Là một phần của nước Mỹ nhưng tiểu bang Hawaii lại không được Điều 5 trong khuôn khổ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bảo vệ.
Điều này có nghĩa khi một thế lực nước ngoài tấn công Hawaii, các nước thành viên NATO không có nghĩa vụ phải bảo vệ như với 49 bang c̣n lại của nước Mỹ.
Tàu hải quân Mỹ tại Trân Châu Cảng, bang Hawaii, hồi năm 2022
Cái tên là chỉ dấu
"Điều này thật kỳ cục", CNN dẫn lời ông David Santoro, Chủ tịch Trung tâm nghiên cứu Diễn đàn Thái B́nh Dương ở Honolulu, thủ phủ bang Hawaii, nhận xét. Ông c̣n cho hay nhiều người dân ở Hawaii thực ra không biết nơi ḿnh sinh sống lại không được bảo vệ bởi liên minh quân sự mà Mỹ là thành viên chủ lực. "Mọi người hầu như tưởng v́ Hawaii là một phần của Mỹ nên sẽ được NATO bảo vệ", ông nói.
Thế nhưng ngay cái tên của liên minh đă là chỉ dấu cho t́nh huống này. Hawaii nằm ở Thái B́nh Dương và khác với các bang khác, nơi đây không được bao hàm trong phạm trù Bắc Đại Tây Dương. Ngoại lệ này được nêu rơ trong Hiệp ước Washington, văn kiện thành lập NATO vào năm 1949, tức một thập niên trước khi Hawaii trở thành tiểu bang của Mỹ.
Điều 5 của hiệp ước quy định bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào vào một hay một số thành viên của liên minh đều được coi là tấn công vào toàn bộ liên minh và tất cả thành viên sẽ lập tức hỗ trợ đối tượng bị tấn công. Tuy nhiên, Điều 6 của hiệp ước lại đưa ra giới hạn về mặt địa lư. Cụ thể, Điều 6 nêu rơ: "Một cuộc tấn công vũ trang nhằm vào một hay các bên được coi là bao gồm một cuộc tấn công vào lănh thổ của bất kỳ bên nào ở châu Âu hoặc Bắc Mỹ". Nó cũng quy định bất kỳ vùng lănh thổ đảo nào nằm trong phạm vi bảo vệ cũng phải ở Bắc Đại Tây Dương, phía bắc đường chí tuyến bắc.
Theo CNN, một người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ (không được nêu tên) xác nhận Hawaii không được bảo vệ theo Điều 5, nhưng lưu ư Điều 4 của hiệp ước có nêu rằng các thành viên liên minh NATO sẽ tham vấn khi "chủ quyền lănh thổ, độc lập chính trị hoặc an ninh" của bất kỳ thành viên nào bị đe dọa, tức sẽ bao gồm bất kỳ t́nh huống nào có thể ảnh hưởng đến cả Hawaii.
Dù vậy, người phát ngôn này cũng cho biết bất kỳ sự sửa đổi hiệp ước nào để bao hàm Hawaii đều khó đạt sự đồng thuận v́ các thành viên khác của liên minh cũng có lănh thổ rơi vào t́nh cảnh tương tự. Đơn cử, NATO đă không can dự vào cuộc chiến giữa Anh và Argentina ở quần đảo Falkland/Malvinas hồi năm 1982. Quần đảo này nằm ở Nam Đại Tây Dương.
Bối cảnh an ninh mới
Chuyện Hawaii không nằm trong phạm vi bảo vệ của NATO được đặt ra trong bối cảnh an ninh đă có nhiều thay đổi trong những thập niên qua. Theo một số chuyên gia, căn cứ quân sự Mỹ ở Hawaii có thể sẽ đóng vai tṛ quan trọng trong việc ứng phó những nguy cơ tiềm tàng liên quan tới các hoạt động quân sự ở Ấn Độ Dương - Thái B́nh Dương.
Ông John Hemmings, Giám đốc cấp cao của Chương tŕnh chính sách đối ngoại và an ninh Ấn Độ Dương - Thái B́nh Dương tại Diễn đàn Thái B́nh Dương, c̣n nêu về ư nghĩa lịch sử mang tính biểu tượng của Hawaii - nơi xảy ra vụ Trân Châu Cảng trong Thế chiến 2.
Dù vậy, một số nhà phân tích khác cho rằng nếu Hawaii bị tấn công th́ Mỹ có thể sẽ chú trọng phản ứng dựa vào các mối quan hệ với đồng minh trực tiếp trong khu vực hơn là NATO. Ông Luis Simon, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu an ninh, ngoại giao và chiến lược tại Trường Quản trị Brussels (Bỉ), chỉ ra lần duy nhất NATO kích hoạt cơ chế pḥng vệ tập thể theo Điều 5 là sau sự kiện khủng bố 11.9.2001 ở Mỹ. "Nhưng thực tế, Washington đă không chọn Bộ Tư lệnh NATO để làm kênh phản ứng của ḿnh", ông Simon lưu ư về thời điểm đó. Ông cho rằng lựa chọn này giúp Mỹ giữ quyền kiểm soát phản ứng đầy đủ và linh hoạt về ngoại giao. C̣n phía NATO, ông Simon tin rằng các thành viên cũng sẽ hỗ trợ Mỹ riêng lẻ hoặc qua các kênh đa phương.
VietBF@sưu tập