Trong ḍng chảy chính trị đương đại, hiếm có hiện tượng nào gây tranh căi, chia rẽ và để lại ảnh hưởng sâu rộng như Donald Trump và phong trào chính trị gắn liền với ông – Trumpism (có thể dịch là chủ nghĩa hay phong trào chính trị Trump). Không chỉ đơn thuần là một hệ tư tưởng hay một cá nhân, Trumpism đă và đang trở thành một cấu trúc quyền lực mang tính cảm xúc, bản sắc và phi truyền thống, thách thức toàn diện các chuẩn mực vốn được xem là nền tảng của nền dân chủ tự do Mỹ.
Không chỉ là một cuộc trở lại của chủ nghĩa dân túy, Trumpism biểu trưng cho một thời kỳ mới: Nơi cảm xúc thắng thế lư trí, bản sắc lấn át chính sách, và nơi người dân không c̣n t́m kiếm nhà nước quản trị hiệu quả mà mong muốn một nhà lănh đạo “hiểu ḿnh, giống ḿnh, và chiến đấu v́ ḿnh”. Đây là một bước ngoặt trong lịch sử chính trị mà chúng ta không thể xem nhẹ.
1. Sự nổi lên của Trumpism: Bối cảnh và sự ra đời
Sự xuất hiện của Trumpism không thể hiểu một cách đầy đủ nếu chỉ nh́n vào bản thân cá nhân Donald Trump hay diễn biến của chiến dịch tranh cử năm 2016. Thay vào đó, hiện tượng này cần được đặt trong bối cảnh sâu xa của sự phân ră lâu dài về niềm tin thể chế, bất b́nh đẳng kinh tế ngày càng gia tăng, xung đột văn hóa, và sự chuyển dịch quyền lực truyền thông trong xă hội Mỹ hậu Chiến tranh Lạnh.
Từ thập niên 1980 trở đi, nền kinh tế Mỹ chứng kiến sự gia tăng bất b́nh đẳng thu nhập song song với quá tŕnh toàn cầu hóa và tự do hóa tài chính. Trong khi tầng lớp giàu có tận dụng được toàn bộ thành quả từ thương mại toàn cầu và thị trường tài chính mở rộng, th́ nhiều cộng đồng lao động, đặc biệt tại các bang công nghiệp như Ohio, Pennsylvania hay Michigan, dần rơi vào trạng thái tŕ trệ và tụt hậu. Những nhà máy đóng cửa, việc làm chuyển sang châu Á, và thu nhập thực tế của tầng lớp trung lưu không tăng đáng kể trong ba thập kỷ đă tạo nên một cảm giác mất phương hướng và bất công sâu sắc trong ḷng xă hội Mỹ.
Bên cạnh yếu tố kinh tế, sự phân cực văn hóa cũng là động lực then chốt. Kể từ thập niên 1990, các vấn đề như nhập cư, quyền của người đồng tính, phá thai, chính sách sắc tộc và vai tṛ của chính phủ trong đời sống xă hội trở thành các điểm xung đột không chỉ giữa các đảng phái mà c̣n giữa các vùng địa lư và cộng đồng dân cư. Truyền thông đại chúng – từ truyền h́nh cáp đến mạng xă hội – góp phần khoét sâu những khác biệt ấy bằng cách tạo ra các “buồng vọng” (echo chambers), nơi người dùng chỉ tiếp xúc với thông tin củng cố định kiến sẵn có. Hậu quả là không gian công cộng dần mất đi vai tṛ trung gian, trở thành chiến trường của những cuộc chiến bản sắc.
Trong bối cảnh ấy, Donald Trump xuất hiện như một hiện tượng lạ thường nhưng phù hợp với thời điểm. Với kinh nghiệm truyền h́nh thực tế và phong cách giao tiếp trực tiếp, ông không đi theo lối ṃn tranh cử truyền thống mà khai thác triệt để cảm xúc bất măn, lo sợ và hoài nghi. Thông điệp “Make America Great Again” không chỉ đơn thuần là khẩu hiệu chính trị mà là một tuyên ngôn bản sắc – kêu gọi khôi phục một trật tự xă hội tưởng tượng nơi người Mỹ “thật sự” từng nắm giữ đặc quyền kinh tế và đạo đức. Những lời công kích của Trump vào giới tinh hoa chính trị, báo chí ḍng chính, người nhập cư và các thể chế quốc tế không phải là sự trượt lưỡi nhất thời, mà là cách ông xác lập ranh giới giữa “chúng ta” và “họ” – nền tảng cho bất kỳ phong trào dân túy nào.
Chiến thắng của Trump trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016 và sự trở lại ngoạn mục của ông ta vào năm 2024 không chỉ là sự kiện gây chấn động chính trị nước Mỹ, mà c̣n là bằng chứng cho thấy một cấu trúc đại diện cũ đang rạn nứt. Sự bất tín nhiệm các thiết chế trung gian – từ Quốc hội, Ṭa án, báo chí, đến các đảng phái – khiến một bộ phận cử tri t́m kiếm sự cứu rỗi ở một cá nhân ngoài hệ thống. Họ không cần một chính trị gia truyền thống, mà một người có vẻ “chân thật”, dám nói những điều cấm kỵ, và hứa sẽ phá bỏ hệ thống “thối nát” (“drain the swamp”).
Do đó, Trumpism không phải là một sự ngẫu nhiên nhất thời. Nó là biểu hiện chính trị của một cơn chấn động địa tầng đang âm ỉ từ lâu trong ḷng nước Mỹ: Khủng hoảng trong việc đại diện cho người dân, suy giảm niềm tin vào tự do thị trường, và sự phân cực văn hóa sâu sắc. Hiện tượng này báo hiệu rằng nếu không có sự tái cấu trúc nghiêm túc về cách vận hành dân chủ, những phong trào tương tự sẽ c̣n tiếp tục xuất hiện trong tương lai.
2. Trumpist (hay Trumper) – Họ là ai?
Một trong những câu hỏi quan trọng nhất mà giới nghiên cứu đặt ra khi quan sát sự trỗi dậy của Trumpism là: Ai là những người ủng hộ trung thành của phong trào này, và điều ǵ khiến họ gắn bó không lay chuyển với một nhân vật gây chia rẽ như Donald Trump, ngay cả khi ông phải đối mặt với hàng loạt bê bối, luận tội và thất bại pháp lư? Câu trả lời không thể đơn giản hóa thành các nhăn dán như “bảo thủ”, “phản động”, hay “kỳ thị”. Thay vào đó, một loạt nghiên cứu định lượng và định tính cho thấy Trumpism thu hút được một liên minh xă hội phức tạp, trong đó ba yếu tố nổi bật nhất là bản sắc văn hóa, vị trí giai cấp, và tâm lư bị loại trừ.
Trái với định kiến phổ biến, cử tri ủng hộ Trump không phải chủ yếu là tầng lớp nghèo khổ nhất của nước Mỹ. Trên thực tế, phần lớn họ đến từ tầng lớp trung lưu và trung-lưu-thấp, đặc biệt là trong các cộng đồng da trắng ở vùng nông thôn hoặc bán nông thôn, nơi chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi sự suy giảm công nghiệp và thay đổi nhân khẩu. Họ thường không sống trong cảnh đói nghèo tuyệt đối, nhưng cảm thấy bị đẩy ra bên lề bởi những biến động kinh tế, công nghệ và xă hội mà họ không kiểm soát được. Chính cảm giác tụt hậu – cả về vật chất lẫn biểu tượng – mới là động lực tâm lư mạnh mẽ thúc đẩy họ t́m đến một phong trào mang tính phục hận như Trumpism.
Yếu tố bản sắc đóng vai tṛ trung tâm trong cấu trúc cảm xúc của những người ủng hộ Trump. Đối với nhiều người, đặc biệt là nam giới da trắng không có bằng đại học, sự trỗi dậy của các phong trào như nữ quyền, quyền LGBTQ+, Black Lives Matter hay nhập cư đa sắc tộc không chỉ là sự thay đổi xă hội, mà là một mối đe dọa có tính bản thể – cảm giác rằng chính sự tồn tại và ư nghĩa công việc/cuộc sống của họ đang bị phủ định. Trong hoàn cảnh ấy, Trump trở thành biểu tượng của sự khôi phục trật tự cũ, một “người hùng” dám nói thay cho những người cảm thấy ḿnh không c̣n tiếng nói trong xă hội. Ông không chỉ là ứng viên chính trị, mà là biểu tượng cảm xúc của những ǵ đă mất: sự tôn trọng, sự kiểm soát, và cảm giác thuộc về.
Cùng với đó là một đặc điểm tâm lư nổi bật: Niềm tin rằng hệ thống hiện hành đă bị thao túng bởi các thế lực “ẩn danh” – từ truyền thông ḍng chính, các đại học “thiên tả”, đến các tập đoàn công nghệ toàn cầu. Trong cách nh́n ấy, Trump không phải là một người b́nh thường chiến thắng trong một cuộc chơi công bằng, mà là kẻ nổi loạn thách thức toàn bộ cấu trúc quyền lực ẩn sau bức màn dân chủ. Những người ủng hộ ông không cần ông “hoàn hảo”, mà chính v́ ông “không giống ai”, “nói bậy”, “chửi thề”, “căi nhau với báo chí”, mà ông được yêu mến – bởi những hành vi ấy được diễn giải như dấu hiệu của sự thật thà, thô mộc và không giả tạo.
Một phần quan trọng khác của liên minh Trumpist là các Kitô hữu phúc âm bảo thủ (Evangelicals), vốn chiếm tỷ trọng lớn trong cử tri Cộng ḥa. Họ không chỉ đồng t́nh với lập trường của Trump về các vấn đề như phá thai, gia đ́nh truyền thống hay chính sách Israel, mà c̣n tin rằng ông là công cụ của Thiên Chúa – một “Cyrus hiện đại” [1] được gửi đến để bảo vệ đức tin trong một thế giới sa đọa. Yếu tố tôn giáo, do đó, không chỉ bổ sung động lực đạo đức cho Trumpism, mà c̣n tạo nên một khung biểu nghĩa thần thánh, trong đó các cuộc tấn công vào Trump được xem là cuộc tấn công vào ư chí của Thượng Đế.
Đáng chú ư là trong suốt hai nhiệm kỳ, đặc biệt ở nhiệm kỳ hai, cơ sở ủng hộ của Trump ngày càng trở nên kết dính không phải nhờ vào chính sách cụ thể, mà bởi cảm thức tập thể – một thứ “ư thức hệ mềm” h́nh thành từ niềm tin, cảm xúc và kư ức chung. Người ủng hộ Trump không nhất thiết đồng t́nh với mọi điều ông nói, nhưng họ chia sẻ một thế giới quan, nơi sự phân cực là thực tại hiển nhiên, và trong đó Trump là người duy nhất “đứng về phía ḿnh”.
Từ góc độ xă hội học chính trị, Trumpism tạo nên một h́nh thức “chủ nghĩa dân túy dựa trên bản sắc” (identity-based populism), nơi tính đại diện không được xây dựng từ chương tŕnh chính sách, mà từ sự cộng hưởng tâm lư giữa lănh đạo và người ủng hộ. Điều này giải thích tại sao các scandal cá nhân, luận tội hay sai phạm pháp lư không làm suy giảm niềm tin, mà đôi khi c̣n củng cố mối quan hệ giữa Trump và quần chúng như một sự “cùng chịu đàn áp” từ hệ thống.
3. Cấu trúc tư tưởng và đặc điểm của Trumpism
Mặc dù không được xây dựng như một hệ tư tưởng có hệ thống, Trumpism vẫn sở hữu một cấu trúc tư tưởng đặc thù, phản ánh những niềm tin nền tảng, thái độ chính trị, cũng như ngôn ngữ biểu tượng mà phong trào này duy tŕ nhất quán từ những ngày đầu xuất hiện. Nếu xét trong khung khái niệm chính trị học, có thể xem Trumpism là sự giao thoa giữa chủ nghĩa dân túy hữu khuynh, chủ nghĩa bản địa, phản tự do truyền thống và một kiểu chủ nghĩa cá nhân mang sắc thái cảm tính, trong đó nhân vật trung tâm – Donald Trump – vừa là người đại diện, vừa là hiện thân của phong trào.
Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của Trumpism là dân túy kiểu bản sắc. Trong khi nhiều phong trào dân túy khác tập trung vào tái phân phối hoặc bất b́nh đẳng kinh tế, th́ Trumpism nhấn mạnh đến cảm giác mất mát bản sắc và quyền lực tượng trưng của một nhóm xă hội cụ thể – thường là đàn ông da trắng, theo Kitô giáo, cư trú ở vùng nông thôn hoặc thị trấn nhỏ, những người mang trong ḿnh niềm tự hào là hạt nhân, là xương sống, là linh hồn của nước Mỹ nhưng lại đang dần bị thay thế bởi nhập cư, toàn cầu hóa, và các nhóm thiểu số (Latino, châu Á, da đen, đồng tính…). Chính cảm giác mất địa vị ấy tạo thành “chất keo” gắn kết phong trào, khiến các thông điệp dù cực đoan, kỳ thị hay thiếu căn cứ vẫn được đón nhận như tiếng nói chân thật.
Cùng với dân túy, Trumpism cũng thể hiện những yếu tố của chủ nghĩa bài toàn cầu hóa và chủ nghĩa biệt lập mới. Phản đối các hiệp định thương mại, chỉ trích các liên minh quốc tế như NATO, và hạ thấp vai tṛ của các thể chế đa phương như Liên Hợp Quốc, Trumpism tái lập tư tưởng “Nước Mỹ trên hết” không theo nghĩa tự do cổ điển như thời Woodrow Wilson, mà như một phản ứng chống lại trật tự quốc tế được cho là lấy đi việc làm, chủ quyền và giá trị truyền thống của nước Mỹ. Trong khuôn khổ này, biên giới quốc gia không chỉ là vấn đề kiểm soát hành chính, mà trở thành biểu tượng đạo đức: ranh giới giữa cái đúng và cái sai, giữa người “Mỹ thực thụ” và những kẻ “xâm nhập”.
Tư tưởng chống giới tinh hoa cũng là trụ cột trong cấu trúc Trumpism. Khác với các phê phán truyền thống về quyền lực của các nhóm lợi ích hay sự bất công của chủ nghĩa tư bản, ở đây giới tinh hoa bị h́nh tượng hóa như những kẻ đạo đức giả, phản bội, thậm chí thù địch với người dân. Từ truyền thông ḍng chính, giáo sư đại học, quan chức hành chính liên bang đến các tập đoàn công nghệ lớn – tất cả bị quy về một cấu trúc “Deep State” vô h́nh nhưng toàn năng, đang âm mưu phá hủy đất nước từ bên trong. Trong diễn ngôn Trumpist, điều này biện minh cho sự tấn công vào báo chí, tư pháp và các cơ quan chuyên môn như FBI hay CDC – những thực thể bị xem là xa rời thực tế và không đại diện cho người dân.
Một điểm đặc biệt trong hệ thống biểu tượng của Trumpism là sự tái định nghĩa “sự thật”. Không c̣n gắn với kiểm chứng khách quan hay tiêu chuẩn học thuật, “sự thật” trong Trumpism mang tính bản năng và cảm xúc – cái ǵ “giống như thật”, “có vẻ đúng”, “phù hợp với trải nghiệm của tôi” th́ được xem là đúng. (Điều dường như nghịch lư là quan niệm về “sự thật” này lại khá gần với ư tưởng của chủ nghĩa hậu hiện đại mà Trumpism khinh bỉ). Thời đại Trumpist, do đó cũng được gọi là thời đại “hậu sự thật” (post-truth). Chính điều này tạo nên sự phổ biến và tồn tại dai dẳng của các thuyết âm mưu như QAnon hay cáo buộc gian lận bầu cử, bất chấp thiếu chứng cứ. Điều cốt lơi không nằm ở việc điều đó có được chứng minh hay không, mà ở chỗ nó củng cố cảm giác bị phản bội – một cảm xúc trung tâm trong bản sắc Trumpist.
Trumpism cũng là một dạng chính trị hóa cảm xúc theo kiểu phi lư tính. Phẫn nộ, sợ hăi, nhục nhă, và niềm tin vào sự phục hưng là những cảm xúc thường trực trong các bài phát biểu, tranh luận và truyền thông xă hội xoay quanh phong trào. Thay v́ kêu gọi lập luận, Trumpism kêu gọi đồng cảm – không phải với lư do, mà với sự giận dữ. Đây là lư do v́ sao các bài diễn văn của Trump, vốn không có cấu trúc rơ ràng hay luận cứ chặt chẽ, vẫn tạo được sức lan tỏa mạnh mẽ: Chúng không cần chứng minh, chỉ cần chạm đúng tầng cảm xúc.
Cũng không thể bỏ qua vai tṛ của văn hóa đại chúng trong việc cấu trúc Trumpism. Là người xuất thân từ truyền h́nh thực tế, Trump hiểu rơ giá trị của h́nh ảnh, xung đột và khoảnh khắc gây sốc. Phong trào gắn với ông cũng kế thừa phong cách ấy: “Sự kiện hóa” chính trị, nơi mỗi hành động – từ ḍng tweet đến một cuộc biểu t́nh – đều mang tính tŕnh diễn cao. Người ủng hộ không chỉ là cử tri, mà là khán giả, người tham gia vào một vở kịch nơi lănh đạo không c̣n là chính khách, mà là “chiến binh” của họ chống lại một thế giới đầy mưu mô và giả trá.
Như vậy xét một cách tổng thể, Trumpism là một hệ thống tư tưởng mang tính biểu tượng cao, không cần nhất quán về mặt lư luận, nhưng vô cùng hiệu quả trong việc huy động cảm xúc. Nó tái định nghĩa chính trị như một trận chiến bản sắc giữa “chúng ta” với “chúng nó”, và khôi phục cảm giác kiểm soát trong một thế giới ngày càng hỗn loạn. Chính v́ vậy, nó không chỉ là hiện tượng của một thời điểm, mà là biểu hiện đậm đặc của một giai đoạn lịch sử nơi các trật tự xă hội, đạo đức và thông tin đang đứng trước các thử thách sâu sắc.
(C̣n tiếp)
_______
[1] Cyrus Đại đế, người sáng lập đế quốc Ba Tư, là người giải cứu người Do Thái khỏi sự đày đọa của đế quốc Babylon trong Kinh Thánh.
__________________
The Following 2 Users Say Thank You to Gibbs For This Useful Post:
4. Trumpism như một thách thức đối với thể chế dân chủ Mỹ
Trong truyền thống chính trị Mỹ, các phong trào dân túy từng nhiều lần xuất hiện, từ phong trào nông dân thời cuối thế kỷ 19 đến chủ nghĩa McCarthy thời Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, Trumpism đánh dấu một bước ngoặt nghiêm trọng hơn bởi quy mô quyền lực mà phong trào này kiểm soát được, cũng như mức độ triệt để trong việc phủ nhận các chuẩn mực nền tảng của dân chủ đại nghị. Không chỉ là một thái độ phản kháng nhất thời, Trumpism đang từng bước tạo ra một “nền văn hóa phản thể chế”, đẩy nền dân chủ Mỹ vào t́nh trạng bị ăn ṃn từ bên trong.
Một trong những mối đe dọa rơ ràng nhất của Trumpism đối với dân chủ là sự phá vỡ các chuẩn mực hiến định bất thành văn – những quy ước phi chính thức nhưng có tính ràng buộc đạo lư vốn giữ cho thể chế hoạt động ổn định. Từ việc công khai tấn công Ṭa án, phủ nhận tính chính danh của Quốc hội, đến việc kích động nghi ngờ vào tính toàn vẹn của các cuộc bầu cử, Trump và các đồng minh đă làm lung lay một cách có hệ thống nền tảng niềm tin vào quy tŕnh dân chủ. Khi một bộ phận đáng kể dân chúng tin rằng cuộc bầu cử là gian lận, rằng báo chí là “kẻ thù của nhân dân”, rằng ṭa án là công cụ của cánh tả, th́ tính hợp pháp biểu tượng của nhà nước pháp quyền sẽ dần biến mất, kể cả khi các định chế vẫn tồn tại về mặt h́nh thức.
Không dừng lại ở lời nói, Trumpism đă có những hành động cụ thể làm suy giảm năng lực và sự độc lập của các cơ quan kiểm soát quyền lực. Trong cả hai nhiệm kỳ tổng thống, đặc biệt từ năm 2025, chính quyền Trump gia tăng các nỗ lực can thiệp vào hoạt động của Bộ Tư pháp, tấn công cá nhân các công tố viên, thay thế các quan chức chuyên môn bằng những người trung thành về ư thức hệ, và khuyến khích các bang Cộng ḥa thông qua các đạo luật hạn chế quyền bầu cử. Việc loại bỏ rào chắn chuyên môn, đồng thời thay thế các vị trí trọng yếu bằng các nhân vật mang tính phe phái, tạo nên một t́nh trạng “phi chính trị hóa thể chế” – nơi các định chế không c̣n hoạt động như các công cụ cân bằng quyền lực, mà trở thành công cụ phục vụ một người hoặc một nhóm.
Trumpism cũng làm suy yếu nghiêm trọng không gian công cộng – nơi người dân có thể trao đổi thông tin, tranh luận lư trí và xây dựng sự đồng thuận xă hội. Khi thông tin bị thay thế bởi tuyên truyền, khi đối thoại bị thay thế bằng sỉ nhục và bôi nhọ, và khi sự thật bị tái định nghĩa theo nghĩa chủ quan, th́ nền dân chủ tự do mất đi điều kiện tồn tại căn bản nhất: các cuộc thảo luận trong không gian công cộng dựa trên lư trí. Trong môi trường ấy, không có chỗ cho sự bất đồng mang tính xây dựng hay phê phán trên tinh thần đồng thuận – chỉ c̣n lại hai phe đối kháng tuyệt đối.
Điều nguy hiểm hơn nữa là Trumpism không chỉ tấn công từ bên ngoài mà c̣n chiếm giữ không gian bên trong của nền dân chủ. Khác với các mô h́nh độc tài cổ điển, Trumpism không cần đảo chính hay giải thể Quốc hội – dù đó đích thực là điều nó đă định làm, hay khuyến khích làm, vào tháng 1 năm 2020; nó chỉ cần làm xói ṃn dần các quy tŕnh, khiến người dân mất ḷng tin, và cuối cùng chấp nhận một thực tế mới: dân chủ chỉ c̣n là h́nh thức bề ngoài, c̣n thực chất là sự kiểm soát thông qua cảm xúc và phân cực. Điều này khiến Trumpism trở thành ví dụ điển h́nh cho hiện tượng các thiết chế dân chủ bị vô hiệu hóa từ bên trong thông qua những người được bầu lên một cách hợp pháp.
Không thể không nhắc đến vai tṛ của đảng Cộng ḥa trong quá tŕnh này. Từ chỗ giữ khoảng cách với Trump, nhiều chính khách Cộng ḥa dần chuyển sang ủng hộ hoặc im lặng v́ lo sợ mất phiếu. Hệ quả là một đảng chính trị từng đại diện cho chủ nghĩa bảo thủ nguyên tắc và tôn trọng truyền thống hơn hết giờ đây trở thành phương tiện cho một phong trào mang đậm tính bản sắc và phản kháng thiết chế (anti-establishment). Và khi đảng Cộng ḥa nắm được lưỡng viện và chiếm đa số trong Ṭa án tối cao th́ dường như hệ thống kiểm soát quyền lực đang bị tê liệt – một hiện tượng từng xảy ra trong các nền dân chủ suy yếu như Hungary, Venezuela hay Thổ Nhĩ Kỳ.
Tóm lại, thách thức mà Trumpism đặt ra cho dân chủ Mỹ không chỉ là những phát ngôn cực đoan hay các chính sách gây tranh căi, mà là sự tái định h́nh nền tảng chính trị theo xu hướng bản năng hóa, cảm xúc hóa và phản định chế. Nếu không có nỗ lực tái cấu trúc lại niềm tin công chúng, phục hồi vai tṛ trung lập của các định chế, và củng cố không gian công cộng dựa trên nền tảng của lư trí và sự tôn trọng lẫn nhau, th́ nền dân chủ Mỹ có thể vẫn tồn tại trên giấy tờ, nhưng không c̣n mang nội dung thực chất.
5. So sánh Trumpism với các phong trào dân túy – chuyên chế khác
Mặc dù mang màu sắc rất Mỹ, Trumpism không phải là hiện tượng hoàn toàn độc lập trong lịch sử chính trị thế giới. Ngược lại, các yếu tố cấu thành nên phong trào này – từ dân túy bản sắc, bài thể chế, chính trị cảm xúc đến chủ nghĩa cá nhân hóa quyền lực – đều từng xuất hiện trong các bối cảnh quốc gia khác, dưới nhiều tên gọi và h́nh thức khác nhau. Việc đặt Trumpism trong một hệ quy chiếu so sánh giúp hiểu rơ hơn không chỉ về bản chất của phong trào, mà c̣n về những nguy cơ mà nó chia sẻ với các mô h́nh chuyên chế (autocracy) đương đại.
Một trong những điểm tương đồng dễ nhận thấy nhất là giữa Trump và Vladimir Putin – tổng thống Nga đương nhiệm, người đă xây dựng một mô h́nh quyền lực tập trung quanh h́nh ảnh một nhà lănh đạo mạnh tay, khôi phục bản sắc dân tộc và sẵn sàng thách thức trật tự quốc tế. Tuy nhiên, phương pháp của Putin dựa vào bộ máy nhà nước và an ninh đă được kiểm soát từ bên trong, trong khi Trump lại hành động từ một vị trí bên ngoài thể chế chính trị truyền thống. Dù vậy, cả hai đều khai thác triệt để cảm giác hoài cổ, nuối tiếc những vàng son quá khứ của dân chúng: Putin với h́nh ảnh một nước Nga vĩ đại thời Liên Xô c̣n Trump với lời hứa “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”.
Tương tự, Tập Cận B́nh – nhà lănh đạo tối cao của Trung Quốc – cũng đại diện cho một xu hướng chính trị cá nhân hóa quyền lực, nơi bản thân nhà lănh đạo trở thành biểu tượng của sự phục hưng quốc gia. Dưới thời Tập, thuật ngữ “Giấc mộng Trung Hoa” được huy động như một tuyên ngôn dân tộc chủ nghĩa, tương tự như “Make America Great Again” trong khẩu hiệu của Trump. Cả hai cùng nhấn mạnh đến sự đe dọa từ bên ngoài, củng cố một cấu trúc “chúng ta và bọn họ”, đồng thời làm suy yếu các thiết chế trung gian (đảng cầm quyền, lănh đạo tập thể…) để mở rộng khả năng thao túng chính trị. Khác biệt lớn nhất nằm ở cấu trúc thể chế: nếu Trumpism hoạt động trong môi trường dân chủ, th́ Tập Cận B́nh là lănh đạo một nhà nước độc đảng, nơi không tồn tại sự đối trọng chính trị thực chất.
Bên ngoài hai cường quốc Nga – Trung, nhiều học giả cũng đặt Trumpism như hiện tượng tương đồng với Berlusconism ở Ư, Bolsonarism ở Brazil, hay Erdoğanism tại Thổ Nhĩ Kỳ. Điểm chung dễ nhận thấy là các nhà lănh đạo này đều đến từ bên ngoài giới tinh hoa chính trị truyền thống, sử dụng phương tiện truyền thông để xây dựng h́nh ảnh cá nhân vượt lên trên đảng phái, đồng thời công kích mạnh mẽ các cơ quan kiểm soát quyền lực như ṭa án, báo chí, và các tổ chức dân sự. Giống như Trump, họ xây dựng một kiểu “quyền lực biểu tượng” gắn liền với bản sắc quốc gia, nơi người dân không chỉ ủng hộ chính sách mà c̣n đồng nhất hóa ḿnh với nhà lănh đạo như đại diện của tinh thần yêu nước cao cả.
Một đặc điểm đáng lưu ư là các phong trào kiểu Trumpism thường h́nh thành và bùng phát trong thời kỳ khủng hoảng: khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng bản sắc, hoặc khủng hoảng niềm tin vào hệ thống dân chủ. Trong hoàn cảnh ấy, mong muốn phục hồi quyền lực từng có và các giá trị truyền thống trở thành động lực mạnh mẽ, cho phép các nhà lănh đạo vận hành chính trị như một cuộc phục thù biểu tượng. Lịch sử cho thấy rằng các mô h́nh như vậy thường không chỉ làm xói ṃn dân chủ, mà c̣n làm tổn hại sâu sắc đến khả năng tái thiết sau khủng hoảng, bởi chúng thay thế chính trị của lư trí bằng chính trị của cảm xúc, và thay thế quyền lực thể chế bằng quyền lực cá nhân. Mussolini ở Ư, Hitler ở Đức, Putin ở Nga đều lên nắm quyền lực tuyệt đối sau những khủng hoảng kinh tế và bản sắc sâu sắc và kéo dài, với những lời hứa hẹn đưa đất nước trở về thời huy hoàng trong quá khứ, rửa đi những nổi hổ thẹn của một quốc gia-dân tộc vĩ đại bị “các thế lực ngoại bang hay ngoại lai” đạp xuống hố bùn trong khi giới tinh hoa chính trị trong nước th́ tham nhũng, hủ bại và yếu ớt. Sự đi lên của Trumpism không hoàn toàn theo kịch bản đó nhưng có rất nhiều thành tố như vậy. Và cũng có thể thấy sự tương tự với trường hợp Erdogan ở Thổ Nhĩ Kỳ hay Modi ở Ấn Độ.
So sánh Trumpism với các hiện tượng tương tự giúp nhận diện một xu hướng toàn cầu – nơi sự hoài nghi thể chế, bất an kinh tế, và phân cực văn hóa kết hợp để tạo nên các dạng chính trị phi lư tính, thường ẩn dưới lớp vỏ dân chủ nhưng mang nhiều đặc điểm của chế độ độc đoán. Tuy nhiên, trong trường hợp Mỹ, sự đối kháng thể chế vẫn c̣n tồn tại mạnh mẽ – từ hệ thống báo chí tự do, ṭa án độc lập, đến các cơ chế liên bang – điều tạo ra khả năng kháng cự mà nhiều nước khác không có. Vấn đề là liệu các trụ cột này có đủ sức chống đỡ một phong trào ngày càng lan rộng và được hợp pháp hóa thông qua bầu cử hay không.
Trumpism, như vậy, không đơn độc. Nó là một phần trong làn sóng phản ứng toàn cầu chống lại hiện đại hóa nhanh chóng, quá tŕnh toàn cầu hóa không kiểm soát, và cảm giác mất phương hướng trong thế giới hậu công nghiệp.
6. Trumpism 2.0 và sự cực đoan hóa sau khi nắm quyền
Khi Donald Trump trở lại Nhà Trắng trong cuộc bầu cử năm 2024, không ít nhà phân tích kỳ vọng rằng nhiệm kỳ hai sẽ đánh dấu một sự điều chỉnh, thậm chí là “ôn ḥa hóa” trong phong cách cầm quyền. Nhưng thực tế đă chứng minh điều ngược lại. Khác với nhiệm kỳ đầu vốn c̣n vướng mắc với các giới hạn thể chế, các nhóm phản đối trong nội bộ đảng Cộng ḥa, và sự ngỡ ngàng ban đầu của chính ông trước guồng máy nhà nước, nhiệm kỳ thứ hai của Trump chứng kiến một Trumpism trưởng thành hơn, cứng rắn hơn và quyết đoán hơn – không c̣n là một phong trào phản kháng, mà là một mô h́nh cầm quyền đang định h́nh lại chính trị Mỹ từ gốc rễ.
Trong nhiệm kỳ mới, Trump đă hành động với một nhận thức rơ ràng rằng hệ thống có thể bị bẻ cong nếu đủ kiên tŕ và nếu kiểm soát được các điểm nút then chốt. Một trong những chiến lược trọng tâm là thanh lọc bộ máy hành pháp khỏi các quan chức “không trung thành”, thay thế bằng những nhân vật cam kết tuyệt đối với đường lối Trumpist. Trump có thể chọn những người hoàn toàn không có kinh nghiệm hành pháp, chính quyền hay chuyên môn, mà tiêu chí quan trọng nhất, đó là tuyệt đối trung thành với “ông trùm”. Thêm vào đó là cuộc cải tổ sâu rộng chính quyền liên bang mà tỷ phú “cánh hẩu” của Trump, Elon Musk là người cầm cương, khiến ông ta hoàn toàn kiểm soát nhánh hành pháp. Điều này dẫn đến sự xói ṃn nghiêm trọng tính chuyên môn và tính độc lập của hệ thống hành chính liên bang.
Quan trọng hơn, nhiệm kỳ hai chứng kiến sự đồng thuận cao hơn giữa Trump và đảng Cộng ḥa – một đảng giờ đây không chỉ chịu ảnh hưởng, mà đă phần nào trở thành công cụ truyền tải Trumpism. Sự tan ră của phe “cộng ḥa truyền thống” với những cái tên như Liz Cheney hay Mitt Romney, sự rút lui của các chính khách ôn ḥa như John Kasich hay kể cả Mitch McConnell, và làn sóng các ứng viên trung thành với Trump thắng cử vào các cơ quan lập pháp cấp bang và liên bang, đă giúp tạo ra một môi trường chính trị thuận lợi chưa từng có cho việc thể chế hóa các quan điểm từng được xem là cực đoan. Từ luật nhập cư khắt khe hơn, việc tăng quyền cho cảnh sát, đến việc kiểm soát mạnh tay đối với giáo dục, nghệ thuật và báo chí, chính sách Trumpism 2.0 không c̣n mang tính biểu tượng mà đi vào thực thi cụ thể, sâu rộng.
Một sự khác biệt then chốt giữa nhiệm kỳ đầu và nhiệm kỳ hai là thái độ đối với luật pháp. Nếu trước đây Trump c̣n tránh né đối đầu trực tiếp với hệ thống tư pháp liên bang, th́ nay ông và các cộng sự không ngần ngại coi việc “cải cách tư pháp” như một phần của chương tŕnh nghị sự cốt lơi. Nỗ lực mở rộng thẩm quyền hành pháp, tái định nghĩa vai tṛ của Ṭa án Tối cao, và thúc đẩy các đạo luật bảo vệ tổng thống khỏi truy tố trong khi đương chức là minh chứng rơ ràng cho chiến lược lâu dài: Trumpism không chỉ muốn giành chiến thắng trong chính sách, mà c̣n trong quy tắc cuộc chơi.
Tương tự các nhà lănh đạo như Putin hay Tập Cận B́nh, Trump ở nhiệm kỳ hai ngày càng đặt trọng tâm vào tính chính danh biểu tượng có tính cá nhân. Các cuộc mít tinh quy mô lớn, các thông điệp mang tính thần thánh hóa sứ mệnh của tổng thống, việc sử dụng truyền thông xă hội như công cụ kiểm soát trực tiếp dư luận – tất cả tạo nên một kiểu chính trị dựa trên ḷng trung thành hơn là lư lẽ. Không phải ngẫu nhiên khi những người phản đối Trump bị gán cho các nhăn như “kẻ thù quốc gia”, “phản bội”, “tay sai của toàn cầu hóa” hay “Cộng ḥa trên danh nghĩa”. Trong logic Trumpism 2.0, sự khác biệt quan điểm không c̣n là một phần của dân chủ, mà là biểu hiện của sự đối kháng cần bị trấn áp từ trong trứng nước.
Điểm đặc biệt của nhiệm kỳ hai là sự chuyển đổi từ phong trào “phản thể chế” sang “tái cấu trúc thể chế”. Thay v́ phá vỡ hay đối đầu với các định chế dân chủ, Trumpism t́m cách kiểm soát, định h́nh lại và sử dụng chúng như công cụ để duy tŕ quyền lực. Một ví dụ điển h́nh là việc trao quyền cho các tiểu bang Cộng ḥa siết chặt quy định bầu cử, tái phân chia khu vực bầu cử (gerrymandering), và cài cắm các vị trí trọng yếu trong bộ máy kiểm phiếu các bang. Tất cả được thực hiện nhân danh “bảo vệ tính toàn vẹn của bầu cử”, nhưng thực chất nhằm định h́nh tương lai chính trị dài hạn có lợi cho phe Trumpist.
Tuy nhiên, Trumpism 2.0 không đơn thuần là một phiên bản mạnh tay hơn của nhiệm kỳ đầu. Nó cũng thể hiện sự tiến hóa về mặt chiến lược. Nhận thức được rằng không thể măi dựa vào h́nh ảnh cá nhân của Trump, phong trào này bắt đầu tạo ra một hệ sinh thái chính trị riêng: các viện nghiên cứu, mạng lưới truyền thông, nền tảng công nghệ thay thế…Ví dụ: America First Policy Institute (AFPI) được thành lập sau khi Trump thất cử đóng vai tṛ như một “Heritage Foundation phiên bản Trump” hay Project 2025 không chỉ chuẩn bị chính sách mà cả nhân sự cho chính quyền Trump 2.0. Đây là bước đi nhằm đảm bảo tính bền vững, chuẩn bị cho một tương lai hậu-Trump, trong đó Trumpism có thể tiếp tục tồn tại như một hệ h́nh cầm quyền độc lập với cá nhân người sáng lập.
Dưới góc nh́n lư thuyết chính trị, Trumpism nhiệm kỳ hai mang nhiều dấu hiệu của một mô h́nh lai tạp: không hoàn toàn độc tài nhưng cũng không c̣n tuân thủ nguyên tắc dân chủ tự do cổ điển. Ở đây, các cuộc bầu cử vẫn diễn ra nhưng với luật chơi bị bóp méo; nơi truyền thông vẫn tồn tại nhưng bị thao túng thông qua mạng lưới ảnh hưởng; nơi pháp quyền vẫn được nhắc đến nhưng chỉ phục vụ mục tiêu củng cố quyền lực. Và những ai chống lại Trumpism, từ chính trị gia, thẩm phán, luật sư, nhà báo cho tới các trường đại học, đều sẽ bị truy bức theo nhiều cách thức khác nhau.
Trumpism 2.0, như vậy, không chỉ là một hiện tượng chính trị ngắn hạn, mà là nỗ lực định h́nh lại nước Mỹ theo hướng chủ nghĩa bản sắc, quyền lực tập trung và cảm xúc chính trị. Sự trỗi dậy lần thứ hai của Trump cho thấy phong trào này không chỉ sống nhờ vào sự chia rẽ, mà c̣n biết cách tái cấu trúc sự chia rẽ ấy thành công cụ cầm quyền hiệu quả. Điều đó đặt ra những câu hỏi căn bản về khả năng thích nghi của nền dân chủ Mỹ – không chỉ trong việc chống lại các mối đe dọa từ bên ngoài, mà c̣n từ những biến đổi bên trong chính cấu trúc của nó.
7. Tương lai của nền dân chủ Mỹ
Như vậy, tới thời điểm này, Trumpism không c̣n là một hiện tượng nhất thời hay sự kiện ngoại lệ. Nó đă và đang trở thành một cấu trúc quyền lực có tính bền vững, với hệ tư tưởng, hệ thống tổ chức, và hệ sinh thái truyền thông riêng biệt. Câu hỏi ở đây không phải là nó sẽ biến mất như thế nào mà là nó sẽ định h́nh nền dân chủ Mỹ như thế nào trong những thập niên tới, và liệu các nền dân chủ khác có phải đối mặt với những biến thể tương tự không?
Một trong những khả năng là Trumpism sẽ tiếp tục “chính đảng hóa” – tức được thể chế hóa sâu sắc hơn trong nội bộ đảng Cộng ḥa. Khi đó, phong trào này sẽ không c̣n phụ thuộc vào cá nhân Trump, mà trở thành khuôn mẫu định h́nh cho các thế hệ chính khách mới: mang lập trường bản sắc cứng rắn, chống thể chế liên bang, chống toàn cầu hóa, và nhấn mạnh vào sự ưu việt của “nước Mỹ trên hết”. Việc này sẽ khiến Trumpism tiếp tục tồn tại ngay cả khi ông Trump không c̣n nắm quyền, hoặc thậm chí qua đời – tương tự như cách Peronism vẫn sống trong chính trị Argentina hàng thập kỷ sau cái chết của Juan Perón hay Gaullism vẫn c̣n ảnh hưởng ở Pháp cho tới tận đầu thế kỷ 21.
Một khả năng khác là sự phân mảnh và cực đoan hóa của Trumpism. Như nhiều phong trào dân túy khác, khi đạt được quyền lực, những mâu thuẫn nội tại giữa các nhóm lợi ích và ư thức hệ trong cùng một liên minh có thể bộc lộ. Sự căng thẳng giữa phe Evangelical, phe dân túy kinh tế, và phe dân túy văn hóa có thể dẫn đến các nhánh Trumpism đối kháng lẫn nhau – mỗi nhóm cố gắng chứng minh ḿnh là “người thừa kế chính thống” của tinh thần Trump. Những xung đột gần đây trong nhóm cố vấn thân cận Trump là một ví dụ. Trong bối cảnh đó, nước Mỹ có thể phải đối mặt với không chỉ một Trumpism, mà nhiều Trumpism cạnh tranh nhau về mức độ cực đoan và tính chính danh.
Tuy nhiên, nguy cơ lớn nhất nằm ở sự b́nh thường hóa của Trumpism. Khi những hành vi và ngôn ngữ từng bị coi là không thể chấp nhận – xúc phạm báo chí, đe dọa thẩm phán, nghi ngờ kết quả bầu cử – trở thành chuyện thường ngày, th́ nền dân chủ đă mất đi lớp da đạo đức mỏng manh vốn bảo vệ nó khỏi sa vào vũng lầy của chủ nghĩa chuyên chế. Trong một xă hội ngày càng phân cực, nơi sự thật bị thay thế bằng “sự thật theo tôi”, và lư trí nhường chỗ cho cảm xúc chính trị thuần túy, th́ việc khôi phục lại các chuẩn mực dân chủ truyền thống sẽ trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Trumpism cũng đặt ra câu hỏi sâu xa hơn về tương lai của mô h́nh dân chủ tự do trong thế kỷ 21. Phải chăng chúng ta đang chứng kiến sự thoái trào của một mô h́nh chính trị đă từng đem lại ổn định và thịnh vượng cho phương Tây trong hơn bảy thập kỷ? Và nếu đúng như vậy, mô h́nh nào sẽ thay thế: một nền dân chủ minh bạch hơn và có tính bao trùm hơn như Acemoglu và Robinson hằng cổ súy, hay một mô h́nh “hậu dân chủ” – nơi h́nh thức dân chủ vẫn được duy tŕ, nhưng nội dung đă bị xói ṃn, bị thay thế bằng sự cai trị của những nhà lănh đạo chuyên chế và dân túy.
Câu trả lời không thể đơn giản hóa. Một mặt, Trumpism là triệu chứng của các vết nứt sâu trong xă hội Mỹ: t́nh trạng bất b́nh đẳng gia tăng, bản sắc bị đánh mất, khủng hoảng niềm tin vào các thiết chế điều hành xă hội. Mặt khác, chính sự trỗi dậy của phong trào này cho thấy hệ thống dân chủ vẫn c̣n không gian cho sự phản kháng và tái định h́nh thể chế. Điều quan trọng là làm thế nào để cải tổ nền dân chủ theo hướng bao trùm và bền vững hơn, biết lắng nghe hơn thay v́ để nó bị dẫn dắt bởi những trận cuồng phong từ phía này hay phía khác.
Cuối cùng, Trumpism buộc chúng ta phải tái suy nghĩ về mối quan hệ giữa người dân và nhà nước trong thời đại kỹ thuật số. Khi mạng xă hội trở thành đấu trường chính trị chính yếu, khi thông tin có thể bị thao túng trong khoảnh khắc, khi công nghệ (và những ai đằng sau đó) đang ngày càng kiểm soát và định hướng cho suy nghĩ và cảm xúc của cá nhân, và khi một vài cá nhân nào đấy có thể trở thành trung tâm của một phong trào chính trị ở tầm quốc gia mà không cần có đảng phái hậu thuẫn, th́ những khái niệm truyền thống như “tính đại diện”, “cơ chế kiểm soát quyền lực” hay “sự công bằng chính trị” cũng cần được định nghĩa lại. Và các thể chế mới giúp kiểm soát và cân bằng trong chính trị một cách hiệu quả và thực chất hơn cần được tạo ra. Nếu không, nền dân chủ sẽ bị sớm bị bỏ lại phía sau trong một thế giới đă bước sang kỷ nguyên của chính trị bản sắc, nơi cảm xúc đám đông và quyền uy độc đoán của các “lănh tụ” không c̣n là những ngoại lệ, mà trở thành các quy tắc.
__________________
The Following 2 Users Say Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Tham dự lễ khởi công dự án sân golf của Trump tại Việt Nam có Thủ tướng Phạm Minh Chính (thứ hai từ trái sang), doanh nhân Đặng Thành Tâm (thứ ba từ trái sang), cùng con cái của Donald Trump là Eric Trump và Lara Trump (ở giữa). Nguồn: Linh Phạm/ NYT
Tóm tắt: Khi Tổng thống Trump làm mờ đi ranh giới giữa chính trị và kinh doanh — và đe dọa áp thuế quan cao đối với các đối tác thương mại — chính phủ các nước cảm thấy buộc phải ủng hộ các dự án liên quan đến Trump.
***
Khi các quan chức tại quê nhà của nhà lănh đạo cấp cao nhất Việt Nam đi đến từng nhà dân để gây sức ép buộc người dân kư các lá đơn đồng ư với kế hoạch của Trump Organization về một cộng đồng chơi golf mới, ông Lê Văn Trường đă muốn từ chối.
Các tài liệu quy hoạch đă hứa hẹn một “chuẩn mực mới về sự sang trọng, giải trí và kinh doanh”. Ông Trường, 54 tuổi, đă h́nh dung ra một điều khác: Một nghĩa trang có mồ mả của năm thế hệ tổ tiên của ông sẽ phải bị đập bỏ và dự án sẽ lấy đi vùng đất nông nghiệp màu mỡ đă nuôi sống các gia đ́nh tại địa phương này trong nhiều thế kỷ.
Tuy nhiên, ông vẫn kư v́, như ông nói, “tôi không thể làm ǵ được”.
Ông Lê Văn Trường đứng cạnh những ngôi mộ sẽ bị dời đi để nhường chỗ cho dự án Trump. Ảnh: NYT
Ông Trường nói: “Trump nói rằng đó là chuyện riêng tư — chức Tổng thống và công việc kinh doanh của ông ấy là không liên quan. Nhưng ông ấy có quyền làm bất cứ điều ǵ ông ấy muốn”.
Khu phức hợp sân golf trị giá 1,5 tỷ đô la này nằm ngoài thủ đô Hà Nội, cũng như các kế hoạch xây dựng ṭa nhà chọc trời của Trump tại Thành phố Hồ Chí Minh, là những dự án đầu tiên của gia đ́nh Trump ở Việt Nam — một phần của doanh nghiệp kiếm tiền toàn cầu mà không gia đ́nh nào của một Tổng thống Mỹ đương nhiệm từng thực hiện ở quy mô tầm cỡ này. Và khi chiến dịch chớp nhoáng đó khiến gia đ́nh Trump giàu hơn, nó cũng làm méo mó cách các quốc gia tương tác với nước Mỹ.
Để đẩy nhanh quá tŕnh phát triển của Trump, các chuyên gia pháp lư cho biết, Việt Nam đă phớt lờ luật pháp của nước này, với việc nhượng bộ một cách hào phóng hơn cả những ǵ mà ngay cả những người dân địa phương có mối quan hệ nhất đă từng nhận được. Trong một bức thư mà báo New York Times có được, các quan chức Việt Nam tuyên bố rơ ràng rằng, dự án này cần sự hỗ trợ đặc biệt từ các cấp cao nhất của chính phủ Việt Nam v́ nó “đang nhận được sự quan tâm đặc biệt từ chính quyền Trump và cá nhân Tổng thống Donald Trump”.
Và các quan chức Việt Nam đă hào hứng đón chào dự án này trong một khoảnh khắc ngoại giao có rủi ro cao. Họ phải đối mặt với áp lực lớn để đạt được một thỏa thuận thương mại có thể ngăn chặn mối đe dọa của Tổng thống Trump về mức thuế quan cao, mà sẽ ảnh hưởng đến khoảng 30% hàng xuất khẩu của Việt Nam.
Eric Trump, con trai thứ hai của Tổng thống Trump, là trung tâm của sự việc. Ông đă đến Việt Nam để khởi công dự án sân golf hôm thứ Tư, chưa đầy một năm sau khi gặp ông Đặng Thành Tâm, đối tác xây dựng địa phương. Bên trong một căn lều bạt tiếp tân màu vàng, ông Eric Trump nói với quan khách, bao gồm cả thủ tướng Việt Nam, rằng “gia đ́nh Trump sẽ khiến các bạn rất, rất tự hào”.
Trong một tuyên bố qua email, Nhà Trắng cho biết: “Tất cả các cuộc thảo luận thương mại của Tổng thống Mỹ đều hoàn toàn không liên quan đến Trump Organization“. Họ lập luận rằng, không có vấn đề đạo đức nào v́ gia đ́nh Tổng thống đă phát triển khoảng 20 bất động sản mang thương hiệu Trump trên toàn thế giới, và v́ các con trai của Tổng thống đang điều hành các doanh nghiệp. Tuy nhiên, báo cáo công khai tài chính của Tổng thống Trump cho thấy rằng ông vẫn hưởng lợi về mặt tài chính từ hầu hết các dự án này.
Eric Trump, người không trả lời yêu cầu phỏng vấn, đă khẳng định rằng ông chỉ đang làm công việc của ḿnh, đó là phát triển bất động sản. Các quan chức Việt Nam cho biết, việc ưu tiên các dự án của Trump sẽ hỗ trợ cho sự phát triển kinh tế của nước này.
Nhưng khi việc kư kết thỏa thuận diễn ra nhanh hơn và xung đột với các mối đe dọa của nước Mỹ đối với thương mại tự do, ranh giới giữa Trump với tư cách là Tổng thống và Trump với tư cách là ông trùm bất động sản hiện được các nhà ngoại giao, quan chức thương mại và các tập đoàn trên toàn thế giới coi là quá mờ nhạt, đến mức các chính phủ cảm thấy buộc phải ủng hộ bất cứ thứ ǵ liên quan đến Trump hơn bao giờ hết.
Trong khi các thỏa thuận khác của Trump đang diễn ra ở Serbia, Indonesia và Trung Đông, Việt Nam đă trở thành một trường hợp nghiên cứu về cách thương hiệu Trump gây ảnh hưởng và giành lợi thế, cách nó thách thức các chuẩn mực địa phương và khuyến khích các nhà lănh đạo vội vàng phê duyệt các dự án để làm hài ḷng gia đ́nh Trump.
Trong bối cảnh các cuộc đàm phán thương mại ngày càng căng thẳng, các quan chức Việt Nam đă cho phép dự án của Trump khởi công mà không hoàn thành ít nhất nửa tá các bước theo yêu cầu của pháp luật, từ việc bảo đảm toàn bộ đất đai và tài chính, cho đến tiến hành đánh giá tác động môi trường.
Quá tŕnh này thường mất từ hai đến bốn năm. Nhưng hồ sơ cho thấy, các tài liệu lập kế hoạch ban đầu chỉ được nộp ba tháng trước sự kiện được tổ chức ngày 21/5, trên khu đất mới san phẳng dưới một cổng ṿm thông báo “LỄ ĐỘNG THỔ CỦA TRUMP INTERNATIONAL, HƯNG YÊN”.
Bộ Ngoại giao Việt Nam đă không trả lời câu hỏi về tính hợp pháp của dự án này.
Người dân tụ tập bên ngoài khu vực phát triển để xem lễ động thổ và đă bị cảnh sát giữ lại ở khoảng cách xa. Nhiều người lo lắng rằng, sinh kế và đất đai của họ sẽ sớm bị tước đoạt. Năm mươi năm sau khi kết thúc cuộc chiến tàn khốc với Mỹ, họ cho biết, họ sợ trở thành người phải chịu thiệt tḥi ngoài dự kiến, khi cách tiếp cận mới của chủ nghĩa Trump, “hành động nhanh chóng và bất chấp các quy tắc”, tiếp tục tiến triển.
Lấy đất để xây biệt thự
Trong chế độ cộng sản Việt Nam, tất cả đất đai đều là sở hữu toàn dân và do nhà nước quản lư hoặc cho thuê. Hầu hết đất đai cho dự án sân golf trên vẫn do các gia đ́nh có quyền sử dụng lâu dài kiểm soát. Tại huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên — nơi dự án Trump sẽ chiếm gần bốn dặm vuông dọc theo sông Hồng — một cảm giác bị phản bội đang âm ỉ cháy.
Tại các cuộc họp thị trấn hồi đầu tháng 4, các quan chức nói với hàng trăm cư dân rằng, mức giá tốt nhất mà họ có thể được đền bù chỉ bằng một nửa giá bán đất của họ ngay cả trước khi dự án sân golf được công bố hồi tháng 10.
Giữa tiếng la ó phẫn nộ tại một cuộc họp như vậy, gần như tất cả mọi người đều bỏ ra về. Tin tức về mức giá đền bù đă lan truyền khắp các đường phố và các cánh đồng. Sự phản đối càng trở nên gay gắt khi nông dân lo sợ mất khoản đầu tư vào lứa cây non, vốn mất nhiều năm để trưởng thành, và sự an toàn mà đất đai đă mang lại cho nhiều thế hệ.
“Họ không lắng nghe chúng tôi. Họ chỉ đến đây và áp đặt ư muốn của họ”, bà Lê Thị Thanh, 57 tuổi, nói vào một buổi chiều nóng nực gần đây, khi bà đang ngồi xổm ghép những cây măng cầu xiêm non.
Quy tŕnh phê duyệt xây dựng của Việt Nam được cho là bắt đầu bằng việc giám sát độc lập v́ lợi ích công cộng ở cấp huyện và cấp tỉnh. Trên thực tế, như các cuộc phỏng vấn và tài liệu của chính phủ cho thấy, hầu như việc giám sát này không tồn tại, và luật quy hoạch đă bị gạt sang một bên.
Sau bức thư ngày 20 tháng 3 từ các viên chức cấp tỉnh cho biết, dự án cần được đối xử đặc biệt, chính quyền đă hạn chế b́nh luận của công chúng và không tuân thủ các quy tắc thông thường về việc sử dụng tiền của nhà nước cho việc nghiên cứu sơ bộ, theo các tài liệu cho thấy. Các chuyên gia pháp lư cho biết dự án này đă xung đột với quy hoạch tổng thể nhà ở cấp tỉnh. Toàn bộ khu phức hợp trên, với các biệt thự do Trump Organization thiết kế và 36 lỗ golf tại một trong bốn khu phát triển, sẽ làm tăng thêm 35.000 cư dân, các công viên giải trí và một khu thương mại đô thị tại đó.
Ngoài ra, dự án này được lên kế hoạch tại một khu vực ven sông đă bị ngập lụt trong cơn băo năm ngoái, và tỉnh này c̣n rải rác các loại bom ḿn chưa nổ từ chiến tranh Việt Nam. Một quả bom nặng 100kg đă được phát hiện tại khu vực này cách đây sáu tháng.
Tuy nhiên, vào ngày 15 tháng 5, chỉ hơn ba tháng sau khi nộp hồ sơ chính thức đầu tiên, chính quyền trung ương Việt Nam đă kết thúc sớm quá tŕnh lập kế hoạch để dành thời gian cho đầu tư và tổ chức một sự kiện mang tính đột phá – như yêu cầu trong bức thư hồi tháng 3 – phù hợp với thời gian rảnh rỗi của Eric Trump và tránh “bỏ lỡ cơ hội tận dụng sự ủng hộ của chính quyền Donald Trump”.
Cùng ngày hôm đó, người dân đă đổ xô đến địa điểm động thổ, chỉ để thấy rằng một số công tŕnh bắt đầu được thực hiện. Một chiếc Rolls-Royce Phantom màu đen (trị giá khoảng 500.000 đô la, thuộc sở hữu của ông Tâm – đối tác của Trump) đậu gần máy xúc, cách nghĩa trang gia đ́nh ông Trường và đất của các gia đ́nh khác chỉ khoảng vài chục mét.
Tại lễ động thổ, Thủ tướng Phạm Minh Chính tỏ ra nhạy cảm trước khả năng phản ứng dữ dội của công chúng ở một đất nước mà bất chấp quyền lực của nhà nước độc đảng, người dân vẫn không ngại phản đối khi bị buộc phải rời bỏ nơi họ sống và làm việc.
Lên tiếng trước đám đông gồm các chủ ngân hàng, tướng lĩnh và những người được Trump mời đến, với những người đàn ông mặc đồ vest sang trọng, đàn bà đi giày cao gót bóng loáng, ông Phạm Minh Chính đă chỉ thị cho chính quyền tỉnh phải bảo đảm rằng, những người đă phải hy sinh tài sản sẽ “có cuộc sống mới và ngôi nhà mới tốt hơn ngôi nhà cũ của họ”.
Ông cũng cho biết dự án sẽ “nhận được sự hỗ trợ tối đa” để “tăng cường hơn nữa mối quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ”. Ông hứa rằng dự án sẽ hoàn thành vào năm 2027.
Một số luật sư và giám đốc các công ty bất động sản cho biết trong khi thủ tục hành chính của Việt Nam có thể chậm trễ, th́ tốc độ của dự án Trump lại nhanh chưa từng có. Việc này là bất hợp pháp và không công bằng với các nhà đầu tư khác.
Người dân cho biết nhu cầu của họ đang bị bỏ qua để làm hài ḷng những người vốn đă giàu có.
Ông Trường nói: “Họ sẽ có khách sạn, sân golf và hồ bơi. Chúng tôi sẽ không có ǵ cả”.
Những người Mỹ đóng vai tṛ kết nối
Dự án đầu tiên của Trump ở Việt Nam bắt đầu bằng những nỗ lực chưa từng được tiết lộ của hai cựu chỉ huy trung đội Thủy quân Lục chiến với chủ nghĩa lư tưởng sau chiến đấu.
Billy Birdzell, 45 tuổi, lớn lên ở Larchmont, New York. David Lewis, 47 tuổi, xuất thân từ một gia đ́nh dầu khí ở Texas. Cuộc chiến tranh Iraq đă gắn kết họ măi măi sau ngày 5 tháng 8 năm 2004, khi một quả tên lửa trượt khỏi mũ bảo hiểm của ông Lewis và sau đó phát nổ trong một trận chiến tàn khốc ở Najaf.
Ông Birdzell nói: “Anh ấy bị thương rất nặng. Các anh của tôi, chúng tôi đă giúp sơ tán anh ấy”.
Họ vẫn giữ liên lạc, như những cựu chiến binh vẫn làm, và mỗi người đều phát triển mối liên hệ riêng với Việt Nam.
Ông Birdzell đă đến thăm Việt Nam vào năm 2007, đi bộ đến Khe Sanh và các địa danh khác của Thủy quân Lục chiến Mỹ trước khi thành lập một công ty ngân hàng đầu tư, Horatius Group, và chuyển đến California. Năm 2015, Lewis thành lập Energy Capital Vietnam, công ty phát triển các dự án điện khí đốt tự nhiên.
Vào tháng 1 năm 2024, họ đang ở khách sạn Melia tại Hà Nội trong chuyến công tác chung th́ Birdzell xuống ăn sáng và giải thích rằng, ông đă nhắn tin cho “một người bạn” đang quan tâm đến bất động sản ở Việt Nam.
“Đó là Eric”, ông Birdzell nói.
Trong một cuộc phỏng vấn, ông không nói họ đă gặp nhau như thế nào. Họ chia sẻ niềm đam mê với súng và săn bắn. Ông Birdzell cũng đă kết hôn với một cháu gái của Robert F. Kennedy Jr., Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ.
Ông Lewis, với một thập kỷ làm việc và kết nối tại Việt Nam, cho biết, ông thấy ở Eric Trump một cơ hội để đưa Mỹ và Việt Nam lại gần nhau hơn. V́ vậy, ngay sau khi nghe về sự quan tâm của Eric, ông đă liên hệ với ông Đặng Thành Tâm, người sáng lập công ty xây dựng công nghiệp Kinh Bắc City, và ông Tâm đă nắm bắt ư tưởng này ngay lập tức.
Birdzell và Lewis cho biết, nếu dự án phát triển mới này thành công, nó có thể trở thành chất xúc tác thúc đẩy các thỏa thuận và cập nhật nhận thức của người Mỹ về Việt Nam sau chiến tranh.
“Mục đích là để nâng cao vị thế của người dân Việt Nam và nâng cao vị thế của Việt Nam”, Birdzell nói.
Birdzell nói thêm rằng, ông chủ yếu là người làm trung gian, mặc dù ông hy vọng có vai tṛ trong việc huy động vốn. Lewis cho biết, ông đă rút lui và không có cổ phần tài chính nào trong dự án.
Nhưng họ đều theo dơi sự tiến triển của dự án này. Họ đă tham dự cuộc họp đầu tiên tại Trump Tower giữa ông Tâm và Eric Trump hồi tháng 7 [2024]. Họ đă có mặt ở đó một lần nữa vào ngày 24 tháng 9 để chứng kiến lễ kư kết các tài liệu ban đầu của thỏa thuận.
Ngày hôm đó, sự pha trộn giữa cá nhân và chính trị của gia đ́nh Trump đă được thể hiện rơ nét. Được các nhà lănh đạo doanh nghiệp và các quan chức Việt Nam vây quanh, Donald J. Trump đă tạm dừng chiến dịch tranh cử của ḿnh — chỉ vài tuần trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ — để đóng vai tṛ chủ đạo [của thỏa thuận].
Trong một bức ảnh quảng cáo ngày hôm đó, Eric Trump ngồi một bên, ông Đặng Thành Tâm ngồi bên kia. Vị Tổng thống của quá khứ và tương lai chiếm vị trí trung tâm, mỉm cười trước hai lá cờ Mỹ.
Rủi ro đối với quan hệ Mỹ – Việt
Giống như hai cựu lính Thủy quân Lục chiến nói trên, những người coi sân golf Trump là sự mở rộng tiềm năng của nước Mỹ và Nhà Trắng, chính phủ Việt Nam coi chính quyền của ông Trump và Trump Organization là một.
“Khi ông ấy muốn xây dựng một dự án ở Việt Nam, dự án đó sẽ được thực hiện dưới thương hiệu cá nhân của ông ấy, và Việt Nam muốn thể hiện mối quan hệ đó”, ông Đặng Hùng Vơ, cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam, người đă giúp soạn thảo một số luật đất đai của nước này, nói.
Một phần của sự thu hút này là ḷng tự hào dân tộc: Chỉ một số quốc gia được Trump Organization đầu tư phát triển bất động sản, và Việt Nam muốn gia nhập câu lạc bộ đó. Nhiều người Việt Nam cũng ngưỡng mộ ông Trump v́ sự giàu có và khả năng đối kháng của ông đối với Trung Quốc.
Trung Quốc đóng vai tṛ trung tâm trong mối quan hệ Mỹ – Việt và những căng thẳng hiện tại.
Theo các quan chức Mỹ, hồi cuối tháng 4 và đầu tháng 5, Washington đă cảnh báo Việt Nam rằng, hy vọng về mức thuế thấp hơn của họ đang gặp rủi ro v́ Mỹ cho rằng có quá nhiều công ty Trung Quốc đang thành lập ở Việt Nam và lợi dụng quốc gia này để tránh thuế đối với Trung Quốc.
Các quan chức Việt Nam phát biểu, cả công khai và riêng tư, rằng họ hy vọng dự án sân golf này của Trump sẽ là biểu tượng của sự thiện chí và giúp gắn kết chặt chẽ hơn nữa mối quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam.
Lễ động thổ diễn ra chỉ vài ngày sau khi nhà đàm phán thương mại của chính quyền Trump, Jamieson Greer, gặp ông Nguyễn Hồng Diên, Bộ trưởng Thương mại Việt Nam, ở Hàn Quốc. Đây là cuộc họp trực tiếp đầu tiên của họ kể từ khi ông Trump áp đặt (sau đó tạm dừng) mức thuế 46% đối với Việt Nam, quốc gia xuất khẩu nhiều hàng hóa sang Mỹ hơn bất kỳ nơi nào khác.
Nhưng như các nhà kinh tế học lưu ư, các dự án phát triển lớn được thúc đẩy bởi sự ưu ái hoặc h́nh ảnh chính trị, thay v́ tính toán đầu tư truyền thống, thường không được quan tâm đủ lâu. Bằng cách nâng cao sự bảo trợ hơn là tính khả thi, chúng có thể làm xói ṃn ḷng tin của công chúng.
Dự án Trump, ban đầu được công bố là một cộng đồng chơi golf, hiện bao gồm nhiều hơn thế nữa, và những cư dân tụ tập gần nơi động thổ đă yêu cầu cần minh bạch hơn về những ǵ dự án đ̣i hỏi và tác động của dự án đến họ.
Nhiều nhà phân tích cho rằng, việc dành sự đối xử đặc biệt cho doanh nghiệp gia đ́nh Trump sẽ làm suy yếu nỗ lực của ông Tô Lâm, nhà lănh đạo cấp cao của Việt Nam, nhằm tạo ra một môi trường kinh doanh hiện đại, công bằng và ít tham nhũng hơn.
Ja-Ian Chong, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, là người nghiên cứu về Đông Nam Á, cho biết: “Điều này thúc đẩy Việt Nam theo hướng giao dịch kinh doanh mang tính cá nhân hơn, thay v́ đầu tư nhiều hơn vào thị trường, tính minh bạch và tính đồng nhất”.
Ông nói thêm rằng, mọi thứ diễn ra càng nhanh th́ nguy cơ xảy ra các vấn đề lớn càng lớn. Ở Indonesia, chính quyền đă dừng xây dựng một dự án sân golf khác của Trump trong năm nay v́ quản lư nước kém. Ông Đỗ Thành Tâm, đối tác xây dựng địa phương của Trump ở Việt Nam, đă hứa tại lễ động thổ, sẽ tiếp tục làm việc nhanh chóng trước khi bàn giao dự án sân golf tư nhân cho Trump Organization để vận hành.
Đối với những người thắc mắc về đất đai của gia đ́nh họ, tốc độ thay đổi khiến rắc rối có vẻ như không thể tránh khỏi và đang rất cận kề.
Bà Đỗ Thị Suất, 63 tuổi, vừa xem lễ động thổ bên một hàng cây bà mới trồng cạnh nhà, vừa nói: “Chỉ trong năm ngày, họ đă lấp đầy toàn bộ đất đai ở nông trại đó và dựng lều để làm lễ động thổ. Sao họ lại hành động nhanh thế nhỉ?”.
“Họ sẽ lấy đi đất đai của chúng tôi. Chúng tôi sẽ sống sao đây?” bà nói thêm.
__________________
The Following 2 Users Say Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Ô hay, có thằng chuyên môn đăng những tin fake news của cái đài chó chết SBTN Trúc Hồ nay lại vào đây cám ơn Đại ca GIBBS, chuyện lạ à nhe. Mày có nghĩ chống ông Trump 1 cách mù quáng là ngu không? Có ngon th́ giải thích từng vụ một, chứ không phải quảng cáo 1 cách mù quáng cho tụi chó chết Trúc Hồ, với toàn fake news. Tao không xem 1 bài nào của mày hết. Hễ thấy tin chửi ông Trump nh́n thằng đưa tin, y chang là mày, và chỉ có mày. Nói rơ lại cho mày hiểu riêng tao ủng hộ ông Trump, nhưng không có nghĩa là rắm ủa ông ta mà tao khen là thơm. Ông ta có rất nhiều điều, nhiều việc làm tốt, hay, nhưng cũng có những điều ông ta làm hơi quá đáng, không tốt, tao cũng có comment rồi. Tao không có hèn mà chỉ chăm chăm t́m những fake news về ông ta rồi đăng lên mà không dám comment. Mày có giỏi cứ comment về ông ta những ǵ mày cho là xấu, chứ đừng cứ nhắm mắt post những fake news. Hay tại mày ngu quá không thể comment, nên chỉ quảng cáo những fake news của bọn thằng khốn Trúc Hồ?
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
