"Tuân thủ những nhận thức chung quan trọng đạt được giữa lănh đạo cấp cao hai Đảng, hai nước... nghiêm túc thực hiện những Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam - Trung Quốc".
Do đó, ngay khi cả việc "đàm phán" đă kiệt, v́ TQ không chấp nhận đàm phán, như vụ giàn khoan 981, việc đi kiện đối với VN vẫn không dễ.
Chúng ta đâu ai biết được "những nhận thức của lănh đạo" về HS và TS là ǵ? Lănh đạo này là ai ? (Nếu là ông Hồ hay ông Đồng, th́ VN xem như mất HS và TS).
Những "thỏa thuận" giữa hai bên về "nguyên tắc cơ bản" gồm những nguyên tắc nào?
V́ vậy, theo tôi, nếu ta không làm sáng tỏ những chi tiết ghi trên th́ việc "lo liệu hồ sơ" đi kiện cũng hoài công.
Bởi v́, tranh chấp giữa VN và TQ về HS đă trên 100 năm, tranh chấp TS bắt đầu từ sau Thế chiến Thứ hai, cũng đă tṛn 70 năm. Từ 1975, VN đă có vô số cơ hội đi kiện TQ để giải quyết vấn đề mà VN đă không đi kiện.
Tranh chấp giữa TQ và Phi chỉ bộc phát mới đây. Phi chỉ bắt đầu yêu sách một số đảo TS từ thập niên 50, mà nguyên tắc về thụ đắc chủ quyền lănh thổ của Phi cũng không tuân thủ theo tập quán quốc tế. Phi chỉ kiện TQ qua sự việc TQ chiếm các đá Scarborough, uy hiếp quân Phi ở băi Cỏ Rong, cho xây dựng đảo nhân tạo ở băi ch́m Vành Khăn... Tức những sự kiện chỉ xảy ra mới đây, không quá 5 năm.
VN không kiện TQ hẵn nhiên có một số lư do tiềm ẩn. Và có thể VN sẽ không bao giờ kiện được TQ, cũng bởi những lư do tiềm ẩn này.
Nhưng từ phán quyết 12-7 của CPA, VN có thể vịn vào một số phán lệnh làm cơ bản, từ đó "ép" TQ ngồi vào đàm phán với ḿnh về Hoàng Sa. Khi TQ chấp nhận đàm phán, tức là TQ đă nh́n nhận "có tranh chấp" ở HS.
V́ vậy lư lẽ của các học giả "không đàm phán song phương với TQ ở HS" không chỉ "bồng bột" mà c̣n thể hiện sự phi lư.
Nếu đi kiện, VN cũng không thể kiện ra ngoài nội dung các bảo lưu của TQ (về chủ quyền, về phân định biển). VN chỉ có thể kiện ở các nội dung tôi đă liệt kê ở trên. Mà theo các điều 282, 283 của Luật Biển, VN chỉ có thể kiện khi "đàm phán" đă kiệt.
Ư kiến của các học gia không chủ trương VN đàm phán với TQ, vậy th́ VN có thể làm cái ǵ?
Nếu kiện th́ kiện cái ǵ? Kiện ở đâu?
Trương Nhân Tuấn
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
