Tháng hai, nhớ mùa dậm ghẹ

Sau tết ít ngày đã là mùa dậm ghẹ. Mùa dậm ghẹ kéo dài trong mấy tháng, khi nước sông Dinh lên xuống theo triều biển lúc nào cũng mặn, thay vì nước lợ khi có mưa nguồn. Tôi không biết từ lúc nào người dân ven sông Dinh nghĩ ra cách dậm ghẹ, song như nhiều người nói thì đã rất lâu rồi, từ hồi mới hình thành La Gi.

Ngày đó, những người nghèo sống dọc hai bờ sông đã xuống sông tìm kế sinh nhai. Một số người trong họ phát hiện trên sông có khá nhiều tôm cá, đặc biệt là ghẹ nhàn (ghẹ xanh) vào những tháng chưa mưa.

Ghẹ nhàn, trừ lúc đi ăn, thời gian còn lại thường lặn xuống đáy, nằm lẫn trong bùn cát.

Ông Hồ Khoa ở khu phố 2, phường Phước Hội (La Gi) kể: “Mười hai tuổi trở đi, ngày nào tui không dậm ghẹ. Có lúc dậm được rồi, ngồi xuống nước mò bắt thì bị ghẹ kẹp ngay chỗ ấy… đau chết khiếp được... hì hì...”.

Người đàn ông 45 tuổi đời, hơn 30 năm đi biển, làm những nghề liên quan đến biển, cho hay: Dậm ghẹ như bắt ốc mò cua, chẳng phải sắm sửa phương tiện gì nhiều, chủ yếu là đoán chính xác chỗ ở con vật mình muốn bắt.

Dậm ghẹ cần có thêm đôi bàn chân nhạy cảm để biết đã dậm phải ghẹ hay phải vật rắn trong điều kiện nước sâu, đáy sông không ít nơi bùn sình, cát lầy. Chính vì vậy, khá đông người ven sông Dinh dậm ghẹ nhưng người sống được bằng công việc này thì không nhiều.

Ông Hồ Khoa là người mà công việc dậm ghẹ thường mang lại những khoản tiền nho nhỏ trong thời gian khá dài, giúp gia đình ông vượt qua bao khó khăn thời bao cấp.

Một đêm đi dậm, sáng ra bán được vài chục ngàn đồng, trong khi người khác đánh cá trên biển cũng chỉ bấy nhiêu.

Ghẹ nhàn khá được ưa chuộng tại nhiều nhà hàng, khách sạn.

Tháng hai, sông thường cạn vào ban ngày. Lúc nào cũng có một rãnh nước ở nơi sâu nhất của dòng sông, nơi thuyền nhỏ đi lại, ra biển. Khi ấy dòng sông như ngủ.

Dòng sông chỉ thức dậy một cách có phần chậm nhẹ từ 5 giờ chiều trở đi, khi mà thủy triều biển đi vào. Khoảng 7 giờ tối, nước sông mới chỉ ngập đầu gối ở nơi sát bờ, còn xa hơn chừng cao tới thắt lưng.

Những người dậm ghẹ chờ nước lên thật sự mới xuống sông. Mỗi người chỉ mặc chiếc quần cộc, chân trần, hông đeo giỏ tre.

Mùa xuân, nước sông thường ấm dù là ban đêm, người dậm ghẹ vì vậy có thể dầm sông nhiều giờ liên tục.

Theo một quy định bất thành văn, người dậm lâu năm dành ưu tiên cho người mới đi lần đầu phía trong bờ. Khoảng cách giữa người này đến người khác thường là vài mét ngang, và khoảng cách đó được duy trì trong cả đêm đi dậm.

Còn cách dậm? Bạn có bao giờ thấy một người chạy bộ chậm chưa? Đó là người mà khi chạy, lòng bàn chân đưa sát mặt đất, gót chân trái ngang bằng đầu ngón chân phải theo một khoản cách đều đặn, ít khi thay đổi. Áp dụng kiểu chạy ấy dưới nước, bạn sẽ trở thành người dậm ghẹ, một công việc tốn nhiều thời gian. Điều đó lý giải vì sao một người dậm ghẹ cả đêm chỉ dậm được vài trăm mét, trong một chiều ngang không rộng lắm.

Không ít người lần đầu đi dậm tránh khỏi thắc mắc: Lẽ nào khi mình dậm, ghẹ chẳng bị đánh động để bơi khỏi vùng “nguy hiểm?”. Ông Hồ Khoa giải thích: Khi nằm dưới đáy sông, ghẹ dương đôi mắt lên quan sát những gì trôi trong nước mà chúng ăn được. Khi nước đục, tầm nhìn của chúng cũng bị hạn chế. Con ghẹ gần như ở yên một chỗ, hoặc chỉ xê dịch đôi chút cho đến khi nước trong trở lại.

Nếu biết cách dậm, chân nhạy cảm, phân biệt được độ nhám của đồ vật chìm dưới đáy sông thì khó có con ghẹ nào thoát khỏi bạn trên đường dậm.

Tôi theo ông Hồ Khoa đi dậm đôi lần vào những đêm xuân. Chúng tôi xuất phát từ trại đóng thuyền ông Kiểu (ngày nay là xóm thợ thuyền đông đúc) đi lần trên cầu Tân Lý.

Tôi được ưu tiên đi sát bờ, đầu đội cái đèn pin phòng khi bất trắc, mọi người ứng cứu.

Tôi dậm chậm, định tâm nhận biết những gì phía dưới lòng bàn chân song quả cực khó, trong khi đó bên trái một chục mét ngang, ông Hồ Khoa thường xuyên phát hiện được ghẹ.

Những người khác, không bằng ông Khoa, song đều hơn tôi. Lên đến quá cầu Tân Lý, không hẹn, mọi người dừng lại hút thuốc, lúc này một bạn dậm lắc thử chiếc giỏ của ông Khoa thì đã lưng giỏ.

“Cái gì cũng thành quen, anh em dậm hoài rồi sẽ hay hơn tui thôi” - tiếng của người chuyên dậm ghẹ dội lên từ mặt nước đêm nghe thật ấm.

Những người dậm ghẹ kéo dài công việc của họ trong khoảng mươi, mười lăm năm thì thưa dần. Ấy là lúc ngoài biển, ngư dân dùng loại lưới ghẹ ba lớp, khả năng bắt được ghẹ mọi nơi, mọi lúc (trừ nơi nhiều san hô).

Đó là lúc rập ghẹ du nhập Bình Thuận, cùng với nghề giã cào đôi, giã cào đơn cào sát mặt đáy biển, không tha loại hải sản nào.

Người chuyên dậm ghẹ ven sông Hồ Khoa bỏ nghề, sắm con thuyền đi khơi đánh cá. Trên thuyền, ngoài lưới, ông còn trang bị không ít rập tròn bắt được ốc hương và ghẹ. Đây là loại rập có cửa như chiếc lờ, ghẹ, ốc vào rồi khó lòng ra được.

“Trong rập, người ta treo mồi (cá ươn, ruột gà…) là những thứ mà ghẹ, ốc đều thích. Một ký ghẹ nhàn bây giờ giá từ 90 - 120.000 đồng, gấp nhiều lần ngày trước, quả là hấp dẫn để người sắm lưới, làm rập. Ghẹ nhỏ, vì vậy chẳng còn nhiều trong sông. Mặc khác, ven sông bây giờ người ở dầy, mọi thứ đều ném xuống dòng nước, nhiều nhất là vỏ sò, ốc… giả sử ai đó đi dậm trở lại, thì chẳng biết cách nào để phán đoán chính xác vật gì dưới đáy sông?” - ông Hồ Khoa nói.

Mùa xuân này tôi trở lại sông Dinh. Muốn đi dọc theo sông mới hay rằng mình không thể làm được việc đó vì ven sông bây giờ nhà ngang, nhà dọc choán hết cả lối.

Một người quen khuyên, nếu tôi có ý định lội sông thì nên mang giày, phòng mảnh chai, vật nhọn… cũng như trăm thứ hầm bà lằng khác...

Mùa xuân. Gió trên sông vẫn thổi, nhưng rõ ràng không còn cái gió trong lành, khoáng đạt của ngày nào. Sông ơi, mươi mười năm nữa, có ai biết, hoặc còn nhớ những bước chân dậm ghẹ?

Theo Hà Thanh Tú
(Bình Thuận Online)