Thổ Nhĩ Kỳ 'chơi đi trên dây' giữa Nga-phương Tây, Ankara có lý do để mạo hiểm

[troopy]

Với Thổ Nhĩ Kỳ, giữ mối ràng buộc với phương Tây quan trọng, nhưng cam kết quan hệ với Nga, thậm chí tăng cường hợp tác thương mại với Moscow mới là quan trọng nhất đối với lợi ích kinh tế của họ và khó có chuyện Ankara sẽ thay đổi hướng đi này trong tương lai gần.

Thổ Nhỹ Kỳ ‘chơi đi trên dây’ giữa Nga-phương Tây, Ankara có lý do để mạo hiểm. Trong ảnh: Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan. (Nguồn: Sputnik)

Theo Viện nghiên cứu Trung Á-Caucasus (CACI), Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng cường trao đổi thương mại với Nga, dẫn đến việc phương Tây cáo buộc rằng các mối quan hệ kinh tế này hỗ trợ Nga.

Tuy nhiên, hợp tác thương mại của Ankara với Nga là rất quan trọng đối với sự ổn định kinh tế của chính Thổ Nhĩ Kỳ và sẽ khó có khả năng Ankara thay đổi đường hướng đó.

Giúp Moscow hay cứu Ankara?

Những lo ngại về kinh tế chính là lý do Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan tận dụng triệt để chính sự gián đoạn của các luồng thương mại do các biện pháp trừng phạt Nga của phương Tây để làm đòn bẩy thúc đẩy cơ hội kinh tế và thương mại của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo Viện Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ, khối lượng thương mại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đã có sự gia tăng đáng kể trong năm 2022. Nga trở thành đối tác nhập khẩu hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ, với tổng trị giá 58,85 tỷ USD, gấp đôi so với năm 2021.

Tương tự, xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ sang Nga cũng tăng đáng kể, đạt 9,34 tỷ USD trong năm 2022, cao hơn hẳn mức 5,8 tỷ USD của năm 2021.

Những con số thương mại nêu trên phù hợp với những nỗ lực của Ankarra nhằm củng cố nền kinh tế và cải thiện sức mua của các hộ gia đình.

Đối mặt với những thách thức như tỷ lệ lạm phát ở mức hai con số, chi phí sinh hoạt tăng cao và đồng tiền suy yếu, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ và các tổ chức tài chính đã rất nỗ lực để hỗ trợ và thúc đẩy tăng trưởng cho nền kinh tế. Đầu tháng 1/2023 Tổng thống Recep Tayyip Erdogan công bố tổng giá trị xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ trong năm 2022 đạt mức cao kỷ lục 254 tỷ USD.

CACI nhìn nhận, chính phủ và các tổ chức tài chính đã rất nỗ lực để hỗ trợ nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang chững lại với hàng loạt thách thức nói trên. Cách tiếp cận này khó có thể thay đổi trong thời gian tới, đặc biệt là khi việc tái thiết đất nước sau trận động đất kinh hoàng hồi tháng Hai vừa qua đòi hỏi Thổ Nhĩ Kỳ chi những khoản tiền khổng lồ.

Sự gia tăng khối lượng thương mại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đặt ra câu hỏi về vai trò trung gian của Thổ Nhĩ Kỳ để Moscow lách các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Đứng trước các cáo buộc, Ankara cho rằng việc thương mại tăng đột biến là do khối lượng và chi phí nhập khẩu năng lượng của Thổ Nhĩ Kỳ tăng lên, đồng thời kiên quyết phủ nhận mọi hoạt động xuất khẩu hàng hóa như hóa chất và vi mạch có thể được sử dụng trong các nỗ lực quân sự của Nga.

Thương mại năng lượng vẫn luôn đặc biệt quan trọng trong quan hệ Nga-Thổ Nhĩ Kỳ. Việc Thổ Nhĩ Kỳ tăng nhập khẩu dầu mỏ, khí đốt tự nhiên và than của Nga trong năm 2022 có thể là do Nga cần chuyển hướng xuất khẩu năng lượng ra khỏi Liên minh châu Âu (EU) do các lệnh trừng phạt. Ankara đã nắm bắt cơ hội đó, tận dụng giá chiết khấu và lệnh cấm vận năng lượng của EU để tăng gấp đôi lượng dầu xuất khẩu từ Nga so với năm trước.

Các cuộc đàm phán cũng được tiến hành để đảm bảo giá chiết khấu đáng kể khi Thổ Nhĩ Kỳ mua khí đốt tự nhiên từ Nga thông qua một "trung tâm khí đốt", đóng vai trò "cổng hậu" để hydrocarbon của Nga thâm nhập thị trường châu Âu.

Khối lượng lên tới 100 tỷ m3 mỗi năm được đề cập trong các cuộc thảo luận, đó chính là toàn bộ kho khí đốt chưa bán được của Nga sau khi hai đường ống Dòng chảy phương Bắc 1 và 2 bị phá hủy.

Thổ Nhĩ Kỳ đã nổi lên như một trong những nhà nhập khẩu hydrocarbon và than đá lớn nhất của Nga kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ. Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và không khí sạch (CREA) ước tính, Thổ Nhĩ Kỳ hiện là nước tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch của Nga lớn thứ ba trên thế giới, sau Trung Quốc và Đức.

Kể từ tháng 2/2022, Thổ Nhĩ Kỳ đã mua của Nga lượng dầu thô trị giá khoảng 14,8 tỷ USD, khí đốt tự nhiên trị giá 7,5 tỷ USD và than đá trị giá 3,6 tỷ USD.

Đồng thời, Thổ Nhĩ Kỳ cũng mua một lượng lớn dầu diesel giá rẻ hơn bình thường của Nga để sử dụng cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu chính dầu đó sang EU, trong bối cảnh EU từ 5/2/2023 đã cấm các sản phẩm tinh chế do Nga sản xuất.

Một cơ chế như vậy được gọi là "hoán đổi nguồn gốc" và không bị cấm rõ ràng vì dầu diesel của Nga không tiếp cận được với thị trường EU. Tuy nhiên, các hoạt động như vậy có thể mang lại rất nhiều lợi nhuận cho các nhà máy lọc dầu và dù sao cũng cho thấy Thổ Nhĩ Kỳ được hưởng lợi ra sao khi trở thành trung gian giữa phương Tây với một nước Nga bị phương Tây trừng phạt.

Các công ty Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã cung cấp các mặt hàng thiết yếu, chẳng hạn như nhựa và cao su, được sử dụng để sản xuất vũ khí, cho các công ty Nga bị Mỹ trừng phạt. Các công ty Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã xuất khẩu các thiết bị chịu lệnh trừng phạt của Mỹ, bao gồm máy phát điện và chất bán dẫn có thể ứng dụng trong quân sự.

Ngoài ra, các nhà kho của Thổ Nhĩ Kỳ được cho là đã nhận các lô hàng lớn từ EU và Viễn Đông dành cho Nga. Các hàng hóa đó, thường không được đăng ký là hàng nhập khẩu, được các công ty vận tải Thổ Nhĩ Kỳ vận chuyển đến Nga qua cả đường hàng không, đường bộ và đường sắt.

TheoWall Street Journal, trong năm 2022 ít nhất 13 công ty Thổ Nhĩ Kỳ đã bán nhiều loại mặt hàng bao gồm nhựa, cao su và phương tiện, trị giá khoảng 18,5 triệu USD cho một số công ty Nga đã bị Mỹ trừng phạt.

Tờ báo Mỹ cũng tiết lộ rằng các công ty Thổ Nhĩ Kỳ đã gửi sang Nga các thiết bị trị giá hàng triệu USD như máy phát điện, thang máy, bảng mạch điện tử, băng tải, vô lăng xe tải và các thiết bị khác do Mỹ sản xuất. Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã bất ngờ xuất khẩu một lượng đáng kể chất bán dẫn sang Nga dù trước đó khối lượng hàng xuất khẩu này chỉ là rất nhỏ.

Cuối tháng 2/2022, Mỹ đã áp đặt lệnh cấm bán cho Nga các sản phẩm công nghệ tiên tiến như chất bán dẫn, có tính lưỡng dụng, nhằm ngăn chặn Nga tiếp cận với công nghệ cao cấp. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt công nghệ đối với Nga phần lớn đã thất bại do các kẽ hở và các đối tác thiện chí.

Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ cũng được cho là "nơi trú ẩn" cho những người Nga giàu có và tiền của họ. Ankara đã hoan nghênh những dòng tiền này và tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển tiền, cho phép người Nga vượt qua các hạn chế đối với quyền truy cập vào các thẻ ngân hàng phổ biến và loại trừ một số ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán SWIFT.

Dòng tiền của Nga đã có tác động tích cực đến Thổ Nhĩ Kỳ, giúp ổn định đồng tiền Lira của nước này, vốn đã bị mất giá đáng kể so với đồng USD trong những năm gần đây, đồng thời giải quyết được vấn đề thâm hụt thương mại nước ngoài. Người Nga cũng đăng ký các công ty ở Thổ Nhĩ Kỳ và đầu tư vào nhiều lĩnh vực khác nhau, đặc biệt là bất động sản, qua đó đã giúp giảm thâm hụt thương mại nước ngoài cao lịch sử của Thổ Nhĩ Kỳ, đặc biệt là kể từ khi cuộc xung đột tại Ukraine nổ ra.

Cuộc giằng co giữa phương Tây và Nam Bán Cầu

Thổ Nhĩ Kỳ đã giữ vững lập trường rằng sẽ ủng hộ các lệnh trừng phạt chống Nga nếu các lệnh đó được Liên hợp quốc cho phép, vì Ankara tin rằng, việc tham gia vào các lệnh trừng phạt của phương Tây sẽ tác động tiêu cực đến nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ.

Điều dễ nhận thấy hiện nay là một cuộc giằng co giữa phương Tây và Nam Bán Cầu, trong đó phương Tây đang cố gắng thực thi các lệnh cấm vận đối với Nga thông qua việc sử dụng chiến thuật "cây gậy và củ cà rốt", trong khi các quốc gia ở Nam Bán Cầu lại chống lại sức ép đó và cố gắng để điều hướng một con đường trung lập, tập trung trước hết vào lợi ích quốc gia của mình.

Trong khi, Nga vẫn là nguồn cung nguyên liệu thô, vũ khí năng lượng và công nghệ năng lượng cho nhiều quốc gia đang phát triển. Thì Mỹ đã cảnh báo rõ ràng rằng, các công ty và cá nhân có quan hệ kinh doanh với các thực thể Nga đang bị trừng phạt có nguy cơ phải đối mặt với các biện pháp trừng phạt thứ cấp.

Áp lực của phương Tây đến nay đã có một số tác dụng, khiến một số ngân hàng lớn của Thổ Nhĩ Kỳ từ bỏ kế hoạch ban đầu để tham gia hệ thống thanh toán MIR của Nga.

Tuy nhiên, với Thổ Nhĩ Kỳ, giữ mối ràng buộc với phương Tây quan trọng, nhưng cam kết giữ quan hệ với Nga, thậm chí tăng cường hợp tác thương mại với Moscow mới là vấn đề quan trọng nhất, đối với lợi ích kinh tế của mình và khó có chuyện Ankara sẽ thay đổi hướng đi này trong tương lai gần.

VietBF@ sưu tập