Mỹ "lật kèo" viện trợ Ukraine trước thềm thượng đỉnh Trump-Putin?

[Romano]

CNN dẫn lời bốn nguồn tin am hiểu cho biết, tháng trước, Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách chính sách Elbridge Colby đã soạn thảo một bản ghi nhớ, trao cho Lầu Năm Góc quyền chuyển hướng một phần vũ khí và thiết bị dự kiến viện trợ cho Ukraine trở lại kho dự trữ của Mỹ.
Nếu được thực thi, bản ghi nhớ này sẽ cho phép Lầu Năm Góc tái tiếp nhận những lô hàng chưa giao cho Kiev, ngay cả khi hợp đồng mua sắm đã được ký kết từ trước. Điều này đã đặt Ukraine trước nguy cơ bị cắt giảm đáng kể số lượng vũ khí và thiết bị quân sự quan trọng mà quân đội nước này đang mong chờ. Một nguồn tin cho biết: “Quyết định này dường như đi ngược lại những gì Tổng thống đã tuyên bố công khai về việc bảo đảm Ukraine nhận đủ hỗ trợ cần thiết để chống lại Nga".

Mỹ lại thay đổi lập trường?
Bản ghi nhớ xuất hiện trong bối cảnh chính quyền Washington đang gấp rút chuẩn bị cho cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin dự kiến diễn ra vào tuần tới. Dù ông Trump mới đây đã "bật đèn xanh" cho kế hoạch bán vũ khí Mỹ cho Ukraine thông qua NATO, nhiều quan chức Lầu Năm Góc vẫn giữ quan điểm thận trọng, lo ngại việc đẩy mạnh viện trợ cho Kiev sẽ gây áp lực lớn lên năng lực quốc phòng của Mỹ.

Tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã ra lệnh tạm dừng một lô vũ khí lớn dự kiến chuyển cho Ukraine - một quyết định được đưa ra dựa trên bản ghi nhớ Colby.

Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump sau đó đảo ngược quyết định của ông Hegseth, đồng thời tuyên bố Mỹ sẽ tiếp tục chuyển giao vũ khí phòng thủ cho Ukraine nhằm đối phó với các đợt tấn công gần như hàng ngày từ Nga. Cùng thời điểm, ông Trump cũng công bố một thỏa thuận với NATO để cung cấp thêm hàng tỷ USD vũ khí do Mỹ sản xuất nhưng được thanh toán bằng ngân sách của các đồng minh châu Âu.

Dẫu vậy, bản ghi nhớ Colby vẫn còn hiệu lực và chứa một điều khoản chưa từng được tiết lộ trước đây, cho phép Lầu Năm Góc tái điều phối vũ khí từ kho dự trữ riêng cho Ukraine, vốn được xây dựng theo chương trình Sáng kiến Hỗ trợ An ninh Ukraine (USAI) do Quốc hội tài trợ. Theo các nguồn tin, dù hiện chưa có lô hàng nào thực sự bị chuyển hướng, điều khoản này cũng đặt Ukraine trước nguy cơ mất hàng tỷ USD vũ khí và trang thiết bị quân sự quan trọng mà Mỹ cam kết bàn giao trong tương lai.

Chương trình Sáng kiến Hỗ trợ An ninh Ukraine (USAI) được Quốc hội Mỹ lập năm 2016 từ lâu đã đóng vai trò bảo đảm nguồn cung vũ khí ổn định cho Kiev. Mới đây, Thượng viện đã phê chuẩn bổ sung 800 triệu USD cho USAI trong khuôn khổ Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng (NDAA) thường niên. Tuy nhiên, theo các nguồn tin tiết lộ với CNN, hiện vẫn chưa rõ số vũ khí được sản xuất bằng ngân sách mới này có thực sự được bàn giao cho Ukraine dưới chính sách mới của Lầu Năm Góc hay không.

Trước đây, các quan chức quốc phòng từng cho rằng việc rút lại vũ khí đã mua cho Ukraine theo USAI để đưa về kho nội địa có thể vi phạm Đạo luật Kiểm soát Tịch thu (Impoundment Control Act) - một đạo luật bảo vệ quyền lực chi tiêu của Quốc hội, buộc Tổng thống Mỹ phải thông báo nếu chậm trễ hoặc giữ lại các khoản chi đã được phê duyệt.

Tại Quốc hội, chính sách mới của Lầu Năm Góc đã nhanh chóng vấp phải nhiều chỉ trích. Trong dự thảo Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng (NDAA) cho năm 2026, các thượng nghị sĩ đã bổ sung điều khoản chỉ cho phép tái tiếp nhận vũ khí nếu chúng chưa được giao và không còn cần thiết cho các hoạt động huấn luyện hoặc tác chiến của USAI. Bộ trưởng Quốc phòng cũng sẽ phải báo cáo với Quốc hội trước khi thực hiện.

Ngoài USAI, Lầu Năm Góc vẫn còn gần 4 tỷ USD quyền rút vũ khí trực tiếp từ kho dự trữ, được Quốc hội thông qua từ năm ngoái. Nhiều đồng minh NATO, như Anh, đã kêu gọi Washington sử dụng khoản này ngay lập tức, thậm chí cam kết hoàn trả chi phí nhằm tăng áp lực lên Nga. Tuần trước, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Roger Wicker và Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Jim Risch đã đề xuất lập một quỹ tại Bộ Tài chính Mỹ để các đồng minh gửi tiền bù đắp cho số vũ khí Mỹ viện trợ cho Ukraine.

Tuy nhiên, một nguồn thạo tin cảnh báo rằng Lầu Năm Góc có thể sẽ để khoản 4 tỷ USD quyền rút vũ khí này hết hạn mà không sử dụng.

Có gì trong bản ghi nhớ Colby?
Theo các nguồn thạo tin, bản ghi nhớ Colby, do Bộ trưởng Quốc phòng Hegseth phê duyệt, hiện vẫn là chính sách chính thức của Lầu Năm Góc. Văn bản này phân loại kho dự trữ quân sự của Mỹ thành ba cấp: “đỏ”, “vàng” và “xanh”. Trong đó, các hạng mục “đỏ” và “vàng” bao gồm những loại vũ khí được đánh giá là khan hiếm và chỉ có thể được chuyển giao khi có sự phê chuẩn trực tiếp từ Bộ trưởng Hegseth.

Một ví dụ điển hình là tên lửa đánh chặn dành cho hệ thống phòng không Patriot, vốn nằm trong danh mục “đỏ”. Gói viện trợ mà ông Hegseth tạm dừng vào tháng trước có hàng chục tên lửa loại này. Tuy nhiên, sau khi nắm được thông tin, Tổng thống Trump đã yêu cầu khôi phục việc cung cấp và Bộ Quốc phòng nhìn chung đã tuân thủ chỉ đạo này, theo CNN.

Dẫu vậy, các nguồn tin cho biết trong gói viện trợ đó vẫn còn những vũ khí khác thuộc nhóm “đỏ” và chưa rõ liệu chúng đã được chuyển tới Ukraine hay chưa, ngay cả khi Kiev đang rất cần tăng cường khả năng phòng không nhiều tầng để bảo vệ các thành phố trước các đợt tấn công bằng tên lửa và UAV gần như hàng ngày từ Nga.

Phía Ukraine từ lâu đã bác bỏ lo ngại của Washington về việc kho dự trữ của Mỹ đang hao hụt, điều mà chính quyền cựu Tổng thống Biden trước đây thường viện dẫn để từ chối cung cấp một số loại khí tài nhất định. Trong bối cảnh Nga gia tăng tấn công, các hệ thống phòng không tiên tiến như Patriot và tên lửa đánh chặn vẫn là nhu cầu cấp bách nhất của Kiev. Chỉ riêng trong tháng 7/2025, không quân Ukraine ghi nhận Nga đã phóng tới 6.443 máy bay không người lái và tên lửa vào lãnh thổ Ukraine - mức cao kỷ lục kể từ khi xung đột nổ ra.

Một kế hoạch mới
Bộ Quốc phòng Mỹ hiện đang phối hợp với NATO để triển khai một cơ chế mới cho phép bán vũ khí do Mỹ sản xuất cho các đồng minh châu Âu, sau đó các đồng minh này có thể chuyển tiếp cho Ukraine, theo tiết lộ của nhiều nguồn tin với CNN. Cơ chế này sẽ thiết lập một “tài khoản ngân hàng” chung của NATO, nơi các quốc gia thành viên gửi tiền để mua vũ khí từ Mỹ.

Theo cơ chế mới này, Ukraine sẽ trực tiếp gửi danh sách các loại vũ khí và thiết bị cần thiết cho NATO. Sau đó, Tướng Alexus Grynkewich, Tư lệnh Bộ Chỉ huy châu Âu của Mỹ đồng thời phụ trách các hoạt động quân sự phối hợp trong khuôn khổ NATO sẽ đánh giá liệu Mỹ có đủ nguồn khí tài trong kho dự trữ để bán hay không. Nếu được thông, danh sách "mua sắm" sẽ được chuyển tới các đối tác châu Âu, các nguồn thạo tin cho biết.

Các đồng minh NATO được cho là đang đặt mục tiêu huy động 10 tỷ USD để phục vụ việc mua sắm vũ khí cho Ukraine. Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết các nước thành viên đã cam kết hơn 1 tỷ USD cho kế hoạch này, coi đây là bước khởi động để tăng tốc hỗ trợ quân sự cho Kiev.

Đối với những năng lực quân sự mà Ukraine cần gấp, một số quốc gia châu Âu đã chấp nhận xuất kho dự trữ của mình trước, sau đó để Mỹ bổ sung. Chẳng hạn, tuần trước Mỹ và Đức đạt thỏa thuận: Berlin sẽ gửi ngay hai hệ thống phòng không Patriot do Mỹ sản xuất cho Ukraine, đồng thời đặt mua các hệ thống mới từ Mỹ, dự kiến bàn giao ngay khi chúng rời dây chuyền sản xuất.

Một nguồn tin khác cũng cảnh báo rằng, mặc dù cơ chế mới của NATO vẫn mở đường để các nước châu Âu cung cấp vũ khí cho Ukraine nhưng phần lớn các đồng minh vẫn phụ thuộc vào vai trò hỗ trợ của Washington. Trong bối cảnh bản ghi nhớ Colby vẫn còn hiệu lực, Tổng thống Mỹ có thể thay đổi, thậm chí là đảo ngược chính sách viện trợ bất kỳ lúc nào, tùy theo ưu tiên và tính toán chiến lược của Nhà Trắng.